Revisor
30-11-13, 08:41
Chantage om mannenliefde gaf koning Willem II laatste zet tot invoeren democratie
Door: Jan Hoedeman en Remco Meijer − 29/11/13, 15:02
http://static2.volkskrant.nl/static/photo/2013/14/11/6/20131129133032/media_xl_1973031.jpg
© Wikimedia Commons. Koning Willem II op een schilderij uit 1847 van Nicaise de Keyser.
Koning Willem II transformeerde in 1848 in één nacht van conservatief tot liberaal en schonk ons onze moderne grondwet. Zo leren we het op school. Nu blijkt dat daar een platvloerse werkelijkheid achter schuil ging. 'Willem II wás al liberaal', zegt zijn biograaf, historicus Jeroen van Zanten. 'En dat hij uiteindelijk ook tekende voor de Grondwet is mede te danken aan chantage door liberalen die kennis droegen van zijn biseksualiteit.'
Als hij niet wordt vrijgelaten, zal Petrus Janssen alles over zijn 'betrekking' met koning Willem openbaren.
Deze nieuwe lezing van een van de belangrijkste episodes uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis komt naar voren uit de drie biografieën (https://www.uitgeverijboom.nl/uitgelicht/koningsbiografieen/welkom/) van de koningen Willem I, II, en III die vrijdagmiddag door de auteurs zijn overhandigd aan koning Willem-Alexander. De biografen Jeroen Koch (Willem I), Jeroen van Zanten (Willem II) en Dik van der Meulen (Willem III) kregen toestemming van destijds koningin Beatrix om het Koninklijk Huisarchief te ontsluiten voor de drie levensbeschrijvingen. In ruim 2000 pagina's schetsen de auteurs een ander beeld van de koningen en onthullen zij veel nieuw materiaal.
De Grondwetsherziening van 1848 vormt de basis van de huidige parlementaire democratie. Zo ging de almacht van de koning over naar een ministeriële verantwoordelijkheid en werd de Tweede Kamer voortaan rechtstreeks gekozen. De reconstructie van Van Zanten werpt nieuw licht op de gebeurtenissen.
Verschillende ontwikkelingen komen in maart van dat historische jaar tot een apotheose. Niet alleen breekt er een Franse revolutie uit, ook begint de gevangengezette Duitser Petrus Janssen - eerder verwikkeld in een romance met Willem II - met het sturen van een niet aflatende stroom brieven aan de bestuurlijke en politieke elite van die dagen. Die laten aan duidelijkheid niets te wensen over: als hij niet wordt vrijgelaten, zal Petrus Janssen alles over zijn 'betrekking' met Willem openbaren, zo schrijft hij onder anderen aan Frederik, de broer van Willem. Maar ook ministers, magistraten, liberale opposanten en journalisten zijn op de hoogte. Minister Baud schrijft in aantekeningen later over dit 'terrorismus' waaronder de koning 'thans gebukt gaat'.
http://static3.volkskrant.nl/static/photo/2013/15/12/7/20131129133154/media_l_1973032.jpg
© Wikimedia Commons. Koning Willem II, geschilderd in 1849 door Jan Baptist van der Hulst.
Dan grijpen Willems nieuwe adviseurs Andringa de Kempenaer en Van Bevervoorde in: Janssen wordt afgekocht met 1500 gulden per jaar zo lang hij leeft. Vertrouwelingen van de koning krijgen bovendien opdracht om Janssen 'ten spoedigsten Europa te doen verlaten' en hem naar Rio de Janeiro in te schepen. Uiteindelijk blijkt Amerika een beter alternatief.
Daarmee is de bron van het probleem wel weg, maar het probleem zelf nog niet. Want ook de radicale liberale oppositie - onder wie de Haagse advocaat, liberale politicus en latere minister Dirk Donker Curtius - draagt kennis van het koninklijke ongemak dat al sinds 1819 met enige regelmaat door vader koning Willem I wordt afgekocht. Ook Haagse journalisten kennen het verhaal en krijgen soms betaald in ruil voor hun toezegging om niet te publiceren. Zo wordt Willem II chantabel.
