Revisor
16-07-13, 15:41
'Deze gelovigen laten zich niet knechten door Rutte'
OPINIE - Hans van der Jagt − 16/07/13, 06:05
http://static0.volkskrant.nl/static/photo/2013/7/4/7/20130715170144/media_xl_1755322.jpg
© anp. Op een basisschool in de regio Midden-Nederland heerst rodehond.
De vraag of kinderen mogen worden ingeënt, is de inzet van religieuze zelfkastijding, stelt Hans van der Jagt.
Premier Rutte spoort dominees aan het vaccinatie-evangelie te verkondigen. Nu het de liberale premier uitkomt, blijkt de scheiding tussen kerk en staat ineens niet te bestaan. Erg principieel is onze premier niet. Maar geen illusies. De bevindelijken zullen niet luisteren. Die staan namelijk buiten de samenleving. Dit geldt voor de oud-gereformeerde Veluwers en zeker voor de Ledeboerianen in het Land van Heusden en Altena. Zij laten zich niet knechten door Rutte. Deze orthodoxen luisteren namelijk alleen naar zichzelf, naar hun eigen geweten en naar de dode oudvaders uit hun boekenkast. De piëtistische schrijvers uit de 17de en 18de eeuw. En soms ook nog wel naar de religieuze protestgeluiden uit de 19de eeuw.
De bevindelijk-gereformeerden van nu zijn namelijk het kerkhistorische product van de Afscheiding (1834) en navolgers van de emotionele, dissidente predikant Lambertus Ledeboer (1841). Ook zijn ze sterk beïnvloed door de geest van het Réveil (1815-1865), een religieuze, anti-rationalistische opwekkingsbeweging. Een stroming die op de golven van de Romantiek meer ruimte zocht voor het hart en gevoel binnen wetenschap, maatschappij en de kerk. Het was een reactionair, anti-wetenschappelijk geluid, vooral te horen rond de kwestie van het vaccineren.
Resistent
Eind 18de eeuw kwam de Britse arts Edward Jenner op het idee om mensen bewust te besmetten met een bacterie van het koepokvirus. Dit deed hij niet uit satanische of sadistische neigingen, maar uit medisch-wetenschappelijke en maatschappelijke bewogenheid. Hij merkte dat een milde dosis van de bacterie zijn patiënten resistent maakte tegen een epidemische uitbraak. Zijn methode sloeg aan en werd overgenomen door Nederlandse artsen. Ondanks het succes werd Jenner echter al snel bekritiseerd. Met name vanuit orthodox-protestantse hoek. Want betekende Jenners handelswijze niet een direct ingrijpen in Gods meesterplan? Was het niet zagen aan de stoelpoten van het goddelijk gezag? De bekende dichter, historicus en Réveil-voorman Isaäc da Costa vond van wel. Gelovigen die zich lieten vaccineren, pleegden een 'eeredienst voor Jenner' in plaats van voor God.
Maar als studeerkamergeleerde had hij makkelijk praten. Hoe anders verging het Réveil-man Abraham Capadose. Die was arts. De vaccinediscussie bracht hem tot een gewetensbezwaar. Enerzijds wilde hij beroepshalve mensen beter maken. Anderzijds twijfelde hij over het menselijk en 'aardsche' karakter van het vaccin. Hij besloot de Jenner-methode te testen op zijn patiënten. Maar dit viel hem zwaar. Het was allemaal zo tegennatuurlijk. Een virus toedienen om hetzelfde virus te bestrijden? Het voelde alsof hij een loopje nam met Gods plannen. Uiteindelijk koos hij tegen de vaccinatie en schreef een brochure (1823): Bestrijding der vaccine of de vaccine aan de beginselen der godsdienst, der rede en der ware geneeskunde getoetst. Er volgden nog zes anti-vaccinatieboekjes.
De kern van al deze geschriften was glashelder: er bestonden godsdienstige, rationele en medische bezwaren tegen vaccineren. Wie met inenting de mensheid wilde behoeden tegen de pokken, deed een ingreep in Gods raad. Volgens Capadose was het verboden voor de mens, de 'zwakken sterveling', om een dergelijk bovenmenselijk plan te trekken. Samen met Da Costa waarschuwde hij dat de gelovige die koos voor het vaccin, 'de plaats, die hem door de Voorzienigheid Gods is aangewezen' uit het oog was verloren. Zou God in geval van nood zijn hulp niet zenden?
