Revisor
20-10-13, 17:31
Ook Nederland hanteert nog ras als categorieDvora Yanow − 19/10/13, 22:00
http://static0.trouw.nl/static/photo/2013/3/10/8/20131018105459/media_xl_1905608.jpg
© thinkstock.
'Ras betekent in Nederland cultuur, dat heb ik onderzoekers de laatste jaren vaak horen zeggen'. Aldus Dvora Yanow, vooraanstaand internationaal beleids- en organisatie-etnografe. Zij vraagt zich hardop af waarop dit idee gebaseerd is. En natuurlijk: is het ook werkelijk zo?
Het idee dat ras cultuur betekent is in mijn ogen vermoedelijk gebaseerd op de verkeerde Nederlandse veronderstelling dat ras in de Verenigde Staten huidskleur, gelaatstrekken en dergelijke betekent. Lange tijd was dat daar ook zeker het geval, maar mijn onderzoek (http://www.jstor.org/discover/10.2307/4131465?uid=3738736&uid=2&uid=4&sid=21102792342593) naar de in het Amerikaanse publieke beleid gehanteerde categoriseringen laat zien dat 'ras' en 'etniciteit' in de VS door elkaar heen gebruikt worden, in een gemengde betekenis van kleur, land van persoonlijke of voorouderlijke afstamming en culturele eigenschappen.
1 Huidig empirisch onderzoek (http://dare.ubn.kun.nl/bitstream/2066/95134/1/95134.pdf) wijst op een zelfde 'spraakverwarring' in Nederland.
Burgers met een koppelteken-identiteit werden nog lang geminacht
'Huidskleur' als kenmerk van hiërarchische classificatie bestond niet in de beginjaren van de VS. Pas vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw werden mensen van Afrikaanse komaf gezien als één enkele rassencategorie, wat logischerwijs leidde tot de conceptie van 'Europeanen' als eveneens een apart ras. Maar ook toen al werd het begrip ras vermengd met klasse en nationale elementen. De Amerikaanse identiteit hebben betekende tegen 1800: blank, protestant en vrij (dat wil zeggen geen slaaf) zijn én niet langer Brits.
Een ras-etniciteit gerelateerd concept werd voor het eerst bij de volkstelling in 1820 gehanteerd, namelijk 'vrije gekleurde mensen'. Tien jaar later nam men de toevoeging blank in gebruik bij vrije personen en daarnaast slaven. Pas in 1870 gebruikt de volkstelling voor het eerst de term 'ras', met deze variaties: blank, zwart, mulat, Chinees, Indiaans. Nog tot 1930 werden Ieren en Polen vaak aangeduid als zwart. Dubbele identiteiten of koppelteken-identiteiten (Iers-Amerikaanse, Italiaans-Amerikaans, Pools-Amerikaans) werden lang geminacht. Zo verklaarde president Woodrow Wilson in 1919: '...iedereen die een koppelteken met zich meedraagt, draagt een dolk bij zich die hij bereid is in de vitale organen van deze republiek te stoten...'
In Amerika: ras betekent cultuur en omgekeerd
In 1977 introduceerde de overheid (in dit geval door de Office of Management and Budget [OMB] Statistical Policy Directive No. 15) vijf categorieën om Amerikanen in te delen: American Indian or Alaskan Native, Asian or Pacific Islander, Black or African American, Hispanic or Latino and White.3 (In 1997 werd de categorie Asian or Pacific Islander in tweeën gesplitst en werd daarbij een zesde categorie, Native Hawaiian or Other Pacific Islander, toegevoegd). Deze categorieën, die gebruikt worden in de nationale volkstelling en in statistieken over onder andere gezondheidszorg en politiezaken, laten duidelijk het onderling uitwisselbare gebruik zien van ras en etniciteit in de betekenis van kleur, cultuur en land van oorsprong. Met andere woorden, ras wordt in de VS gehanteerd in de betekenis van cultuur en vice versa. Het Amerikaanse Volkstellings Bureau vermeldt bijvoorbeeld in een document uit 1990 dat voor Hispanics herkomst 'kan worden beschouwd als afkomst, nationaliteit, nageslacht en/of geboorteland van een persoon of z'n (voor-)ouders voor hun aankomst in de VS.' Deze definitie mixt de begrippen ras en etniciteit: afkomst en nageslacht verwijzen naar genealogie, terwijl nationaliteit en geboorteland zijn gebaseerd op geografie.
