Eric de Blois
22-12-11, 12:43
Tabakslobby spreekt mee in Den Haag
Joop Bouma − 21/12/11, 18:15
Bron: Trouw (http://www.trouw.nl/tr/nl/4500/Politiek/article/detail/3087760/2011/12/21/Tabakslobby-spreekt-mee-in-Den-Haag.dhtml)
http://static2.trouw.nl/static/photo/2011/9/7/7/20111221162010/media_xl_1052647.jpg
© Thinkstock
De tabaksindustrie kijkt volgens critici tevreden toe hoe 'minister van tabak' Edith Schippers antirookmaatregelen afzwakt of afschaft. Onzin, zegt de tabakslobby, de industrie heeft juist weinig invloed op het beleid. Documenten die Trouw opvroeg bij ministeries tonen een ander beeld. Deel twee van een serie.
Waar is de tijd gebleven dat het machtige ministerie van economische zaken zich nog volop kon bemoeien met 's lands tabaksbeleid? De tijd van minister Annemarie Jorritsma (VVD), die in ministersbrieven haar collega Els Borst (volksgezondheid, welzijn en sport, D66) op de huid zat als ze weer eens de tabaksindustrie te schande had gemaakt. Willem Jan Roelofs van de vereniging van sigarettenfabrikanten denkt met weemoed terug aan die tijd, eind jaren negentig van de vorige eeuw.
Uit een brief van de Stichting Sigaretten Industrie, de lobbyclub van Roelofs, aan het ministerie van economische zaken, landbouw en innovatie van 20 oktober 2010: "Zeer geachte (Naam weggelakt*). Wij willen graag onze dank overbrengen voor het gesprek dat wij met u mochten hebben." In de brief wijst de tabaksindustrie met bezorgdheid op internationale ontwikkelingen 'die sterke invloed hebben op de agenda van de Europese en nationale gezondheidsautoriteiten'. Europa en de Wereldgezondheidsorganisatie broeden op plannen om de belangrijkste vermijdbare doodsoorzaak - roken - aan te pakken.
De industrie wil maximale greep op het beleid. Industrievriendelijke departementen, zoals Economische Zaken (EZ), moeten weer tegenwicht bieden aan de gezondheidslobby van VWS. In de brief aan EZ schrijven Roelofs en zijn collega's uit de sector, dat zij een recent pleidooi van de werkgeversorganisatie VNO-NCW voor 'een sterker ministerie van economische zaken ten zeerste ondersteunen'. "Wij pleiten voor een grotere betrokkenheid van uw ministerie bij de verdere ontwikkeling van het Nederlandse, Europese en internationale tabaksbeleid."
EZ moet zich weer volop met het tabaksbeleid bemoeien, vindt de industrie. In interne stukken die door het ministerie openbaar zijn gemaakt, zit een e-mail van 21 januari 2011 van een bestuurder van VNO-NCW aan een ambtenaar van de directie Industrie en Diensten van Economische Zaken: "Zou je het volgende eens met Maxime (Verhagen, minister, jb) kunnen bespreken? Het beleid ten aanzien van alcohol en tabak is een exclusieve aangelegenheid van VWS. Vroeger was dat anders, toen was EZ medebepalend voor het beleid en ook medeondertekenend. Dat was om een evenwicht te vinden tussen gezondheids- en economische belangen.
"Ergens in de jaren negentig is dat onder invloed van de tijdgeest veranderd. De alcohol- en tabaksindustrie heeft daar veel hinder van ondervonden. Zij hebben erg te lijden onder de eenzijdigheid van het beleid en het onbegrip voor hun situatie. Zou het geen tijd worden om de invloed van Economische Zaken weer in oude luister te herstellen?"
Het bleef niet bij die suggestie. De tabaksindustrie wilde met hulp van de werkgeverskoepel het nieuwe elan van het departement op het tabaks- en alcoholdossier graag vormgeven. EZ kon een lesje in beleidslobby krijgen. "Graag bieden wij u onze hulp aan om de effectiviteit van uw departement op diverse dossiers te vergroten. De (naam weggelakt) en (naam weggelakt) van VNO-NCW zullen te zijner tijd het initiatief nemen voor een nader gesprek om de versterking van de rol van uw ministerie voor te bereiden."
