Kijk op oorzaken van de economische crisis

[Bofko]

Een complexe werkelijkheid met enige diepgang analyseren kan alleen maar vanuit een bepaalde gezichtshoek. En hoe complexer die werkelijkheid is hoe meer gezichtshoeken mogelijk zijn. Al die analyses vanuit al die verschillende gezichtshoeken leveren natuurlijk een warrig en onzeker beeld op bij de toehoorders, krantenlezers, TV-kijkers en andere geinteresseerde nieuwsconsumenten.Hoe zit het nu echt ?
Maar helaas , de gehoopte duidelijkheid kan alleen maar leiden tot verminderde diepgang en dan kom je niet verder dan 'hebzucht' als de belangrijkste oorzaak van onze crisis.

Een interessante , en briljante, analyse (met enige diepgang-pretentie) is die van Heleen Mees. Haar gezichtshoek is niet Nederland of Europa of de VS het Westen, maar de hele wereld.

Niet Amerikaanse rommelhypotheken en falende begrotingsdiscipline van landen als Griekenland hebben tot de crisis geleid. Het begon allemaal met de forse verlaging van de rente in de VS en de eurozone.

Sinds de financiële crisis in2008 en de daarop volgende economische recessie die de wereld op haar grondvesten deed schudden, zijn beschuldigende vingers in vele richtingen gewezen. In het geval van de Verenigde Staten kregen de ‘subprime’-hypotheken en de Wall Streetbankiers die ze verkochten de schuld. Falend financieel toezicht, heet het in ambtenarenjargon.
In het geval van Europa wordt de crisis in de eurozone vaak toegeschreven aan het feit dat de landen in de periferie van de eurozone (Griekenland, Ierland, Portugal, Spanje en Italië) niet naar behoren de regels van het Stabiliteitspact naleefden.
Ook een vorm van falend financieel toezicht. Maar deze verklaringen voor de crises in zowel de VS als Europa stroken domweg niet met de feiten. Exotische hypotheken die de maandelijkse hypotheeklasten flink verlaagden, vormden minder dan 5 procent van alle hypotheken die tussen 2000 tot 2006 in de VS werden afgesloten.
Het is derhalve onwaarschijnlijk dat zij de hausse op de Amerikaanse huizenmarkt hebben veroorzaakt. De verklaring voor de crisis in de eurozone gaat voorbij aan het feit dat Spanje en Ierland toonbeelden van deugd waren in termen van het Stabiliteitspact. Beide landen hadden juist een begrotingsoverschot in plaats van -tekort. in de jaren voorafgaand aan de crisis, en zij hadden een staatsschuldquote die bijna de helft lager was dan de 60 procent die het Stabiliteitspact toestaat.

Huis als geldautomaat
De primaire oorzaak van de speculatieve bubbels op de huizenmarkt, zowel in de VS als in de europeriferie, was de scherpe daling van de rente begin jaren 2000, zij het dat de rente in de VS en de periferie van de eurozone aanvankelijk om verschillende redenen daalde.
In een poging na het uiteenspatten van de dotcombubbel in 2000 een economische recessie af te wenden, verlaagde het Amerikaanse stelsel
van centrale banken (de Federal Reserve, Fed) de Amerikaanse kortetermijnrente van 6,5 procent eind 2000 naar 1,75 procent in december
2001 en nog verder naar 1 procent in juni 2003. De Fed hield de rente vervolgens meer dan een jaar op 1 procent, hoewel de inflatie-verwachtingen in die tijd ruim boven de doelstelling van 2 procent uitkwamen en de werkloosheid tot bijna 5 procent was gedaald, wat wordt beschouwd als het natuurlijke niveau van werkloosheid in de VS.
Door de renteverlaging gingen Amerikanen op grote schaal hun huis herfinancieren en in bijna alle gevallen werd de oude hypotheek
door een veel hogere hypotheek vervangen.Of, zoals columnisten destijds graag schreven: Amerikanen gebruikten hun huis als geldautomaat.
Tussen het eerste kwartaal van 2003 en het tweede kwartaal van 2004, de periode dat de Fed de kortetermijnrente op 1 procent hield, was tweederde van alle afgesloten hypotheken bestemd voor herfinanciering in plaats van voor de aanschaf van een woning. Alleen al in 2005 verzilverden Amerikanen 750 miljard dollar (584 miljard euro) van de overwaarde in de eigen woning, oftewel 6 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Tweederde daarvan gebruikten zij voor persoonlijke consumptie en het opknappen van hun woning.

