Bekijk Volledige Versie : Marokko: moderner én religieuzer
Ron Haleber
05-10-09, 14:12
Marokko: moderner én religieuzer
In Marokko dragen juist moderne vrouwen een hoofddoek. Marokko ontwikkelt zich snel. Het land wordt steeds moderner. Het kinderaantal en het analfabetisme nemen spectaculair af. Paradoxaal genoeg neemt ook de mate van religiositeit toe. ... Lees verder op Trouw.
Reactie van Albert van der Vliet (ex maroc.nl):
Alles verandert in Marokko, dus grijpt men terug op hét houvast: het islamisme
De modernisering zet families onder druk, zegt islamoloog Mohammed-Sghir Janjar. „Vroeger had je de extended family, met een almachtige patriarch in het midden. Nu is er het kerngezin, man, vrouw – die óók werkt – en twee kinderen.” ... Lees verder op Trouw
Voor het gehele artikel lees: http://www.trouw.nl/religie-filosofie/nieuws/article2879911.ece/Moderner_en_religieuzer__.html
Het is pas een paradox als je premisse inhoudt dat het gevolg van modernisering zal leiden tot een afname van de religiositeit.
Ron Haleber
06-10-09, 11:35
Het is pas een paradox als je premisse inhoudt dat het gevolg van modernisering zal leiden tot een afname van de religiositeit.
Amin M. wijst - zie zijn artikel op deze site - op het tegendeel:
Amin Maalouf: Ik wil anno 2009 niet oordelen over de edicten van Atatürk of tsaar Peter de Grote over het al dan niet scheren van baarden.
Moderniseren door mensen te verplichten zich op deze of gene manier te kleden is niet meer van deze tijd, dat is evident. [RH: Dus in NL is klederdracht uit de tijd. Evenzo dus -ook in Marokko - geen verplichte hoofddoeken!]
Wat wel werkt, is het creëren van een serene en open omgeving die mensen de kans biedt ten volle hun diversiteit en hun culturele identiteit te beleven, en die voorkomt dat mensen zich in zichzelf en in hun –eventueel ingebeelde– tradities terugtrekken.
Ik concludeer dat Malouf het slecht vindt om modernisering te bereiken door het opleggen van kledingverboden op traditionele kledij voor moslims door de staat.
Het uitgangspunt van het verbod op traditionele islamitische kledij is dat je modernisering kunt versnellen door de traditionele en religieuze beleving van mensen terug te dringen. Ataturk deed dat met zijn kledingverboden voor traditionele islamitische kledij.
De gebruikers van deze uitgangspunten houden geen rekening met de mogelijkheid dat je ook kunt moderniseren zonder je religiositeit te verliezen. In deze seculiere visie staan religiositeit en modernisering tegenover elkaar. Het is of modernisering of religiositeit. Groot is de shock als dat niet zo blijkt.
Ik zie een verband met mijn stelling dat het pas een paradox is als je premisse inhoudt dat het gevolg van modernisering zal leiden tot een afname van religiositeit.
Ron Haleber
08-10-09, 09:08
Ik concludeer dat Malouf het slecht vindt om modernisering te bereiken door het opleggen van kledingverboden op traditionele kledij voor moslims door de staat.
Het uitgangspunt van het verbod op traditionele islamitische kledij is dat je modernisering kunt versnellen door de traditionele en religieuze beleving van mensen terug te dringen. Ataturk deed dat met zijn kledingverboden voor traditionele islamitische kledij.
De gebruikers van deze uitgangspunten houden geen rekening met de mogelijkheid dat je ook kunt moderniseren zonder je religiositeit te verliezen. In deze seculiere visie staan religiositeit en modernisering tegenover elkaar. Het is of modernisering of religiositeit. Groot is de shock als dat niet zo blijkt.
Ik zie een verband met mijn stelling dat het pas een paradox is als je premisse inhoudt dat het gevolg van modernisering zal leiden tot een afname van religiositeit.
Afname van religiositeit moet verstaan worden als
het afschaffen van de conservatief-fundamentalistische wildgroei ervan.
Dat is een noodzakelijke premisse om ruimte te geven aan modernisering!:ninja2:
Het uitgangspunt van het verbod op traditionele islamitische kledij is dat je modernisering kunt versnellen door de traditionele en religieuze beleving van mensen terug te dringen. Ataturk deed dat met zijn kledingverboden voor traditionele islamitische kledij.