Het leidt tot onrustige taferelen in het toch al roerige politiek Den Haag. Van Zanten: 'Willem II heeft net het mandaat voor een Grondwetsherziening gegeven aan de Kamervoorzitter Boreel, neemt het hem weer af en geeft het aan een groep liberalen waarvan de helft niet eens in de Tweede Kamer zit.' Aarzeling en wispelturigheid hebben de koning in de greep. Hoewel hij zelf eerst heeft bijgedragen aan de voorbereiding van de Grondwetsherziening, gaat het uiteindelijke plan verder dan hij eigenlijk wil. Hij heeft vooral moeite met de rechtstreekse verkiezing van de Tweede Kamer.
Waarom zet hij dan toch de beslissende, radicale stap naar democratische vernieuwing? Van Zanten maakt uit de archieven op dat dat niet los kan worden gezien van de dreigende onthullingen over zijn 'mannenvriendschappen'. De groep rond Donker Curtius krijgt na het verdwijnen van Janssen opeens brede toegang tot de koning, tot verbazing van vele gematigder politici. Donker zelf wordt op 15, 16 en 17 maart op het paleis uitgenodigd. Van Zanten: 'De groep rond Donker Curtius stopte de affaire-Janssen in de doofpot, maar zette anderzijds de koning onder druk om die radicale stap te nemen.' Donker wordt even later zelf prominent lid van de Grondwetscommissie onder leiding van de liberaal Johan Rudolph Thorbecke die de Grondwet door het parlement loodst.
In 1837 werd Willem II in Den Haag met grof geweld overmeesterd door Belgen die dreigden hem van zijn mannelijkheid te beroven.
Wat blijkt nog meer uit de koninklijke biografieën?
- Koning Willem I was een slecht militair en had een reeks onfortuinlijke optredens op het slagveld achter de rug voor hij koning werd. Officieren noemden hem 'laf'. Nog voor hij koning werd, verscheen hij als prins Willem-Frederik na de militaire nederlaag in Pruisen van 1806 voor de krijgsraad. Hij werd niet vrijgesproken maar ook niet veroordeeld.
- Koning Willem I en koningin Mimi kregen vier kinderen uit hun huwelijk. Onbekend is dat de koning ook vier kinderen kreeg met de gouvernante van zijn dochter Pauline, die hofdame van zijn vrouw was: Julie von der Goltz. Heisa ontstond onder de hofdames toen hij nog een andere hofdame ten huwelijk vroeg: Henriette d'Oultremont.
- Een aanslag op de levens van koning Willem II en de kroonprins werd gemeld door minister van Justitie De Jonge van Campensnieuwland in de ministerraad van 17 augustus 1847. In Nederland was hongeroproer uitgebroken in de noordelijke provincies. Een Amsterdamse schipper moest een kist door de grachten vervoeren. Daarin bleek wapentuig te zitten dat ten doel had Willem II en zijn zoon om te brengen. Het spoor leidde naar Luik, maar onduidelijk bleef wie erachter zat.
- Niet alleen in 1848 werd Willem II gechanteerd met betrekking tot de herenliefde, dit gebeurde ook al in 1819. Twee officieren eisten 63 duizend gulden van hem. Anders zou de romantische relatie met zijn adjudant Ernest Albéric Henri Marie Joseph bekend worden gemaakt. In 1837 werd Willem II in Den Haag met grof geweld overmeesterd door Belgen die dreigden hem van zijn mannelijkheid te beroven en met de publicatie over zijn 'onzedelijke' levenswandel. Deze dreiging hing een decennium boven zijn hoofd en werd afgekocht.
- Willem III, die in 1848 weinig zin had om zijn vader op te volgen, had daarvoor meer redenen dan alleen de Grondwet die hem niet beviel: hij had een maîtresse, de van hem zwangere operazangeres Louise-Rose Rouvroy, met wie hij zich wilde terugtrekken op een Noord-Franse buitenplaats.