Felle kritiek
Een stellingname die schreeuwde om felle kritiek. Die kwam vooral uit medische hoek. Ook van artsen die zelf christen waren. Hoe konden vooraanstaande en ontwikkelde gelovigen als Da Costa en Capadose een dergelijk onchristelijk en vooral on-wetenschappelijk standpunt vertegenwoordigen? Juist in een tijd dat er nieuwe geneeskundige inzichten in ontwikkeling waren. Was het niet God zelf die dit vaccin had gegeven (hoor Rutte)? Was het vanuit naastenliefde niet juist een plicht om te vaccineren (hoor Rutte)? De orthodoxen deden aan valse propaganda. Een van de criticasters was ongemeend fel: 'Aan de boom des kwaads was een nieuwe vrucht gerijpt. De Sodomsappel. Van buiten fris en de geur van godsdienst, maar van binnen stinkend en rottend.'
Een geur die tweehonderd jaar later nog altijd te ruiken is. Het is de geur die verwijst naar drie 'ismen': gelovig anarchisme, modern fundamentalisme en religieus sadomasochisme. Een trits waarbinnen de refo zichzelf constant één vraag stelt: kan ik mijn daden verantwoorden voor God? Ziedaar de kern van het probleem. Want wie heeft daar een antwoord op? De medische wereld niet, zij leest geen Da Costa of Capadose. En hoewel Rutte vrijdag even voor God speelde, weet hij zelf het antwoord ook niet.
Nee, de enigen met het antwoord zijn de gelovigen zelf. Zij geselen en pijnigen zich met deze vraag. En tegelijkertijd halen ze uit diezelfde prangende vraag de fundamenten voor hun geloof, de geestelijke voldoening en bevrediging. En ze doen het puur voor zichzelf. Het is een egoïstische houding van een marginale groep orthodox-protestanten. Epigonen van een wegkwijnend, nauwelijks muterend antigeluid. Geen Rutte of samenleving die daar iets aan kan doen.
Hans van der Jagt is historicus bij het Historisch Documentatiecentrum voor Nederlands Protestantisme.
'Deze gelovigen laten zich niet knechten door Rutte' - opinie - VK (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3476122/2013/07/16/Deze-gelovigen-laten-zich-niet-knechten-door-Rutte.dhtml)
OPINIE - Hans van der Jagt − 16/07/13, 06:05
http://static0.volkskrant.nl/static/photo/2013/7/4/7/20130715170144/media_xl_1755322.jpg
© anp. Op een basisschool in de regio Midden-Nederland heerst rodehond.
De vraag of kinderen mogen worden ingeënt, is de inzet van religieuze zelfkastijding, stelt Hans van der Jagt.
Premier Rutte spoort dominees aan het vaccinatie-evangelie te verkondigen. Nu het de liberale premier uitkomt, blijkt de scheiding tussen kerk en staat ineens niet te bestaan. Erg principieel is onze premier niet. Maar geen illusies. De bevindelijken zullen niet luisteren. Die staan namelijk buiten de samenleving. Dit geldt voor de oud-gereformeerde Veluwers en zeker voor de Ledeboerianen in het Land van Heusden en Altena. Zij laten zich niet knechten door Rutte. Deze orthodoxen luisteren namelijk alleen naar zichzelf, naar hun eigen geweten en naar de dode oudvaders uit hun boekenkast. De piëtistische schrijvers uit de 17de en 18de eeuw. En soms ook nog wel naar de religieuze protestgeluiden uit de 19de eeuw.
De bevindelijk-gereformeerden van nu zijn namelijk het kerkhistorische product van de Afscheiding (1834) en navolgers van de emotionele, dissidente predikant Lambertus Ledeboer (1841). Ook zijn ze sterk beïnvloed door de geest van het Réveil (1815-1865), een religieuze, anti-rationalistische opwekkingsbeweging. Een stroming die op de golven van de Romantiek meer ruimte zocht voor het hart en gevoel binnen wetenschap, maatschappij en de kerk. Het was een reactionair, anti-wetenschappelijk geluid, vooral te horen rond de kwestie van het vaccineren.