Atatürk heeft niet zoveel verboden, dat is een populair misverstand. Hij heeft wel de tarikats (zaouiya's voor jou, ongeveer) verboden, met bijbehorende kledij. Die vormden een soort staat in de staat, of leken anders flink subversief. Geen vrouw is ooit haar sluier afgerukt van staatswege.
Afname van religiositeit moet verstaan worden als
het afschaffen van de conservatief-fundamentalistische wildgroei ervan.
Dat is een noodzakelijke premisse om ruimte te geven aan modernisering!:ninja2:
Het heeft geen zin om uw eigen definities van afname van religiositeit te geven. Dat maakt het onnodig ingewikkeld. Ik vraag me dan af wat versta je onder conservatief-fundamentalistische wildgroei? Afschaffen is een werkwoord wat een actieve daad veronderstelt. Wie schaft wat af? Om deze vragen goed te beantwoorden moeten we het bronartikel lezen uit de trouw.
Het artikel noemt de volgende tekenen van een toename van religiositeit:
‘De tekenen van een religieuze heropleving zijn overal. Een greep.
1. De islamistenpartij PJD is sinds twee jaar officieel de op een na grootste politieke partij van het land, vooral sterk vertegenwoordigd in de steden
2. Een radicale islamistenbeweging – de sekte van Sjeik Yassin, door de koning verboden – heeft volgens sommigen nog veel meer aanhangers dan de PJD
3. Verder zitten de gevangenissen tegenwoordig propvol salafisten. (Ik mag aannemen dat jij wel weet dat ze voornamelijk vastzitten vanwege ‘meningsverschillen’ met de overheid)
4. En zie je tegenwoordig tijdens de ramadan geen bikini’s meer op het strand. Vrouwen ’mogen’ in die maand niet baden, terwijl ze dat in de jaren zeventig nog massaal deden. (Ook voor mannen is het tijdens ramadan ongepast om je in strandkleding te hijsen)
5. En de hoofddoek natuurlijk, die in Marokko de laatste jaren een ongehoorde populariteit geniet
6. „Analfabete boeren die geletterde stedelingen worden grijpen niet onmiddellijk naar Flaubert. Die gaan als eerste de heilige teksten lezen. Het religieus engagement neemt dus toe.”
7. In de jaren zestig was het nog maar een minderheid die bad, al dan niet vijf keer per dag. Nu doet zeventig procent van de Marokkanen dat
8. En toch is het geen terugkeer naar vroeger, omdat de religieuze praktijk, die communautair was, is geďndividualiseerd. Marokkanen wonen het vrijdagmiddaggebed nog altijd massaal bij, zeker, maar ze kiezen nu zélf waar ze dat doen. Ze gaan niet mee naar die ene moskee omdat hun oom daar ook heen gaat maar ze kiezen een moskee waar de toiletten schoon zijn en een goede imam preekt.”
9. Zo is het volgens Janjar ook met hoofddoek: de vrouw die hem draagt is niet meer die van vroeger. „De kans is groot dat die gehoofddoekte vrouw werkt, moeder is van maar twee kinderen, een eigen bankrekening heeft en een eigen bankpas. Die vrouw is religieus, dat valt niet te betwisten, maar ze is even onbetwistbaar modern.”
Als we ons aan het artikel en de dus de discussie houden zouden dit de tekenen moeten zijn wat jij conservatief-fundamentalistische wildgroei noemt.
Het volgende wat ons aandacht verdient is wiens mening is het dat het afgeschaft moet worden? Aangezien jij het naar voren brengt neem ik aan dat jij dat van mening bent. En als ik dat iets verder veralgemeniseer, de westerse beschaving.
Ik zie dan twee meningen:
Marokkanen die hun eigen ontwikkeling danwel modernisering vorm geven en de westerse beschaving die een ander concept heeft van modernisering.
Waar het artikel van Amin Maalouf in de door jou aangehaalde discussie spreekt van beschaven neem ik de vrijheid om dit te koppelen aan de kernthema van deze discussie ‘modernisering’.
‘Het Westen zit voortdurend gevangen tussen twee volkomen tegengestelde ambities. Men wil de rest van de wereld “beschaven” en tegelijk domineren. Dat zijn twee zaken die onmogelijk te combineren vallen. Wie de ander meer waardigheid, vorming en vrijheid wil geven, loopt het risico dat die ander zich niet langer zal laten onderwerpen.’