Zaterdag in de Volkskrant (http://krant.volkskrant.nl/): 'Willem I en Willem II bijvoorbeeld hadden een stevig vaderzoonconflict.'
Chantage om mannenliefde gaf koning Willem II laatste zet tot invoeren democratie - Binnenland - VK (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3553649/2013/11/29/Chantage-om-mannenliefde-gaf-koning-Willem-II-laatste-zet-tot-invoeren-democratie.dhtml)
Door: Jan Hoedeman en Remco Meijer − 29/11/13, 15:02
http://static2.volkskrant.nl/static/photo/2013/14/11/6/20131129133032/media_xl_1973031.jpg
© Wikimedia Commons. Koning Willem II op een schilderij uit 1847 van Nicaise de Keyser.
Koning Willem II transformeerde in 1848 in één nacht van conservatief tot liberaal en schonk ons onze moderne grondwet. Zo leren we het op school. Nu blijkt dat daar een platvloerse werkelijkheid achter schuil ging. 'Willem II wás al liberaal', zegt zijn biograaf, historicus Jeroen van Zanten. 'En dat hij uiteindelijk ook tekende voor de Grondwet is mede te danken aan chantage door liberalen die kennis droegen van zijn biseksualiteit.'
Als hij niet wordt vrijgelaten, zal Petrus Janssen alles over zijn 'betrekking' met koning Willem openbaren.
Deze nieuwe lezing van een van de belangrijkste episodes uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis komt naar voren uit de drie biografieën (https://www.uitgeverijboom.nl/uitgelicht/koningsbiografieen/welkom/) van de koningen Willem I, II, en III die vrijdagmiddag door de auteurs zijn overhandigd aan koning Willem-Alexander. De biografen Jeroen Koch (Willem I), Jeroen van Zanten (Willem II) en Dik van der Meulen (Willem III) kregen toestemming van destijds koningin Beatrix om het Koninklijk Huisarchief te ontsluiten voor de drie levensbeschrijvingen. In ruim 2000 pagina's schetsen de auteurs een ander beeld van de koningen en onthullen zij veel nieuw materiaal.
De Grondwetsherziening van 1848 vormt de basis van de huidige parlementaire democratie. Zo ging de almacht van de koning over naar een ministeriële verantwoordelijkheid en werd de Tweede Kamer voortaan rechtstreeks gekozen. De reconstructie van Van Zanten werpt nieuw licht op de gebeurtenissen.
Verschillende ontwikkelingen komen in maart van dat historische jaar tot een apotheose. Niet alleen breekt er een Franse revolutie uit, ook begint de gevangengezette Duitser Petrus Janssen - eerder verwikkeld in een romance met Willem II - met het sturen van een niet aflatende stroom brieven aan de bestuurlijke en politieke elite van die dagen. Die laten aan duidelijkheid niets te wensen over: als hij niet wordt vrijgelaten, zal Petrus Janssen alles over zijn 'betrekking' met Willem openbaren, zo schrijft hij onder anderen aan Frederik, de broer van Willem. Maar ook ministers, magistraten, liberale opposanten en journalisten zijn op de hoogte. Minister Baud schrijft in aantekeningen later over dit 'terrorismus' waaronder de koning 'thans gebukt gaat'.
http://static3.volkskrant.nl/static/photo/2013/15/12/7/20131129133154/media_l_1973032.jpg
© Wikimedia Commons. Koning Willem II, geschilderd in 1849 door Jan Baptist van der Hulst.
Dan grijpen Willems nieuwe adviseurs Andringa de Kempenaer en Van Bevervoorde in: Janssen wordt afgekocht met 1500 gulden per jaar zo lang hij leeft. Vertrouwelingen van de koning krijgen bovendien opdracht om Janssen 'ten spoedigsten Europa te doen verlaten' en hem naar Rio de Janeiro in te schepen. Uiteindelijk blijkt Amerika een beter alternatief.