Statistiek schept nieuwe identiteiten
Wat we zien in deze Amerikaanse gebruiken is een proces van etnogenese - het creeëren van raciaal-etnische groepen, of in de woorden van Ian Hacking 'het construeren van mensen' ('making up people').4 Dit wordt bij uitstek duidelijk als we kijken naar de Amerikaanse categorie 'Asian or Pacific Islander' uit de OMB definities van 1977 en een kaart van Azië en de Pacific bestuderen: ergens tussen Iran en Afghanistan stoppen mensen Aziatisch of Pacific-eilander te zijn en vanaf dat punt vallen mensen, volgens de overheidsdefinitie, onder de categorie 'afkomstig uit het Midden-Oosten'. Dat laatste maakt deze mensen volgens de Amerikaanse OMB definities 'White'. Dit soort categoriseren kenmerkt zich door categorical lumping, waarbij groepen mensen van verschillende 'culturele achtergronden' op één hoop worden gegooid. In dit geval worden mensen uit een gebied dat 9700 kilometer van oost naar west omvat, 25 landen, en talloze talen en culturen samengevoegd in één enkele ras-etnische categorie. China zelf identificeert 56 verschillende groepen, met inbegrip van de Han-meerderheid. Deze zijn allen verdwenen in de samengesmolten categorie 'Asian or Pacific Islander'. De overheid creëert dus nieuwe identiteiten opgelegd door de statistische dataverzameling.
In Nederland betekent ras ook etniciteit/cultuur
Onderzoek suggereert dat ook in Nederland ras niet alleen wordt gebruikt in de betekenis van cultuur. Een voorbeeld: in het Amsterdam Medisch Centrum wordt op een medisch formulier gevraagd naar de etnische afkomst van de patiënt. Het formulier bevat drie mogelijke antwoorden: kaukasisch, negroïde en aziatisch. Met andere woorden, een vraag naar etniciteit wordt beantwoord in termen van ras, in dit geval parallel lopend aan een ouder, achterhaald begrip van 'ras', dat mensen in drie varianten - kaukasisch, negroïde en mongoloïde - indeelt.
De antwoorden op de Nederlandse registratieformulieren vermengen dezelfde drie concepten als die in de VS: etniciteit; land, regio of continent; en ras. Ook in Nederland wordt ras dus nog steeds gebruikt op een manier waarbij cultuur, afkomstland en kleur worden vermengd - en niet alleen expliciet, bijvoorbeeld door medische klinieken (die een uitzondering hebben gekregen op het verbod op het gebruik van ras, zoals opgenomen in Artikel 1 van de Grondwet), maar ook impliciet.5
Dit gebruik laat dus een zelfde soort etnogenese en categorical lumping zien als in de VS. De empirische gegevens van actuele praktijken van deze termen in, bijvoorbeeld, registratieformulieren voor scholen, gezondheidszorg, enzovoorts ondersteunen in Nederland dus net zo min als in de VS het argument dat ras over cultuur alleen gaat. En meer: bij het hanteren van de categorie ras in het Nederlandse beleidsdiscours dient aangetekend te worden dat alleen bepaalde personen worden begrepen in termen van ras, namelijk degenen die aangewezen worden als allochtoon. Daar komt bij dat de interne differentiatie van allochtonen sterk contrasteert met de benadering van de 'autochtoon' als intern onverdeeld. Autochtone Nederlanders als uniform en zonder onderlinge ras-etnische verschillen beschouwen, duidt op een wissen van geheugen en geschiedenis. Het blijft een interessante vraag waarom dit argument wordt opgevoerd: wat zijn de consequenties van de interpretatie van 'ras' als 'cultuur' voor het alledaagse leven in de Nederlandse samenleving en voor diegenen die dit fenomeen bestuderen?
Dvora Yanow is gast professor aan de Universiteit Wageningen. Deze tekst is een ingekorte versie van haar essay uitgesproken tijdens het 'Ir/relevance of Race' seminar, UvA, juni 2013. De gepresenteerde ideeën zijn gebaseerd op eerder onderzoek in de VS en lopend Nederlands onderzoek gedaan met dr. Marleen van der Haar, docent/post-doc onderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen, en drs. Karlijn Völke, onderzoeker.Veel dank aan dr. Saskia Daalder voor hulp met technische taalvragen.
Ook Nederland hanteert nog ras als categorie - Sociale Vraagstukken - TROUW (http://www.trouw.nl/tr/nl/6704/Sociale-Vraagstukken/article/detail/3529287/2013/10/19/Ook-Nederland-hanteert-nog-ras-als-categorie.dhtml)
http://static0.trouw.nl/static/photo/2013/3/10/8/20131018105459/media_xl_1905608.jpg
© thinkstock.