‘De opdeling tussen westerlingen die in welvaart leven en inheemsen die moeten overleven zonder zelfs de noodzakelijkste minima, is niet verenigbaar met de westerse waarden. En dus worden die waarden opzijgeschoven. Met alle langetermijngevolgen van dien.’
Voorbeeld: ‘de poging van Mossadeq, die in de jaren vijftig een eerlijke en legitieme poging deed om de olierijkdom aan te wenden voor de nationale ontwikkeling. Opnieuw werd dat gedwarsboomd door de grootmachten, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Die geschiedenis van Iran heeft de geloofwaardigheid van het Westen gekelderd. Niet alleen door zijn betrokkenheid bij staatsgrepen en repressieve dynastieke regimes, maar ook doordat het Westen de reële pogingen tot modernisering niet consequent steunde.’
‘Er is van oudsher een strikte scheiding tussen de principes die het Westen thuis toepast en de principes die elders gehanteerd worden. Europeanen kunnen zonder problemen voorvechters zijn van democratie, vrijheid van meningsuiting en gelijkheid tussen individuen, en zich compleet tegenovergesteld gedragen zodra ze de Middellandse Zee overgestoken zijn.’
Een ander voorbeeld is Algerije. De democratie is gewoonweg opzij geschoven toen de wil van het volk sprak. Niet lang geleden heeft de democratische overwinning van Hamas ze door actieve toedoen van de westerse beschaving alleen maar een hoop narigheid opgeleverd.
Het probleem is dat de westerse beschaving een bepaald idee heeft van modernisering die zij universeel acht. Hoe andere culturen vorm geven aan hun ontwikkeling danwel modernisering past niet in het plaatje wat de westerse beschaving heeft van modernisering. Dat is dus terug te vinden in mijn stelling dat modernisering die hand in hand gaat met een toename van religiositeit in Marokko pas een paradox is als je premisse inhoudt dat het gevolg van modernisering zal leiden tot een afname van de religiositeit.
Ik stel vast dat modernisering in verschillende landen verschillende resultaten oplevert. In veel landen van de westerse beschaving gaat modernisering hand in hand met een afname van religiositeit. In andere landen gaat modernisering gepaard met een toename van religiositeit. Deze constatering leidt ertoe dat het begrip modernisering vanuit de westerse beschaving niet langer houdbaar is.
Atatürk heeft niet zoveel verboden, dat is een populair misverstand. Hij heeft wel de tarikats (zaouiya's voor jou, ongeveer) verboden, met bijbehorende kledij. Die vormden een soort staat in de staat, of leken anders flink subversief. Geen vrouw is ooit haar sluier afgerukt van staatswege.
Op expliciet.nl vond ik een serie citaten van verschillende schrijvers over ataturk en zijn houding naar religie toe. Je kunt er in lezen dat hij op zijn minst twee traditionele kledingstukken heeft verboden.
TIME Magazine
15 februari 1926, pagina 15-16
"Vandaag de dag representeert Turkije het meest belovende en uitdagende gebied op aarde voor het missionaire werk." Aldus schreef James L. Barton, Directeur Missiewerk, in de laatste uitgave van "Christen Werk". Maar nadat hij eerst de revolutionaire veranderingen had beschreven die in Turkije plaats hadden gevonden sinds 1923. Deze veranderingen: (...) Voor honderd jaar hebben de Christelijk missionarissen hulpeloos geworsteld om de harten te veroveren van de Turken met ontzag in hun harten voor hun Kalief. Zij begonnen te geloven, zei meneer Barton, dat "de moslim zich buiten de sfeer van goddelijke genade bevond."