EZ sloeg het aanbod af. Minister Verhagen antwoordde, op advies van zijn ambtenaren, dat een grotere betrokkenheid van EZ bij de tabaks- en alcoholdossiers onnodig was. Het overleg met VWS is goed, stelt Verhagen. "Waar nodig brengt het ministerie de belangen van de industrie onder de aandacht van VWS."
Dat is, meldt EZ, onder meer gebeurd bij de aanscherping van internationale richtlijnen over toevoegingen van geur- en smaakstoffen aan tabak. Op aandringen van EZ bracht VWS bij de Wereldgezondheidsorganisatie het punt in dat aanscherpingen voor Nederland alleen aanvaardbaar zijn als daarvoor voldoende wetenschappelijke basis is.
Bij EZ faalde de lobby van de tabaksindustrie om de greep op het beleid te vergroten. Maar ook op het ministerie van volksgezondheid zijn de lijntjes tussen industrie en ambtenaren zeer kort, blijkt uit documenten die op verzoek van Trouw openbaar zijn gemaakt.
De verstandhouding met VWS was in 2009 zelfs zo goed dat de vereniging van shagfabrikanten een topambtenaar voorstelde voortaan de tabaksindustrie voorkennis te geven 'over dossiers waarbij onze bedrijfstak nationaal en internationaal een rol speelt'. Dan kon daarna altijd nog worden bezien of er nader overleg nodig was, suggereerde de branchevereniging van fabrikanten aan Paul Huijts, directeur-generaal volksgezondheid bij VWS.
"Met deze brief willen wij graag een aanvullende stap zetten in onze inzet tot wederzijdse informatie-uitwisseling en het opbouwen van een onderlinge vertrouwensband", schreef Alexander van Voorst Vader, vicevoorzitter van de vereniging van shagfabrikanten VNK aan Huijts.
Het initiatief tot wederzijdse informatie-uitwisseling was afkomstig van het ministerie zelf. Jacqueline de Jager, ambtenaar op de directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie van VWS, had kort voor de brief, zo schrijft Van Voorst Vader, 'een stimulerende aanzet en handreiking gedaan'. Die handreiking hield in dat 'in voorkomende gevallen' de industrie eerst informeel over kwesties die de branche raakten met directeur-generaal Huijts zou praten.
Ab Klink (CDA), in 2009 minister van volksgezondheid, welzijn en sport, is verbaasd over de sfeer die de documenten oproepen. "Ik heb een heel ander beeld van mijn ambtenaren. Ik heb altijd het gevoel gehad dat zij zeer toegewijd zijn aan het tabaksdossier en geneigd waren verder te gaan dan ik wilde. Er zat bij de ambtenaren veel vijandschap richting tabaksindustrie, voor zover ik het kon overzien. Maar ik was natuurlijk niet van alles op de hoogte. Er is in ieder geval nooit tegen mij gezegd dat we de banden met de industrie moesten aanhalen."
De woordvoerder van de huidige minister Schippers laat weten dat het ministerie zich in het kader van het tabaksbeleid 'altijd evenwichtig' informeert. "Dus wordt met zowel de tabaksindustrie als met antirookorganisaties overleg gevoerd."
De welwillende verstandhouding tussen tabaksindustrie en het ministerie van VWS, die uit de brief van de shagfabrikanten spreekt, staat op gespannen voet met het internationale FCTC-verdrag (Framework Convention on Tobacco Control) dat door Nederland is getekend. In artikel 5.3 van het verdrag is bepaald dat landen bij het vaststellen en uitvoeren van tabaksontmoedigingsbeleid maatregelen moeten nemen 'om dit beleid te beschermen tegen commerciële en andere gevestigde belangen van de tabaksindustrie'.
Het artikel is opgenomen omdat de belangen van de tabaksindustrie volkomen haaks staan op het volksgezondheidsbeleid van overheden. Tijdens rechtszaken in de Verenigde Staten is aangetoond dat de tabaksindustrie decennialang tientallen miljoenen dollars stak in een lobby-activiteiten om effectief tabaksontmoedigingsbeleid te voorkomen.
Daarnaast hebben sigarettenfabrikanten op grote schaal wetenschappers betaald om de gezondheidsrisico's van roken te bagatelliseren. Om vonnissen van rechters te voorkomen trof de tabaksindustrie in de VS voor miljarden dollars aan schikkingen met overheden. Sinds het agressieve lobbybeleid in zijn volle omvang bekend is geworden, geldt de bedrijfstak als verdacht.