'Ras betekent in Nederland cultuur, dat heb ik onderzoekers de laatste jaren vaak horen zeggen'. Aldus Dvora Yanow, vooraanstaand internationaal beleids- en organisatie-etnografe. Zij vraagt zich hardop af waarop dit idee gebaseerd is. En natuurlijk: is het ook werkelijk zo?
Het idee dat ras cultuur betekent is in mijn ogen vermoedelijk gebaseerd op de verkeerde Nederlandse veronderstelling dat ras in de Verenigde Staten huidskleur, gelaatstrekken en dergelijke betekent. Lange tijd was dat daar ook zeker het geval, maar mijn onderzoek (http://www.jstor.org/discover/10.2307/4131465?uid=3738736&uid=2&uid=4&sid=21102792342593) naar de in het Amerikaanse publieke beleid gehanteerde categoriseringen laat zien dat 'ras' en 'etniciteit' in de VS door elkaar heen gebruikt worden, in een gemengde betekenis van kleur, land van persoonlijke of voorouderlijke afstamming en culturele eigenschappen.
1 Huidig empirisch onderzoek (http://dare.ubn.kun.nl/bitstream/2066/95134/1/95134.pdf) wijst op een zelfde 'spraakverwarring' in Nederland.
Burgers met een koppelteken-identiteit werden nog lang geminacht
'Huidskleur' als kenmerk van hiërarchische classificatie bestond niet in de beginjaren van de VS. Pas vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw werden mensen van Afrikaanse komaf gezien als één enkele rassencategorie, wat logischerwijs leidde tot de conceptie van 'Europeanen' als eveneens een apart ras. Maar ook toen al werd het begrip ras vermengd met klasse en nationale elementen. De Amerikaanse identiteit hebben betekende tegen 1800: blank, protestant en vrij (dat wil zeggen geen slaaf) zijn én niet langer Brits.
Een ras-etniciteit gerelateerd concept werd voor het eerst bij de volkstelling in 1820 gehanteerd, namelijk 'vrije gekleurde mensen'. Tien jaar later nam men de toevoeging blank in gebruik bij vrije personen en daarnaast slaven. Pas in 1870 gebruikt de volkstelling voor het eerst de term 'ras', met deze variaties: blank, zwart, mulat, Chinees, Indiaans. Nog tot 1930 werden Ieren en Polen vaak aangeduid als zwart. Dubbele identiteiten of koppelteken-identiteiten (Iers-Amerikaanse, Italiaans-Amerikaans, Pools-Amerikaans) werden lang geminacht. Zo verklaarde president Woodrow Wilson in 1919: '...iedereen die een koppelteken met zich meedraagt, draagt een dolk bij zich die hij bereid is in de vitale organen van deze republiek te stoten...'
In Amerika: ras betekent cultuur en omgekeerd
In 1977 introduceerde de overheid (in dit geval door de Office of Management and Budget [OMB] Statistical Policy Directive No. 15) vijf categorieën om Amerikanen in te delen: American Indian or Alaskan Native, Asian or Pacific Islander, Black or African American, Hispanic or Latino and White.3 (In 1997 werd de categorie Asian or Pacific Islander in tweeën gesplitst en werd daarbij een zesde categorie, Native Hawaiian or Other Pacific Islander, toegevoegd). Deze categorieën, die gebruikt worden in de nationale volkstelling en in statistieken over onder andere gezondheidszorg en politiezaken, laten duidelijk het onderling uitwisselbare gebruik zien van ras en etniciteit in de betekenis van kleur, cultuur en land van oorsprong. Met andere woorden, ras wordt in de VS gehanteerd in de betekenis van cultuur en vice versa. Het Amerikaanse Volkstellings Bureau vermeldt bijvoorbeeld in een document uit 1990 dat voor Hispanics herkomst 'kan worden beschouwd als afkomst, nationaliteit, nageslacht en/of geboorteland van een persoon of z'n (voor-)ouders voor hun aankomst in de VS.' Deze definitie mixt de begrippen ras en etniciteit: afkomst en nageslacht verwijzen naar genealogie, terwijl nationaliteit en geboorteland zijn gebaseerd op geografie.