9 januari 1933, pagina 64
Glanzend naar de hemel zochten de Turken vorige week naar de nieuwe maan. Wanneer ze deze zouden zien zou dat het begin van Ramadan zijn. Ramadan, de mythische maand waarin de Koran werd geopenbaard aan Profeet Mohammed. Dit jaar had het eerste schijnsel van de nieuwe maan een speciale, duistere betekenis. De Turken waren door hun strenge dictator Mustafa Kemal Pasha, die hun het dragen van de sluier en de fez had verboden, bevolen geworden dat zij vanaf deze Ramadan hun God niet langer bij zijn Arabische naam, Allah, mochten noemen. Zelf niet een gelovig mens vond Mustafa Kemal dat er geen reden was waarom de Turken Allah niet bij zijn Turkse naam zouden noemen, Tanri. Er is ook geen reden, buiten eeuwen van tradities en buiten het feit dat de Turkse imams allen de Koran in het Arabisch uit hun hoofd kennen maar slechts enkelen de Turkse versie. Streng tot nabij wreed was de verordening van Dictator Kemal dat de muezzins, degenen die de gelovigen tot het gebed oproepen vanaf Turkije's minaretten, niet het geheiligd "Allahu Akbar!" (Arabisch voor "God is Groot!") mochten roepen maar in plaats de vreemde woorden "Tanri Uludur!", wat de dezelfde betekenis heeft maar in het Turks. Toen de Turkse imams dreigden de diensten op te schorten en de gebedskleden te verbergen kondigde de overheid aan dat het 400 gloednieuwe gebedskleden in reserve hield en dreigde dat het "nieuw getrainde muezzins die de Koran in het Turks kennen en die klaar staan om iedere leemte in te vullen" voort zou brengen.
Al maar naderbij kroop de nieuwe maan. Het was bijna Ramadan in Turkije toen ambtenaren van het Ministerie van Cultuur (waaronder ook religie valt) al hun moed verzamelden en Dictator Kemal vertelden dat hij eenvoudigweg niet de naam van Turkije's God kon veranderen - althans niet deze week. Er waren reeds enkele muezzin in de gevangenis geworpen omdat zij aangekondigd hadden door te zullen gaan "Allahu Akbar!" te roepen. De bevolking geraakte onrustig en was duidelijk op de hand van de Allah-roepers. Plotseling gaf Dictator Kemal in: "Laat hen bidden zoals ze willen, voor nu," gromde hij. Glunderend haastte de Minister zich ervandoor om het goede nieuws te verkondigen slechts enkele uren voor het verschijnen van de nieuwe maan. "Wegens de algemene weigering van muezzins en imams," verkondigde men hoffelijk, "mogen de gebeden verricht worden en de Koran gelezen worden in het Arabisch tijdens Ramadan, maar conversatie tussen imams moet in het Turks blijven." Tijdens Ramadan zijn al de Moslims bijzonder prikkelbaar omdat ze niet eten bij daglicht. Als het vasten voorbij is zullen de Turken meer volgzaam zijn en mogelijkerwijs de nieuwe naam voor hun God van hun Dictator accepteren.
20 februari 1933, pagina 18
Als een strenge vader zijn kinderen vertelde Mustafa Kemal zijn Turken tijdens de laatste december maand dat zij het Arabisch woord voor God (Allah) moesten vergeten en het in het Turks moeten leren (Tanri). De gevoeligheid van het hernamen van een 1300 jaren oude Godheid toegevend gaf Kemal de muezzins de tijd de Koran in het Turks te leren. In Busra, de "groene stad", vorige week riep een muezzin "Tanri Uludur!" van een van de minaretten vanwaar de mensen van Busra sinds 14 eeuwen "Allahu Akbar!" hadden gehoord. Woedend op de God van Kemal Pasha belaagde een menigte de muezzin en de politie die hem ten hulp kwam. Snel om zijn nieuwe woord voor God te beschermen, nog sneller om het nieuwe Turkije de religie van "de ouderwetsen" duidelijk te maken, wierp Kemal de Ghazi, "De Overwinnaar", zich op Busra, arresteerde 60 van de gelovigen, onthief de Mufti van de Ouglubjami moskee van zijn taak en verordende dat voortaan God Tanri was.
****
Emil Lengyel: "TURKIJE", 1941
Pagina 134
Kemal gaf niets om Allah, hij was in zichzelf geďnteresseerd en in Turkije. Hij haatte Allah en maakte hem verantwoordelijk voor het ongeluk van Turkije. Het was de tirannieke overheersing van Allah die de handen van de Turken had verlamd. Maar hij wist dat Allah de waarheid was voor de Turkse boeren, voor wie nationalisme niets betekende. Daarom besloot hij Allah in te lijven voor publieke dienst als vertegenwoordiger voor zijn nationalistisch doel. Met de hulp van Allah moesten zijn mensen ophoeden Mohammedaan te zijn en Turken worden. Pas daarna, nadat Allah het doel van Kemal had gediend, kon hij hem afdanken.