De tabaksindustrie is desondanks een vaak geziene gast op de kamer van directeur-generaal Huijts. Dit blijkt onder meer uit een brief die de lobbyorganisaties Stichting Sigarettenindustrie en de Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie (shag), in oktober 2010 stuurden aan Schippers. De industrie feliciteerde haar met haar benoeming tot minister. "Voortbouwende op de plezierige en constructieve contacten die wij met u hadden in uw hoedanigheid als lid van de Tweede Kamer, spreken wij de wens uit om ook tijdens uw ministerschap te mogen rekenen op een open en constructieve dialoog." Over de relatie met Huijts schreef de industrie aan Schippers: "Onder leiding van uw directeur-generaal volksgezondheid hebben wij de afgelopen tijd een open en constructieve gedachtenwisseling gevoerd, informatie uitgewisseld en afstemming gepleegd over beleidsdiscussies in nationaal en internationaal verband."
Beleidsdiscussies in nationaal en internationaal verband zijn geen zaken van 'technische aard', zoals Schippers onlangs stelde in antwoorden op Kamervragen van de SP over haar tabaksbeleid na een uitzending van het tv-programma 'Zembla'. Schippers werd in die uitzending geprofileerd als 'minister van tabak'.
De discussies tussen de industrie, Huijts en zijn ambtenaren gingen over de verplichting van fabrikanten om openbaar te maken welke verslavende en smaakbevorderende ingrediënten zij aan sigaretten en shag toevoegen. Ook aan bod kwamen: de plannen om hun producten alleen nog in neutrale pakjes zonder merkopdruk toe te laten op de consumentenmarkt én de door de industrie gevreesde bepaling 5.3 uit het FCTC-verdrag, waarin overheden worden gemaand afstand te houden van de industrie. De SP wilde weten wat de aard en frequentie waren van de contacten. Volgens Schippers gaan de contacten tussen de industrie en haar departement vooral over de invoering van wet- en regelgeving. Uit de honderden documenten blijkt dat de industrie overlegt met VWS over elk onderwerp dat de branche raakt. Niet pas sinds Schippers' aantreden, maar sinds jaar en dag.
Joop Bouma − 21/12/11, 18:15
Bron: Trouw (http://www.trouw.nl/tr/nl/4500/Politiek/article/detail/3087760/2011/12/21/Tabakslobby-spreekt-mee-in-Den-Haag.dhtml)
http://static2.trouw.nl/static/photo/2011/9/7/7/20111221162010/media_xl_1052647.jpg
© Thinkstock
De tabaksindustrie kijkt volgens critici tevreden toe hoe 'minister van tabak' Edith Schippers antirookmaatregelen afzwakt of afschaft. Onzin, zegt de tabakslobby, de industrie heeft juist weinig invloed op het beleid. Documenten die Trouw opvroeg bij ministeries tonen een ander beeld. Deel twee van een serie.
Waar is de tijd gebleven dat het machtige ministerie van economische zaken zich nog volop kon bemoeien met 's lands tabaksbeleid? De tijd van minister Annemarie Jorritsma (VVD), die in ministersbrieven haar collega Els Borst (volksgezondheid, welzijn en sport, D66) op de huid zat als ze weer eens de tabaksindustrie te schande had gemaakt. Willem Jan Roelofs van de vereniging van sigarettenfabrikanten denkt met weemoed terug aan die tijd, eind jaren negentig van de vorige eeuw.
Uit een brief van de Stichting Sigaretten Industrie, de lobbyclub van Roelofs, aan het ministerie van economische zaken, landbouw en innovatie van 20 oktober 2010: "Zeer geachte (Naam weggelakt*). Wij willen graag onze dank overbrengen voor het gesprek dat wij met u mochten hebben." In de brief wijst de tabaksindustrie met bezorgdheid op internationale ontwikkelingen 'die sterke invloed hebben op de agenda van de Europese en nationale gezondheidsautoriteiten'. Europa en de Wereldgezondheidsorganisatie broeden op plannen om de belangrijkste vermijdbare doodsoorzaak - roken - aan te pakken.
