Revisor
23-10-13, 08:49
Geen twijfel: 'Zwarte Piet stamt af van kindslaven'
Door: Michiel Kruijt − 23/10/13, 07:02
http://static3.volkskrant.nl/static/photo/2013/9/9/14/20131023070058/media_xl_1912169.jpg
© Collectie Rijksmuseum. Groepsportret door Michiel van Musscher uit 1687, met een zwarte bediende achter de diplomaat Thomas van Hees en zijn neven. Om de hals van de bediende zit een metalen band.
Er is niet aan te ontkomen, zegt de kunsthistoricus: 'Zwarte Piet moet een andere vorm krijgen.' Als kenner twijfelt hij er niet aan dat de figuur is terug te voeren op kindslaven.
http://static2.volkskrant.nl/static/photo/2013/16/12/13/20131023065411/media_l_1912138.jpg
© Collectie Koninklijke Bibliotheek. Illustraties uit Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman, een Amsterdamse onderwijzer die als een van de grondleggers van het Sinterklaasverhaal wordt beschouwd. Eind 19de eeuw.
'Fascinerend en huiveringwekkend.' Kunsthistoricus Elmer Kolfin valt even stil als hij de zwarte jongen beschrijft die te zien is op een schilderij in het Rijksmuseum. Op een groepsportret van Michiel van Musscher uit 1687 staat een zwarte bediende achter diplomaat Thomas van Hees en zijn neven. Zijn naam is op de achterzijde van het doek vermeld: 'Thomas de neger 17 jaar'.
'Die jongen bestond dus echt en was een slaaf. Daarop wijst de metalen band om zijn hals', zegt Kolfin, universitair docent kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. 'In feite is dit een voorloper van Zwarte Piet.'
http://static3.volkskrant.nl/static/photo/2013/17/13/14/20131023070030/media_l_1912139.jpg
© Collectie Koninklijke Bibliotheek.
Kindslaven
Flink wat theorieën doen de ronde over de ontstaansgeschiedenis van de knecht van Sinterklaas. Hij zou de duivel voorstellen. Hij zou de Ethiopische slaaf zijn van de bisschop die model stond voor Sinterklaas. In de Volkskrant werd gesuggereerd (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3530946/2013/10/22/Piet-was-waarschijnlijk-een-gelijkwaardige-partner-van-Sinterklaas.dhtml) dat Zwarte Piet een 'hybride wezen' is dat ook op afgelegen plekken in Europa is te vinden. Maar bij Kolfin bestaat geen enkele twijfel over de herkomst van het uiterlijk van Zwarte Piet: dat zijn 17de-eeuwse afbeeldingen van zwarte pages, kindslaven dus.
De kunsthistoricus heeft hier niet speciaal onderzoek naar verricht, maar is wel een kenner. Hij publiceerde stukken over slavernij en werkte mee aan de tentoonstellingen Black is beautiful (2008) en Slavernij verbeeld (2013). Ook schreef hij een bijdrage voor The image of the black in western art, een standaardwerk van Harvard University Press dat volgend jaar meer dan vierduizend pagina's zal beslaan.
Volgens de Amsterdamse wetenschapper was het in een aantal landen vanaf de late Middeleeuwen gebruik om zwarte kinderen als slavenbediende te houden. Op kunstwerken staan ze afgebeeld. De Venetiaanse schilder Titiaan vereeuwigde bijvoorbeeld rond 1520 de vrouw van een hertog, Laura Dianti, met naast haar een kleine, donkere jongen. Van dat doek maakte kopergraveur Aegidius Sadeler tientallen jaren later een prent, die volgens Kolfin wijd en zijd bekend was.
http://static1.volkskrant.nl/static/photo/2013/5/5/10/20131023065922/media_l_1912165.jpg
© Collectie Rijksmuseum. Gravure uit 1700 van een onbekende kunstenaar. Een 'swarte Moor' wast de voeten van De min sieke maegt.
http://static1.volkskrant.nl/static/photo/2013/3/3/8/20131023065922/media_l_1912163.jpg
© Collectie Rijksmuseum. Gravure naar een portret uit 1520 door Titiaan van de vrouw van een hertog, Laura Dianti.
Mode van negerpage
'Aan het einde van de 16de eeuw introduceerden Portugezen en Spanjaarden in Antwerpen de mode om een negerpage te hebben', zegt hij. 'Na de val van Antwerpen werd die mode meegenomen naar het Noorden.' Dat is bijvoorbeeld te zien op een schilderij dat Eglon van der Neer in 1680 maakte. Een dame met een brief in haar handen wordt geflankeerd door een blanke bediende en een jonge zwarte. Nog een staaltje: op een gravure uit 1700 van een onbekende kunstenaar wast een 'swarte Moor' de voeten van De min sieke maegt.
Kolfin wijst op de overeenkomsten tussen de kleding van deze zogeheten Morenpages en het Pietenpak. 'Pofbroek, maillot, vaak ook een molensteenkraag, het is hetzelfde.' De zwarte bedienden werden volgens hem geregeld afgebeeld in pakken met de (felle) kleuren uit het familiewapen van hun meester; naast de stalen band om de nek nog een onmiskenbaar teken van eigendom. Van een Franse bron weten we dat de dragers van deze pakken hun kleding verschrikkelijk vonden.