Pagina 140-141
Tijdens het begin van Kemal's carričre waren veel van zijn volgelingen in de veronderstelling dat hij een kampioen van Islam was en dat zij de christenen bevochten. "Ghazi, vernietiger van de Christenen" was de naam die ze hem hadden gegeven. Waren zij op de hoogt geweest van zijn ware bedoelingen dan hadden ze hem "Ghazi, vernietiger van Islam" genoemd.
****
H.C. Armstrong: "Grijze Wolf, Mustafa Kemal: Een intiem portret van een Dictator", 1934
Hij dronk zwaar. De alcohol stimuleerde hem, gaf hem kracht, maat vergrootte zijn prikkelbaarheid. Zowel privé als publiekelijk was hij sarcastisch, bruut en abrupt. Hij barstte bij de minste kritiek. Hij brak iedere poging om met hem te redeneren af. Bij de minste oppositie werd hij woest. Hij nam niemand in vertrouwen, noch werkte hij met iemand samen. Toen een politicus hem eenmaal advies gaf vertelde hij hen ruw te vertrekken. Toen een eerbiedwaardig lid van het kabinet opmerkte dat het niet gepast was voor Turkse vrouwen om in het openbaar te dansen gooide hij de Koran naar hem en joeg hem met een stok zijn kantoor uit.
Pagina 241
Hij zei: "500 jaar hebben deze regels en theorieën van een Arabische Sheikh en de interpretaties van generaties van luie, nutteloze priesters de civiele en strafrechtelijke wetten van Turkije bepaald. Zij hebben de grondwet bepaald, de details van het leven van iedere Turk, zijn eten, zijn tijd van opstaan en slapen gaan, zijn kleren, de gebruiken van de vroedvrouw die zijn kinderen opvoedt, wat hij leert in de scholen, zijn gebruiken, zijn ideeën, zelfs zijn meest intieme gewoonten. Islam, deze theologie van een immorele Arabier, is dood. Mogelijkerwijs heeft het gepast bij de nomadische stammen in de woestijn, maar het is niet juist voor een moderne, progressieve staat. God's Openbaringen!" Er was geen God. Dat was een van de ketenen waarmee de priesters en de slechte heersers de mensen samen hielden. "Een heerser die religie nodig heeft om hem te helpen regeren is een zwakkeling! Geen zwakkeling zou mogen regeren." En de priesters! Hoe haatte hij hen. De luie, nutteloze priesters die het voedsel van het volk opaten. Hij jaagde hen uit hun moskeeën en kloosters om hen te laten werken als mannen. Religie! Hij zou religie uit Turkije halen zoals men gewoonlijk een versmorende klimop van een jonge boom zou halen om deze te redden.
Pagina 243
Verder was het een publiek geheim dat hij a-religieus was, al de regels van het behoorlijke brak en heilige voorwerpen bespotte. Hij had de Sheikh ul-Islam, de Hoge Priester van Islam, uit zijn kantoor verjaagd en hem de Koran achterna geworpen. Hij had de vrouwen in Angora gedwongen de sluier af te doen. Hij had hen aangemoedigd met het lichaam dicht tegen vervloekte buitenlandse mannen en christenen aan te dansen.
****
Lord Kinross: "Ataturk: De Wedergeboorte van een Natie", 1965
Pagina 365
Er bleef echter enige onduidelijkheid bestaan betreffende zijn afkomst, voor jaren. Tijdens een inspectie van een aantal soldaten in Anatolie vroeg Kemal eens: "Wie is God en waar leeft Hij?" De soldaat, vol verlangen te behagen, antwoordde: "God is Mustafa Kemal Pasha. Hij woont in Angora." "En waar is Angora?" vroeg Kemal. "Angora is in Istanboel" was het antwoord. Verder de rij af vroeg hij een andere soldaat: "Wie is Mustafa Kemal?" Het antwoord was: "Onze Sultan."
Pagina 437
Voor Kemal waren Islam en beschaving tegengestelde termen. "Als we hun toch eens christenen konden maken," zei hij eens in een vlaag van cynisch inzicht. De zijne zou niet de hervormde Islamitische Staat worden waar de gelovigen op wachtten; het zou een streng seculiere staat worden met een gecentraliseerde regering zoals ten tijde van de Sultan, gesteund door een leger en gerund door zijn eigen bureaucratie.