Alarmbellen
Bij de Fed oordeelden ze over het algemeen positief over het afsluiten van tweede hypotheken als financieringsbron voor persoonlijke consumptie.
In zijn befaamde – of liever: beruchte – Sandridge-lezing pochte Ben Bernanke, die tegenwoordig centralebankpresident is maar toen nog gouverneur was, dat de financiele markten in de VS zo verfijnd en efficiënt waren, waardoor huishoudens gemakkelijk toegang hadden tot de stijgende waarde van hun huis. Dat de hausse op de huizenmarkt op een dag ten einde zou kunnen komen en veel huiseigenaren met een te hoge hypotheek op hun huis zouden blijven zitten, deed kennelijk geen alarmbellen afgaan. Niet de VS, maar China profiteerde van de Amerikaanse consumptiedrift. Het zag jaren achtereen de economie groeien met meer dan 10 procent.
En terwijl de Amerikaanse spaarquote schommelde rond 15 procent van het bbp, steeg de Chinese spaarquote van 38 procent van het bbp in 2000 tot 54 procent van het bbp in 2006. De spaargelden in China worden grotendeels risicovrij belegd. De hoge besparingen in China en andere opkomende economieën (vooral olie-exporterende landen) drukten de langetermijnrente wereldwijd vanaf 2004. Tegen de tijd dat de Fed de economie probeerde af te remmen door de kortetermijnrente te verhogen, was het al te laat.
De langetermijnrente bleef hardnekkig laag, ondanks het feit dat de Fed de kortetermijnrente verhoogde van 1 procent in juli 2004 tot 5,25 procent in juni 2006. Hierdoor werd de speculatieve bubbel op de Amerikaanse huizenmarkt verder aangewakkerd. Uit onderzoek blijkt dat de lange-termijn-rente de doorslaggevende factor is bij de vraag naar woningen.
In Europa is in aanloop naar de eurozone de rente op Ierse, Spaanse en Portugese staatsobligaties geconvergeerd naar de veel lagere rente op
Duitse staatsobligaties. In het geval van Griekenland duurde het wat langer omdat het lang onzeker was of het land aan de voorwaarden voor de monetaire unie zou voldoen.Maar in 2002 begon ook rente op Griekse staatsobligaties te dalen. Landen als Nederland merkten hier niets van omdat die al vele jaren hun monetaire beleid afstemden op het monetaire beleid van de Duitse Bundesbank, waardoor de rente op staatsobligaties al eerder naar het Duitse niveau was geconvergeerd.....

-wordt vervolgd-

[Bofko]

Wisselkoersrisico
Spanje, Ierland, Griekenland en Portugal daarentegen zagen de rente dalen van een niveau van ongeveer 13 procent in de late jaren negentig
tot slechts 3 procent in 2005, mede door toedoen van de hoge besparingen in China en andere opkomende economieën, waardoor de langetermijnrente in de VS maar bijvoorbeeld ook in het Verenigd Koninkrijk raadselachtig laag bleef.
De meningen verschillen over wat precies de aanleiding was voor de initiële rentedaling in de nieuw opgerichte muntunie. Volgens de Europese
Centrale Bank (ECB) weerspiegelde de rentedaling de begrotingsdiscipline die de landen in de europeriferie aan de dag hadden gelegd, een voorwaarde om te kunnen meedoen met de euro. Anderen daarentegen geven de ECB de schuld omdat die alle staatsobligaties met een minimale rating van A- als onderpand accepteerde voor geld dat banken van de ECB leenden. Alle staatsobligaties waren zodoende even aantrekkelijk vanuit het perspectief van de banken.
Volgens mij is een andere belangrijke verklaring dat, met de introductie van de eenheidsmunt, het wisselkoersrisico verdween. Dat heeft waarschijnlijk aanzienlijk bijgedragen tot de bereidheid van banken om de Spaanse, Ierse, Portugese, Griekse en Italiaanse obligaties te kopen, omdat het nu eenmaal wijsheid is je geld te beleggen in dezelfde muntsoort als je financiële verplichtingen hebt. De scherpe daling van de rente miste haar uitwerking op de huizenmarkt in de perifere landen niet. De prijzen in Spanje en Ierland stegen jaar na jaar met zo’n 10 tot 20 procent. De stijging leidde tot uitbundige consumptieve bestedingen (en leningen) en tot hogere lonen. Terwijl de arbeidskosten in Duitsland stegen met een bescheiden 18 procent tussen 2000 en 2008, stegen de arbeidskosten in Spanje en Ierland met respectievelijk 41 en 45 procent, en in Griekenland met 78 procent.