Standaard
Op al deze historische beelden is teruggegrepen, stelt de kunsthistoricus, toen in de 19de eeuw een Zwarte Piet werd toegevoegd aan het Sinterklaasverhaal zoals we dat nu kennen. Kijk maar naar de illustraties in het boek Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman, een onderwijzer uit Amsterdam die als een van de grondleggers wordt beschouwd. In een herdruk uit 1880 lijkt de Zwarte Piet volgens de wetenschapper zoveel op de slavenbedienden van eeuwen eerder dat die wel de bron moeten zijn.
Op de omslag van een Liederenbundel voor Sinterklaas uit de jaren vijftig van de vorige eeuw prijkt een Piet die zo'n beetje de standaard is geworden. Kolfin : 'Illustratoren kozen, misschien zonder het te beseffen, voor het beeld van een kindslaaf. Dat raakte vervolgens gecanoniseerd.'
http://static0.volkskrant.nl/static/photo/2013/1/16/2/20131023065922/media_l_1912142.jpg
© Collectie Koninklijke Bibliotheek. Bundel met Sinterklaasliedjes, uit de jaren vijftig van de vorige eeuw.
Tegen deze achtergrond valt volgens de kunsthistoricus niet aan de conclusie te ontkomen dat Zwarte Piet een andere vorm moet krijgen. 'Zoiets begint met een bewustwordingsproces en daar zitten we nu middenin. Dat gaat altijd gepaard met pijn, smart en emotionele betogen. Maar de Zwarte Piet in zijn huidige vorm loopt op zijn einde.'
Het is volgens de docent kunstgeschiedenis alleen niet reëel om een snelle verandering te eisen. 'Uit goed fatsoen moeten blanke mensen de Zwarte Piet niet meer willen. Maar het is ook goed fatsoen van zwarte mensen om de blanken tijd te gunnen. voor een alternatief. Die moeten immers afstappen van een lange traditie.'
http://static2.volkskrant.nl/static/photo/2013/4/4/9/20131023065922/media_xl_1912164.jpg
© Privécollectie . Dame met een brief, geflankeerd door een blanke bediende en een jonge zwarte, geschilderd door Eglon van der Neer in 1680.
Geen twijfel: 'Zwarte Piet stamt af van kindslaven' - Binnenland - VK (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3531694/2013/10/23/Geen-twijfel-Zwarte-Piet-stamt-af-van-kindslaven.dhtml)
Door: Michiel Kruijt − 23/10/13, 07:02
http://static3.volkskrant.nl/static/photo/2013/9/9/14/20131023070058/media_xl_1912169.jpg
© Collectie Rijksmuseum. Groepsportret door Michiel van Musscher uit 1687, met een zwarte bediende achter de diplomaat Thomas van Hees en zijn neven. Om de hals van de bediende zit een metalen band.
Er is niet aan te ontkomen, zegt de kunsthistoricus: 'Zwarte Piet moet een andere vorm krijgen.' Als kenner twijfelt hij er niet aan dat de figuur is terug te voeren op kindslaven.
http://static2.volkskrant.nl/static/photo/2013/16/12/13/20131023065411/media_l_1912138.jpg
© Collectie Koninklijke Bibliotheek. Illustraties uit Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman, een Amsterdamse onderwijzer die als een van de grondleggers van het Sinterklaasverhaal wordt beschouwd. Eind 19de eeuw.
'Fascinerend en huiveringwekkend.' Kunsthistoricus Elmer Kolfin valt even stil als hij de zwarte jongen beschrijft die te zien is op een schilderij in het Rijksmuseum. Op een groepsportret van Michiel van Musscher uit 1687 staat een zwarte bediende achter diplomaat Thomas van Hees en zijn neven. Zijn naam is op de achterzijde van het doek vermeld: 'Thomas de neger 17 jaar'.
'Die jongen bestond dus echt en was een slaaf. Daarop wijst de metalen band om zijn hals', zegt Kolfin, universitair docent kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. 'In feite is dit een voorloper van Zwarte Piet.'
http://static3.volkskrant.nl/static/photo/2013/17/13/14/20131023070030/media_l_1912139.jpg
© Collectie Koninklijke Bibliotheek.
Kindslaven
Flink wat theorieën doen de ronde over de ontstaansgeschiedenis van de knecht van Sinterklaas. Hij zou de duivel voorstellen. Hij zou de Ethiopische slaaf zijn van de bisschop die model stond voor Sinterklaas. In de Volkskrant werd gesuggereerd (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3530946/2013/10/22/Piet-was-waarschijnlijk-een-gelijkwaardige-partner-van-Sinterklaas.dhtml) dat Zwarte Piet een 'hybride wezen' is dat ook op afgelegen plekken in Europa is te vinden. Maar bij Kolfin bestaat geen enkele twijfel over de herkomst van het uiterlijk van Zwarte Piet: dat zijn 17de-eeuwse afbeeldingen van zwarte pages, kindslaven dus.