Pagina 470
De tegenstellingen in zijn muzikale smaak kwamen ten uitdrukking in Istanboel, waar hij eens twee orkesten, een Turks, een Europees, had laten brengen naar het Park Hotel. Hij luisterde met doorlopende onderbrekingen, de ene gebieden te stoppen en de andere gebieden te spelen. Uiteindelijk, op het moment dat de raki zijn effect begon te laten blijken, verloor hij zijn geduld en stond hij op om het restaurant te verlaten, zeggende: "Als jullie willen mogen jullie nu samenspelen!" Op een andere avond, woedend gemaakt door het geluid van een muezzin uit een tegenovergelegen moskee dat conflicteerde met de dance-band, beval hij de minaret neer te halen - een van de orders die dan te niet gedaan zouden worden de volgende ochtend.
Op expliciet.nl vond ik een serie citaten van verschillende schrijvers over ataturk en zijn houding naar religie toe. Je kunt er in lezen d
Wat moet ik met die lap onzin? Zinloze 'bronnen' van niet ter zake kundigen. Jij denkt dat alles wat op internet of in een boek staat waar is? Ik heb er voor doorgeleerd, dus neem dat nou maar van mij aan. Een stuk betrouwbaarder dan willekeurige onzin van internet.
Max Stirner
09-10-09, 17:58
Het probleem is dat de westerse beschaving een bepaald idee heeft van modernisering die zij universeel acht. Hoe andere culturen vorm geven aan hun ontwikkeling danwel modernisering past niet in het plaatje wat de westerse beschaving heeft van modernisering. Dat is dus terug te vinden in mijn stelling dat modernisering die hand in hand gaat met een toename van religiositeit in Marokko pas een paradox is als je premisse inhoudt dat het gevolg van modernisering zal leiden tot een afname van de religiositeit.
Ik stel vast dat modernisering in verschillende landen verschillende resultaten oplevert. In veel landen van de westerse beschaving gaat modernisering hand in hand met een afname van religiositeit. In andere landen gaat modernisering gepaard met een toename van religiositeit. Deze constatering leidt ertoe dat het begrip modernisering vanuit de westerse beschaving niet langer houdbaar is.
Dat (die toenemende religiositeit) is een logische en tijdelijke stuiptrekking ... een krampachtig vasthouden aan vertrouwde waarden in een snel veranderende omgeving.
Tegen beter weten in. Puberaal gedrag op weg naar volwassenheid.
:p
Wat moet ik met die lap onzin? Zinloze 'bronnen' van niet ter zake kundigen. Jij denkt dat alles wat op internet of in een boek staat waar is? Ik heb er voor doorgeleerd, dus neem dat nou maar van mij aan. Een stuk betrouwbaarder dan willekeurige onzin van internet.
Ik sta open voor nieuwe inzichten, een mededeling alleen vind ik niet overtuigend genoeg. Graag zou ik je mening met historische bronnen of websites en boeken die je wel betrouwbaar vindt onderbouwd willen zien. Dan kan ik dat rustig nalezen, controleren en een eigen mening daarover vormen.
Dat (die toenemende religiositeit) is een logische en tijdelijke stuiptrekking ... een krampachtig vasthouden aan vertrouwde waarden in een snel veranderende omgeving.
Tegen beter weten in. Puberaal gedrag op weg naar volwassenheid.
:p
Ik denk dat het te vroeg is om daar zo zeker van te zijn.
Je beschrijft een mogelijke (wens)tussenfase. Die tussenfase is alleen mogelijk als je premisse inhoudt dat het gevolg van modernisering zal leiden tot een afname van de religiositeit.
Ik denk dat een groot verschil tussen de westerse beschaving en andere culturen, de westerse beschaving een georganiseerd geinstitutionaliseerde religie kende. Dat gegeven heeft er toe bijgedragen dat religie een andere impact op het leven en religieuze beleving van de mensen heeft gehad. Heel het handelen van, het denken, voelen en doen der mensen, werd door deze georganiseerde en geinstitutionaliseerde religie beinvloed, gestimuleerd en centraal aangestuurt. Modernisering in de zin van democratisering, industrialisering, verwetenschappelijking, technolisering en urbanisering heeft een andere invloed op relgiositeit van andere culturen die geen georganiseerd geinstitutionaliseerde religie zoals de kerk kennen. Zo zijn zijn er nog talloze op- en aanmerkingen te maken.