Resistent
Eind 18de eeuw kwam de Britse arts Edward Jenner op het idee om mensen bewust te besmetten met een bacterie van het koepokvirus. Dit deed hij niet uit satanische of sadistische neigingen, maar uit medisch-wetenschappelijke en maatschappelijke bewogenheid. Hij merkte dat een milde dosis van de bacterie zijn patiënten resistent maakte tegen een epidemische uitbraak. Zijn methode sloeg aan en werd overgenomen door Nederlandse artsen. Ondanks het succes werd Jenner echter al snel bekritiseerd. Met name vanuit orthodox-protestantse hoek. Want betekende Jenners handelswijze niet een direct ingrijpen in Gods meesterplan? Was het niet zagen aan de stoelpoten van het goddelijk gezag? De bekende dichter, historicus en Réveil-voorman Isaäc da Costa vond van wel. Gelovigen die zich lieten vaccineren, pleegden een 'eeredienst voor Jenner' in plaats van voor God.
Maar als studeerkamergeleerde had hij makkelijk praten. Hoe anders verging het Réveil-man Abraham Capadose. Die was arts. De vaccinediscussie bracht hem tot een gewetensbezwaar. Enerzijds wilde hij beroepshalve mensen beter maken. Anderzijds twijfelde hij over het menselijk en 'aardsche' karakter van het vaccin. Hij besloot de Jenner-methode te testen op zijn patiënten. Maar dit viel hem zwaar. Het was allemaal zo tegennatuurlijk. Een virus toedienen om hetzelfde virus te bestrijden? Het voelde alsof hij een loopje nam met Gods plannen. Uiteindelijk koos hij tegen de vaccinatie en schreef een brochure (1823): Bestrijding der vaccine of de vaccine aan de beginselen der godsdienst, der rede en der ware geneeskunde getoetst. Er volgden nog zes anti-vaccinatieboekjes.
De kern van al deze geschriften was glashelder: er bestonden godsdienstige, rationele en medische bezwaren tegen vaccineren. Wie met inenting de mensheid wilde behoeden tegen de pokken, deed een ingreep in Gods raad. Volgens Capadose was het verboden voor de mens, de 'zwakken sterveling', om een dergelijk bovenmenselijk plan te trekken. Samen met Da Costa waarschuwde hij dat de gelovige die koos voor het vaccin, 'de plaats, die hem door de Voorzienigheid Gods is aangewezen' uit het oog was verloren. Zou God in geval van nood zijn hulp niet zenden?
Felle kritiek
Een stellingname die schreeuwde om felle kritiek. Die kwam vooral uit medische hoek. Ook van artsen die zelf christen waren. Hoe konden vooraanstaande en ontwikkelde gelovigen als Da Costa en Capadose een dergelijk onchristelijk en vooral on-wetenschappelijk standpunt vertegenwoordigen? Juist in een tijd dat er nieuwe geneeskundige inzichten in ontwikkeling waren. Was het niet God zelf die dit vaccin had gegeven (hoor Rutte)? Was het vanuit naastenliefde niet juist een plicht om te vaccineren (hoor Rutte)? De orthodoxen deden aan valse propaganda. Een van de criticasters was ongemeend fel: 'Aan de boom des kwaads was een nieuwe vrucht gerijpt. De Sodomsappel. Van buiten fris en de geur van godsdienst, maar van binnen stinkend en rottend.'
Een geur die tweehonderd jaar later nog altijd te ruiken is. Het is de geur die verwijst naar drie 'ismen': gelovig anarchisme, modern fundamentalisme en religieus sadomasochisme. Een trits waarbinnen de refo zichzelf constant één vraag stelt: kan ik mijn daden verantwoorden voor God? Ziedaar de kern van het probleem. Want wie heeft daar een antwoord op? De medische wereld niet, zij leest geen Da Costa of Capadose. En hoewel Rutte vrijdag even voor God speelde, weet hij zelf het antwoord ook niet.
Nee, de enigen met het antwoord zijn de gelovigen zelf. Zij geselen en pijnigen zich met deze vraag. En tegelijkertijd halen ze uit diezelfde prangende vraag de fundamenten voor hun geloof, de geestelijke voldoening en bevrediging. En ze doen het puur voor zichzelf. Het is een egoïstische houding van een marginale groep orthodox-protestanten. Epigonen van een wegkwijnend, nauwelijks muterend antigeluid. Geen Rutte of samenleving die daar iets aan kan doen.
Hans van der Jagt is historicus bij het Historisch Documentatiecentrum voor Nederlands Protestantisme.
'Deze gelovigen laten zich niet knechten door Rutte' - opinie - VK (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3476122/2013/07/16/Deze-gelovigen-laten-zich-niet-knechten-door-Rutte.dhtml)