De kunsthistoricus heeft hier niet speciaal onderzoek naar verricht, maar is wel een kenner. Hij publiceerde stukken over slavernij en werkte mee aan de tentoonstellingen Black is beautiful (2008) en Slavernij verbeeld (2013). Ook schreef hij een bijdrage voor The image of the black in western art, een standaardwerk van Harvard University Press dat volgend jaar meer dan vierduizend pagina's zal beslaan.
Volgens de Amsterdamse wetenschapper was het in een aantal landen vanaf de late Middeleeuwen gebruik om zwarte kinderen als slavenbediende te houden. Op kunstwerken staan ze afgebeeld. De Venetiaanse schilder Titiaan vereeuwigde bijvoorbeeld rond 1520 de vrouw van een hertog, Laura Dianti, met naast haar een kleine, donkere jongen. Van dat doek maakte kopergraveur Aegidius Sadeler tientallen jaren later een prent, die volgens Kolfin wijd en zijd bekend was.
http://static1.volkskrant.nl/static/photo/2013/5/5/10/20131023065922/media_l_1912165.jpg
© Collectie Rijksmuseum. Gravure uit 1700 van een onbekende kunstenaar. Een 'swarte Moor' wast de voeten van De min sieke maegt.
http://static1.volkskrant.nl/static/photo/2013/3/3/8/20131023065922/media_l_1912163.jpg
© Collectie Rijksmuseum. Gravure naar een portret uit 1520 door Titiaan van de vrouw van een hertog, Laura Dianti.
Mode van negerpage
'Aan het einde van de 16de eeuw introduceerden Portugezen en Spanjaarden in Antwerpen de mode om een negerpage te hebben', zegt hij. 'Na de val van Antwerpen werd die mode meegenomen naar het Noorden.' Dat is bijvoorbeeld te zien op een schilderij dat Eglon van der Neer in 1680 maakte. Een dame met een brief in haar handen wordt geflankeerd door een blanke bediende en een jonge zwarte. Nog een staaltje: op een gravure uit 1700 van een onbekende kunstenaar wast een 'swarte Moor' de voeten van De min sieke maegt.
Kolfin wijst op de overeenkomsten tussen de kleding van deze zogeheten Morenpages en het Pietenpak. 'Pofbroek, maillot, vaak ook een molensteenkraag, het is hetzelfde.' De zwarte bedienden werden volgens hem geregeld afgebeeld in pakken met de (felle) kleuren uit het familiewapen van hun meester; naast de stalen band om de nek nog een onmiskenbaar teken van eigendom. Van een Franse bron weten we dat de dragers van deze pakken hun kleding verschrikkelijk vonden.
Standaard
Op al deze historische beelden is teruggegrepen, stelt de kunsthistoricus, toen in de 19de eeuw een Zwarte Piet werd toegevoegd aan het Sinterklaasverhaal zoals we dat nu kennen. Kijk maar naar de illustraties in het boek Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman, een onderwijzer uit Amsterdam die als een van de grondleggers wordt beschouwd. In een herdruk uit 1880 lijkt de Zwarte Piet volgens de wetenschapper zoveel op de slavenbedienden van eeuwen eerder dat die wel de bron moeten zijn.
Op de omslag van een Liederenbundel voor Sinterklaas uit de jaren vijftig van de vorige eeuw prijkt een Piet die zo'n beetje de standaard is geworden. Kolfin : 'Illustratoren kozen, misschien zonder het te beseffen, voor het beeld van een kindslaaf. Dat raakte vervolgens gecanoniseerd.'
http://static0.volkskrant.nl/static/photo/2013/1/16/2/20131023065922/media_l_1912142.jpg
© Collectie Koninklijke Bibliotheek. Bundel met Sinterklaasliedjes, uit de jaren vijftig van de vorige eeuw.
Tegen deze achtergrond valt volgens de kunsthistoricus niet aan de conclusie te ontkomen dat Zwarte Piet een andere vorm moet krijgen. 'Zoiets begint met een bewustwordingsproces en daar zitten we nu middenin. Dat gaat altijd gepaard met pijn, smart en emotionele betogen. Maar de Zwarte Piet in zijn huidige vorm loopt op zijn einde.'
Het is volgens de docent kunstgeschiedenis alleen niet reëel om een snelle verandering te eisen. 'Uit goed fatsoen moeten blanke mensen de Zwarte Piet niet meer willen. Maar het is ook goed fatsoen van zwarte mensen om de blanken tijd te gunnen. voor een alternatief. Die moeten immers afstappen van een lange traditie.'
http://static2.volkskrant.nl/static/photo/2013/4/4/9/20131023065922/media_xl_1912164.jpg
© Privécollectie . Dame met een brief, geflankeerd door een blanke bediende en een jonge zwarte, geschilderd door Eglon van der Neer in 1680.
Geen twijfel: 'Zwarte Piet stamt af van kindslaven' - Binnenland - VK (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3531694/2013/10/23/Geen-twijfel-Zwarte-Piet-stamt-af-van-kindslaven.dhtml)