Statistiek schept nieuwe identiteiten
Wat we zien in deze Amerikaanse gebruiken is een proces van etnogenese - het creeëren van raciaal-etnische groepen, of in de woorden van Ian Hacking 'het construeren van mensen' ('making up people').4 Dit wordt bij uitstek duidelijk als we kijken naar de Amerikaanse categorie 'Asian or Pacific Islander' uit de OMB definities van 1977 en een kaart van Azië en de Pacific bestuderen: ergens tussen Iran en Afghanistan stoppen mensen Aziatisch of Pacific-eilander te zijn en vanaf dat punt vallen mensen, volgens de overheidsdefinitie, onder de categorie 'afkomstig uit het Midden-Oosten'. Dat laatste maakt deze mensen volgens de Amerikaanse OMB definities 'White'. Dit soort categoriseren kenmerkt zich door categorical lumping, waarbij groepen mensen van verschillende 'culturele achtergronden' op één hoop worden gegooid. In dit geval worden mensen uit een gebied dat 9700 kilometer van oost naar west omvat, 25 landen, en talloze talen en culturen samengevoegd in één enkele ras-etnische categorie. China zelf identificeert 56 verschillende groepen, met inbegrip van de Han-meerderheid. Deze zijn allen verdwenen in de samengesmolten categorie 'Asian or Pacific Islander'. De overheid creëert dus nieuwe identiteiten opgelegd door de statistische dataverzameling.
In Nederland betekent ras ook etniciteit/cultuur
Onderzoek suggereert dat ook in Nederland ras niet alleen wordt gebruikt in de betekenis van cultuur. Een voorbeeld: in het Amsterdam Medisch Centrum wordt op een medisch formulier gevraagd naar de etnische afkomst van de patiënt. Het formulier bevat drie mogelijke antwoorden: kaukasisch, negroïde en aziatisch. Met andere woorden, een vraag naar etniciteit wordt beantwoord in termen van ras, in dit geval parallel lopend aan een ouder, achterhaald begrip van 'ras', dat mensen in drie varianten - kaukasisch, negroïde en mongoloïde - indeelt.
De antwoorden op de Nederlandse registratieformulieren vermengen dezelfde drie concepten als die in de VS: etniciteit; land, regio of continent; en ras. Ook in Nederland wordt ras dus nog steeds gebruikt op een manier waarbij cultuur, afkomstland en kleur worden vermengd - en niet alleen expliciet, bijvoorbeeld door medische klinieken (die een uitzondering hebben gekregen op het verbod op het gebruik van ras, zoals opgenomen in Artikel 1 van de Grondwet), maar ook impliciet.5
Dit gebruik laat dus een zelfde soort etnogenese en categorical lumping zien als in de VS. De empirische gegevens van actuele praktijken van deze termen in, bijvoorbeeld, registratieformulieren voor scholen, gezondheidszorg, enzovoorts ondersteunen in Nederland dus net zo min als in de VS het argument dat ras over cultuur alleen gaat. En meer: bij het hanteren van de categorie ras in het Nederlandse beleidsdiscours dient aangetekend te worden dat alleen bepaalde personen worden begrepen in termen van ras, namelijk degenen die aangewezen worden als allochtoon. Daar komt bij dat de interne differentiatie van allochtonen sterk contrasteert met de benadering van de 'autochtoon' als intern onverdeeld. Autochtone Nederlanders als uniform en zonder onderlinge ras-etnische verschillen beschouwen, duidt op een wissen van geheugen en geschiedenis. Het blijft een interessante vraag waarom dit argument wordt opgevoerd: wat zijn de consequenties van de interpretatie van 'ras' als 'cultuur' voor het alledaagse leven in de Nederlandse samenleving en voor diegenen die dit fenomeen bestuderen?
Dvora Yanow is gast professor aan de Universiteit Wageningen. Deze tekst is een ingekorte versie van haar essay uitgesproken tijdens het 'Ir/relevance of Race' seminar, UvA, juni 2013. De gepresenteerde ideeën zijn gebaseerd op eerder onderzoek in de VS en lopend Nederlands onderzoek gedaan met dr. Marleen van der Haar, docent/post-doc onderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen, en drs. Karlijn Völke, onderzoeker.Veel dank aan dr. Saskia Daalder voor hulp met technische taalvragen.
Ook Nederland hanteert nog ras als categorie - Sociale Vraagstukken - TROUW (http://www.trouw.nl/tr/nl/6704/Sociale-Vraagstukken/article/detail/3529287/2013/10/19/Ook-Nederland-hanteert-nog-ras-als-categorie.dhtml)