mark61
31-01-10, 16:59
Bas Heijne
Wrang is het wel: de film Avatar, waar regisseur James Cameron vier jaar lang aan gewerkt heeft, wordt vooral geprezen vanwege de adembenemende special effects en niet vanwege het door hem zelf geschreven verhaal. Dat wordt her en der afgedaan als veel te voorspelbaar. Bovendien lijkt die overweldigende kunstmatigheid van de film – vrijwel alles komt uit de computer, tot en met de hoofdpersonen aan toe – de nadrukkelijke boodschap bij voorbaat onder uit te halen: Avatar wil een ode zijn aan het natuurlijke leven.
In deze film zijn de scheidslijnen strak getrokken: tegenover de wetenschap staat het instinct, medemenselijkheid staat boven machtswellust, empathie wint het van blinde berekenendheid.
Het verhaal is navenant: een ongerepte planeet, een bevolking van nobele (blauwe) wilden, het roofzuchtige Westen in de gedaante van het Amerikaanse leger. Een half verlamde soldaat leent zijn geest aan een door wetenschappers gekweekte inboorling, zodat hij zich kan mengen met de inheemse bevolking en hen kan overhalen om te verhuizen (ze wonen op dure grondstoffen). De rest is even klassiek als voorspelbaar: hij wordt verliefd, loopt over, keert zich tegen zijn eigen soort. Aan het einde van de film wordt hij langs telepathische weg een van hen.
Dat laatste is nogal een stap, omdat de soldaat behalve afscheid van zijn eerdere gedaante ook van ras verandert. Van een invalide Amerikaanse soldaat wordt hij herboren als een natuurmens, een krachtige, blauwe Tarzan.
De recensent van Het Parool kon een gaap niet onderdrukken: „De vier jaren die Cameron en de technici in de ontwikkeling van de techniek staken zijn dus welbesteed, maar aan het scenario van de film is in die periode waarschijnlijk niets veranderd. Avatar wemelt van de verwijzingen naar de oorlogszucht van Bush, Cheney en Rumsfeld na de aanslagen van 11 september. Daarbij toont Cameron als vanouds zijn meesterschap op het gebied van inzichtelijke actiescènes, maar de betovering verdwijnt met elke knal en elk cliché dat het jammerlijk gedateerde scenario rijk is.”
Jammerlijk gedateerd? De Parool-recensent lijkt te vergeten dat wanneer Avatar vijf jaar geleden in de bioscoop vertoond zou zijn, de regisseur zonder twijfel van landverraad beschuldigd zou zijn. Het huidige succes van de film – een opbrengst van vijftig miljoen euro in het eerste weekend – was ondenkbaar geweest. Zelfs nu nog is de boodschap radicaal: een deserteur als de held die zich tegen het Amerikaanse leger keert, een nauwelijks verborgen oproep tot een nieuwe intifada van onderdrukte, inheemse bevolkingen, die zich met hand en tand verzetten tegen militair machtsvertoon.
Cameron laat zijn lange film niet rusten voordat de grote boosdoener, een hopeloos kortzichtige Amerikaanse legercommandant door twee giftige inheemse pijlen wordt doorboord – een is niet genoeg voor deze rechtse smeerlap.
Radicaal rechts in Amerika is dan ook niet zo blij met Avatar – en op verschillende blogs wordt de film behalve anti-Amerikaans ook dodelijk saai genoemd, in de hoop dat die combinatie het publiek doet afschrikken.
Maar juist uit die reacties kun je opmaken hoezeer men in het defensief geraakt is – men rekent niet langer af, er wordt met hen afgerekend. Avatar is een voorspelbare film, maar ook verbluffend zelfverzekerd. De stam van de blauwe Na’vi leeft in harmonie met de natuur, het dominante Westen ontwortelt zowel inheemse culturen als de natuur zelf – ongegeneerd symbolisch is de aanval van het Amerikaanse leger op een reusachtige heilige boom, die met zwaar geschut omvergeblazen wordt.
Avatar is zelf zwaar geschut in een ideologisch debat dat nog altijd zwaar gepolariseerd is – daar is niks gedateerd aan. In het decennium waar we nu afscheid van nemen werd het debat onmiskenbaar gedomineerd door ‘rechts’ – het was rechts dat het al te rooskleurige humanisme van links bekritiseerde als een manier van wegkijken, het was rechts dat het ideaal van kosmopolitisme ontmaskerde als een vorm van vrijblijvendheid, het was rechts dat in een pluriforme wereld het recht op ‘eigenheid’ opeiste en zich keerde tegen cultureel relativisme. Kort samengevat: men keerde zich fel tegen de romantiek van de Ander.