De industrie wil maximale greep op het beleid. Industrievriendelijke departementen, zoals Economische Zaken (EZ), moeten weer tegenwicht bieden aan de gezondheidslobby van VWS. In de brief aan EZ schrijven Roelofs en zijn collega's uit de sector, dat zij een recent pleidooi van de werkgeversorganisatie VNO-NCW voor 'een sterker ministerie van economische zaken ten zeerste ondersteunen'. "Wij pleiten voor een grotere betrokkenheid van uw ministerie bij de verdere ontwikkeling van het Nederlandse, Europese en internationale tabaksbeleid."
EZ moet zich weer volop met het tabaksbeleid bemoeien, vindt de industrie. In interne stukken die door het ministerie openbaar zijn gemaakt, zit een e-mail van 21 januari 2011 van een bestuurder van VNO-NCW aan een ambtenaar van de directie Industrie en Diensten van Economische Zaken: "Zou je het volgende eens met Maxime (Verhagen, minister, jb) kunnen bespreken? Het beleid ten aanzien van alcohol en tabak is een exclusieve aangelegenheid van VWS. Vroeger was dat anders, toen was EZ medebepalend voor het beleid en ook medeondertekenend. Dat was om een evenwicht te vinden tussen gezondheids- en economische belangen.
"Ergens in de jaren negentig is dat onder invloed van de tijdgeest veranderd. De alcohol- en tabaksindustrie heeft daar veel hinder van ondervonden. Zij hebben erg te lijden onder de eenzijdigheid van het beleid en het onbegrip voor hun situatie. Zou het geen tijd worden om de invloed van Economische Zaken weer in oude luister te herstellen?"
Het bleef niet bij die suggestie. De tabaksindustrie wilde met hulp van de werkgeverskoepel het nieuwe elan van het departement op het tabaks- en alcoholdossier graag vormgeven. EZ kon een lesje in beleidslobby krijgen. "Graag bieden wij u onze hulp aan om de effectiviteit van uw departement op diverse dossiers te vergroten. De (naam weggelakt) en (naam weggelakt) van VNO-NCW zullen te zijner tijd het initiatief nemen voor een nader gesprek om de versterking van de rol van uw ministerie voor te bereiden."
EZ sloeg het aanbod af. Minister Verhagen antwoordde, op advies van zijn ambtenaren, dat een grotere betrokkenheid van EZ bij de tabaks- en alcoholdossiers onnodig was. Het overleg met VWS is goed, stelt Verhagen. "Waar nodig brengt het ministerie de belangen van de industrie onder de aandacht van VWS."
Dat is, meldt EZ, onder meer gebeurd bij de aanscherping van internationale richtlijnen over toevoegingen van geur- en smaakstoffen aan tabak. Op aandringen van EZ bracht VWS bij de Wereldgezondheidsorganisatie het punt in dat aanscherpingen voor Nederland alleen aanvaardbaar zijn als daarvoor voldoende wetenschappelijke basis is.
Bij EZ faalde de lobby van de tabaksindustrie om de greep op het beleid te vergroten. Maar ook op het ministerie van volksgezondheid zijn de lijntjes tussen industrie en ambtenaren zeer kort, blijkt uit documenten die op verzoek van Trouw openbaar zijn gemaakt.
De verstandhouding met VWS was in 2009 zelfs zo goed dat de vereniging van shagfabrikanten een topambtenaar voorstelde voortaan de tabaksindustrie voorkennis te geven 'over dossiers waarbij onze bedrijfstak nationaal en internationaal een rol speelt'. Dan kon daarna altijd nog worden bezien of er nader overleg nodig was, suggereerde de branchevereniging van fabrikanten aan Paul Huijts, directeur-generaal volksgezondheid bij VWS.
"Met deze brief willen wij graag een aanvullende stap zetten in onze inzet tot wederzijdse informatie-uitwisseling en het opbouwen van een onderlinge vertrouwensband", schreef Alexander van Voorst Vader, vicevoorzitter van de vereniging van shagfabrikanten VNK aan Huijts.
Het initiatief tot wederzijdse informatie-uitwisseling was afkomstig van het ministerie zelf. Jacqueline de Jager, ambtenaar op de directie Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie van VWS, had kort voor de brief, zo schrijft Van Voorst Vader, 'een stimulerende aanzet en handreiking gedaan'. Die handreiking hield in dat 'in voorkomende gevallen' de industrie eerst informeel over kwesties die de branche raakten met directeur-generaal Huijts zou praten.