Onder water
Door de lage rente kon het ook gebeuren dat de Griekse overheid zich te diep in de schulden stak: het land had jaar op jaar een begrotingstekort van 6 procent en een staatsschuldquote van zo’n 100 procent van het bbp. Geen enkel jaar voldeed Griekenland aan de normen van het Stabiliteitspact. En hoewel Italië doorgaans een begrotingstekort had van minder dan 3 procent zorgde de lage rente ervoor dat Italië zich jarenlang een staatsschuld van 100 procent van het bbp kon veroorloven. Toen de speculatieve bubbels op de huizenmarkten in de VS en de periferie van de eurozone barstten en de banken op de rand van de financiële afgrond balanceerden, schoot de rente in Griekenland, en vervolgens Ierland, Spanje en Portugal, omhoog . In de afgelopen maanden is dat ook in Italië gebeurd. Beleggers realiseerden zich plotseling dat staatsobligaties misschien niet zo’n risicovrije investering waren als ze tot dan toe hadden gedacht. Het mechanisme dat in eerste instantie de rentetarieven in de periferie van de eurozone deed dalen, begon zich nu in omgekeerde richting te voltrekken. Niet alleen haalden de banken in Duitsland en Nederland hun geld daar weg, ook spaarders in de periferie gingen hun geld in de noordelijke landen te beleggen. Terwijl de rente in Griekenland, Portugal, Spanje, Ierland en Italië opliep, daalde de rente in de zogenaamde kernlanden van de eurozone, zoals Duitsland en Nederland. Terugkijkend kan men zeggen dat de architecten van de eurozone onvoldoende hebben nagedacht over de gevolgen van de monetaire integratie. De speculatieve bubbels, vooral in Ierland en Spanje, hadden gemakkelijk kunnen worden voorkomen indien tijdig strikte regels voor de kredietverlening aan particulieren waren opgelegd. Maar dat geldt ook voor de VS waar nog steeds meer dan een kwart van alle woningen ‘onder water’ staat (de hypotheek die erop rust is hoger dan de waarde van het de woning).

Hoewel de crises in de VS en de eurozone op het eerste oog op zichzelf lijken te staan, zouden zij zonder de opkomst van China veel minder ernstig zijn geweest. De verlaging van de kortetermijnrente aan het begin van het millennium zou de Amerikaanse economie een veel grotere boost hebben gegeven en de Fed zou die rente veel eerder weer hebben verhoogd. Ook zouden de besparingen in China en andere opkomende economieën de langetermijnrente wereldwijd niet hebben verlaagd. Een troost is dat – doordat het Westen de afgelopen tien jaar ‘op de pof’ heeft geleefd – de armoede in de wereld zienderogen is verminderd.
Honderden miljoenen Chinezen en Indiërs zijn aan de goede kant van de armoedegrens beland. Geen enkel ontwikkelingshulpprogramma is ooit zo succesvol geweest. Een andere troost is dat de economische groei in China en andere opkomende landen als India en Brazilië naar verwachting de komende jaren de wereldeconomie draaiende zal houden. Het kan net de economische motor blijken te zijn die de VS en Europa nu nodig hebben om onder hun schuldenberg vandaan te klimmen.