Maar het debacle in Irak en de ideologische aannames die aan de inval ten grondslag lagen, hebben het tij verbluffend snel doen keren. Het zwelgen in het Eigene bleek al even fataal romantisch; de nadruk op nationale identiteit, de eigen morele superioriteit, het geloof in de algemene geldigheid van het eigen belang – er is niet veel meer van over. Wat rest, is vooral verongelijktheid en een hoop onmachtig gescheld.
Links en rechts vallen elkaar, ook in Nederland, voortdurend aan op hun vermeende blindheid – beide partijen verwijten elkaar de ogen te sluiten voor de werkelijkheid. Welke werkelijkheid? Rechts verwijt links de ogen te sluiten voor de werkelijkheid van de straat, links verwijt rechts de ogen stijf dicht te houden voor de werkelijkheid van de wereld. Beide partijen verwijten elkaar een fataal gebrek aan betrokkenheid – de linkse elite die zich heeft afgekeerd van de man in de straat, de rechtse ideologen die weigeren over de heg te kijken van hun eigen achtertuin. De straat en de wereld, dat zijn de polen van het debat, waarin eindeloos langs elkaar heen gepraat worden. Men zwelgt in zijn eigen romantiek – aan de ene kant de romantiek van de oprechte woede, aan de andere kant de romantiek van de oprechte betrokkenheid.
Het is jammer dat een film als Avatar terugvalt op sleetse sjablonen – goed en kwaad laten zich niet meer zo gemakkelijk in een schema onderbrengen. De film beweert zonder blozen dat wat natuurlijk is, ook meteen goed is – we weten allang beter. Het is gemakkelijk schieten op het kitscherige holisme dat Cameron in veelkleurig 3D laat zien. Daarmee romantiseert hij een ideaal dat je juist als een gegeven zou moeten brengen: dat mensen in een geglobaliseerde wereld van elkaar afhankelijk zijn – of ze dat nu leuk vinden of niet.
Het eigene en het andere zijn hopeloos met elkaar verstrengeld. Daar is niets romantisch aan, dat is een feit.
Dit verhaal is geplaatst op donderdag 24 december 2009 om 14:27 uur.
---
Ik snap niet dat hij dat elke week kan. Jaloers.
Wrang is het wel: de film Avatar, waar regisseur James Cameron vier jaar lang aan gewerkt heeft, wordt vooral geprezen vanwege de adembenemende special effects en niet vanwege het door hem zelf geschreven verhaal. Dat wordt her en der afgedaan als veel te voorspelbaar. Bovendien lijkt die overweldigende kunstmatigheid van de film – vrijwel alles komt uit de computer, tot en met de hoofdpersonen aan toe – de nadrukkelijke boodschap bij voorbaat onder uit te halen: Avatar wil een ode zijn aan het natuurlijke leven.
In deze film zijn de scheidslijnen strak getrokken: tegenover de wetenschap staat het instinct, medemenselijkheid staat boven machtswellust, empathie wint het van blinde berekenendheid.
Het verhaal is navenant: een ongerepte planeet, een bevolking van nobele (blauwe) wilden, het roofzuchtige Westen in de gedaante van het Amerikaanse leger. Een half verlamde soldaat leent zijn geest aan een door wetenschappers gekweekte inboorling, zodat hij zich kan mengen met de inheemse bevolking en hen kan overhalen om te verhuizen (ze wonen op dure grondstoffen). De rest is even klassiek als voorspelbaar: hij wordt verliefd, loopt over, keert zich tegen zijn eigen soort. Aan het einde van de film wordt hij langs telepathische weg een van hen.
Dat laatste is nogal een stap, omdat de soldaat behalve afscheid van zijn eerdere gedaante ook van ras verandert. Van een invalide Amerikaanse soldaat wordt hij herboren als een natuurmens, een krachtige, blauwe Tarzan.
De recensent van Het Parool kon een gaap niet onderdrukken: „De vier jaren die Cameron en de technici in de ontwikkeling van de techniek staken zijn dus welbesteed, maar aan het scenario van de film is in die periode waarschijnlijk niets veranderd. Avatar wemelt van de verwijzingen naar de oorlogszucht van Bush, Cheney en Rumsfeld na de aanslagen van 11 september. Daarbij toont Cameron als vanouds zijn meesterschap op het gebied van inzichtelijke actiescènes, maar de betovering verdwijnt met elke knal en elk cliché dat het jammerlijk gedateerde scenario rijk is.”