Ab Klink (CDA), in 2009 minister van volksgezondheid, welzijn en sport, is verbaasd over de sfeer die de documenten oproepen. "Ik heb een heel ander beeld van mijn ambtenaren. Ik heb altijd het gevoel gehad dat zij zeer toegewijd zijn aan het tabaksdossier en geneigd waren verder te gaan dan ik wilde. Er zat bij de ambtenaren veel vijandschap richting tabaksindustrie, voor zover ik het kon overzien. Maar ik was natuurlijk niet van alles op de hoogte. Er is in ieder geval nooit tegen mij gezegd dat we de banden met de industrie moesten aanhalen."
De woordvoerder van de huidige minister Schippers laat weten dat het ministerie zich in het kader van het tabaksbeleid 'altijd evenwichtig' informeert. "Dus wordt met zowel de tabaksindustrie als met antirookorganisaties overleg gevoerd."
De welwillende verstandhouding tussen tabaksindustrie en het ministerie van VWS, die uit de brief van de shagfabrikanten spreekt, staat op gespannen voet met het internationale FCTC-verdrag (Framework Convention on Tobacco Control) dat door Nederland is getekend. In artikel 5.3 van het verdrag is bepaald dat landen bij het vaststellen en uitvoeren van tabaksontmoedigingsbeleid maatregelen moeten nemen 'om dit beleid te beschermen tegen commerciële en andere gevestigde belangen van de tabaksindustrie'.
Het artikel is opgenomen omdat de belangen van de tabaksindustrie volkomen haaks staan op het volksgezondheidsbeleid van overheden. Tijdens rechtszaken in de Verenigde Staten is aangetoond dat de tabaksindustrie decennialang tientallen miljoenen dollars stak in een lobby-activiteiten om effectief tabaksontmoedigingsbeleid te voorkomen.
Daarnaast hebben sigarettenfabrikanten op grote schaal wetenschappers betaald om de gezondheidsrisico's van roken te bagatelliseren. Om vonnissen van rechters te voorkomen trof de tabaksindustrie in de VS voor miljarden dollars aan schikkingen met overheden. Sinds het agressieve lobbybeleid in zijn volle omvang bekend is geworden, geldt de bedrijfstak als verdacht.
De tabaksindustrie is desondanks een vaak geziene gast op de kamer van directeur-generaal Huijts. Dit blijkt onder meer uit een brief die de lobbyorganisaties Stichting Sigarettenindustrie en de Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie (shag), in oktober 2010 stuurden aan Schippers. De industrie feliciteerde haar met haar benoeming tot minister. "Voortbouwende op de plezierige en constructieve contacten die wij met u hadden in uw hoedanigheid als lid van de Tweede Kamer, spreken wij de wens uit om ook tijdens uw ministerschap te mogen rekenen op een open en constructieve dialoog." Over de relatie met Huijts schreef de industrie aan Schippers: "Onder leiding van uw directeur-generaal volksgezondheid hebben wij de afgelopen tijd een open en constructieve gedachtenwisseling gevoerd, informatie uitgewisseld en afstemming gepleegd over beleidsdiscussies in nationaal en internationaal verband."
Beleidsdiscussies in nationaal en internationaal verband zijn geen zaken van 'technische aard', zoals Schippers onlangs stelde in antwoorden op Kamervragen van de SP over haar tabaksbeleid na een uitzending van het tv-programma 'Zembla'. Schippers werd in die uitzending geprofileerd als 'minister van tabak'.
De discussies tussen de industrie, Huijts en zijn ambtenaren gingen over de verplichting van fabrikanten om openbaar te maken welke verslavende en smaakbevorderende ingrediënten zij aan sigaretten en shag toevoegen. Ook aan bod kwamen: de plannen om hun producten alleen nog in neutrale pakjes zonder merkopdruk toe te laten op de consumentenmarkt én de door de industrie gevreesde bepaling 5.3 uit het FCTC-verdrag, waarin overheden worden gemaand afstand te houden van de industrie. De SP wilde weten wat de aard en frequentie waren van de contacten. Volgens Schippers gaan de contacten tussen de industrie en haar departement vooral over de invoering van wet- en regelgeving. Uit de honderden documenten blijkt dat de industrie overlegt met VWS over elk onderwerp dat de branche raakt. Niet pas sinds Schippers' aantreden, maar sinds jaar en dag.