Jammerlijk gedateerd? De Parool-recensent lijkt te vergeten dat wanneer Avatar vijf jaar geleden in de bioscoop vertoond zou zijn, de regisseur zonder twijfel van landverraad beschuldigd zou zijn. Het huidige succes van de film – een opbrengst van vijftig miljoen euro in het eerste weekend – was ondenkbaar geweest. Zelfs nu nog is de boodschap radicaal: een deserteur als de held die zich tegen het Amerikaanse leger keert, een nauwelijks verborgen oproep tot een nieuwe intifada van onderdrukte, inheemse bevolkingen, die zich met hand en tand verzetten tegen militair machtsvertoon.
Cameron laat zijn lange film niet rusten voordat de grote boosdoener, een hopeloos kortzichtige Amerikaanse legercommandant door twee giftige inheemse pijlen wordt doorboord – een is niet genoeg voor deze rechtse smeerlap.
Radicaal rechts in Amerika is dan ook niet zo blij met Avatar – en op verschillende blogs wordt de film behalve anti-Amerikaans ook dodelijk saai genoemd, in de hoop dat die combinatie het publiek doet afschrikken.
Maar juist uit die reacties kun je opmaken hoezeer men in het defensief geraakt is – men rekent niet langer af, er wordt met hen afgerekend. Avatar is een voorspelbare film, maar ook verbluffend zelfverzekerd. De stam van de blauwe Na’vi leeft in harmonie met de natuur, het dominante Westen ontwortelt zowel inheemse culturen als de natuur zelf – ongegeneerd symbolisch is de aanval van het Amerikaanse leger op een reusachtige heilige boom, die met zwaar geschut omvergeblazen wordt.
Avatar is zelf zwaar geschut in een ideologisch debat dat nog altijd zwaar gepolariseerd is – daar is niks gedateerd aan. In het decennium waar we nu afscheid van nemen werd het debat onmiskenbaar gedomineerd door ‘rechts’ – het was rechts dat het al te rooskleurige humanisme van links bekritiseerde als een manier van wegkijken, het was rechts dat het ideaal van kosmopolitisme ontmaskerde als een vorm van vrijblijvendheid, het was rechts dat in een pluriforme wereld het recht op ‘eigenheid’ opeiste en zich keerde tegen cultureel relativisme. Kort samengevat: men keerde zich fel tegen de romantiek van de Ander.
Maar het debacle in Irak en de ideologische aannames die aan de inval ten grondslag lagen, hebben het tij verbluffend snel doen keren. Het zwelgen in het Eigene bleek al even fataal romantisch; de nadruk op nationale identiteit, de eigen morele superioriteit, het geloof in de algemene geldigheid van het eigen belang – er is niet veel meer van over. Wat rest, is vooral verongelijktheid en een hoop onmachtig gescheld.
Links en rechts vallen elkaar, ook in Nederland, voortdurend aan op hun vermeende blindheid – beide partijen verwijten elkaar de ogen te sluiten voor de werkelijkheid. Welke werkelijkheid? Rechts verwijt links de ogen te sluiten voor de werkelijkheid van de straat, links verwijt rechts de ogen stijf dicht te houden voor de werkelijkheid van de wereld. Beide partijen verwijten elkaar een fataal gebrek aan betrokkenheid – de linkse elite die zich heeft afgekeerd van de man in de straat, de rechtse ideologen die weigeren over de heg te kijken van hun eigen achtertuin. De straat en de wereld, dat zijn de polen van het debat, waarin eindeloos langs elkaar heen gepraat worden. Men zwelgt in zijn eigen romantiek – aan de ene kant de romantiek van de oprechte woede, aan de andere kant de romantiek van de oprechte betrokkenheid.
Het is jammer dat een film als Avatar terugvalt op sleetse sjablonen – goed en kwaad laten zich niet meer zo gemakkelijk in een schema onderbrengen. De film beweert zonder blozen dat wat natuurlijk is, ook meteen goed is – we weten allang beter. Het is gemakkelijk schieten op het kitscherige holisme dat Cameron in veelkleurig 3D laat zien. Daarmee romantiseert hij een ideaal dat je juist als een gegeven zou moeten brengen: dat mensen in een geglobaliseerde wereld van elkaar afhankelijk zijn – of ze dat nu leuk vinden of niet.
Het eigene en het andere zijn hopeloos met elkaar verstrengeld. Daar is niets romantisch aan, dat is een feit.
Dit verhaal is geplaatst op donderdag 24 december 2009 om 14:27 uur.
---
Ik snap niet dat hij dat elke week kan. Jaloers.