Daarmee is de bron van het probleem wel weg, maar het probleem zelf nog niet. Want ook de radicale liberale oppositie - onder wie de Haagse advocaat, liberale politicus en latere minister Dirk Donker Curtius - draagt kennis van het koninklijke ongemak dat al sinds 1819 met enige regelmaat door vader koning Willem I wordt afgekocht. Ook Haagse journalisten kennen het verhaal en krijgen soms betaald in ruil voor hun toezegging om niet te publiceren. Zo wordt Willem II chantabel.
Het leidt tot onrustige taferelen in het toch al roerige politiek Den Haag. Van Zanten: 'Willem II heeft net het mandaat voor een Grondwetsherziening gegeven aan de Kamervoorzitter Boreel, neemt het hem weer af en geeft het aan een groep liberalen waarvan de helft niet eens in de Tweede Kamer zit.' Aarzeling en wispelturigheid hebben de koning in de greep. Hoewel hij zelf eerst heeft bijgedragen aan de voorbereiding van de Grondwetsherziening, gaat het uiteindelijke plan verder dan hij eigenlijk wil. Hij heeft vooral moeite met de rechtstreekse verkiezing van de Tweede Kamer.
Waarom zet hij dan toch de beslissende, radicale stap naar democratische vernieuwing? Van Zanten maakt uit de archieven op dat dat niet los kan worden gezien van de dreigende onthullingen over zijn 'mannenvriendschappen'. De groep rond Donker Curtius krijgt na het verdwijnen van Janssen opeens brede toegang tot de koning, tot verbazing van vele gematigder politici. Donker zelf wordt op 15, 16 en 17 maart op het paleis uitgenodigd. Van Zanten: 'De groep rond Donker Curtius stopte de affaire-Janssen in de doofpot, maar zette anderzijds de koning onder druk om die radicale stap te nemen.' Donker wordt even later zelf prominent lid van de Grondwetscommissie onder leiding van de liberaal Johan Rudolph Thorbecke die de Grondwet door het parlement loodst.
In 1837 werd Willem II in Den Haag met grof geweld overmeesterd door Belgen die dreigden hem van zijn mannelijkheid te beroven.
Wat blijkt nog meer uit de koninklijke biografieën?
- Koning Willem I was een slecht militair en had een reeks onfortuinlijke optredens op het slagveld achter de rug voor hij koning werd. Officieren noemden hem 'laf'. Nog voor hij koning werd, verscheen hij als prins Willem-Frederik na de militaire nederlaag in Pruisen van 1806 voor de krijgsraad. Hij werd niet vrijgesproken maar ook niet veroordeeld.
- Koning Willem I en koningin Mimi kregen vier kinderen uit hun huwelijk. Onbekend is dat de koning ook vier kinderen kreeg met de gouvernante van zijn dochter Pauline, die hofdame van zijn vrouw was: Julie von der Goltz. Heisa ontstond onder de hofdames toen hij nog een andere hofdame ten huwelijk vroeg: Henriette d'Oultremont.
- Een aanslag op de levens van koning Willem II en de kroonprins werd gemeld door minister van Justitie De Jonge van Campensnieuwland in de ministerraad van 17 augustus 1847. In Nederland was hongeroproer uitgebroken in de noordelijke provincies. Een Amsterdamse schipper moest een kist door de grachten vervoeren. Daarin bleek wapentuig te zitten dat ten doel had Willem II en zijn zoon om te brengen. Het spoor leidde naar Luik, maar onduidelijk bleef wie erachter zat.
- Niet alleen in 1848 werd Willem II gechanteerd met betrekking tot de herenliefde, dit gebeurde ook al in 1819. Twee officieren eisten 63 duizend gulden van hem. Anders zou de romantische relatie met zijn adjudant Ernest Albéric Henri Marie Joseph bekend worden gemaakt. In 1837 werd Willem II in Den Haag met grof geweld overmeesterd door Belgen die dreigden hem van zijn mannelijkheid te beroven en met de publicatie over zijn 'onzedelijke' levenswandel. Deze dreiging hing een decennium boven zijn hoofd en werd afgekocht.
- Willem III, die in 1848 weinig zin had om zijn vader op te volgen, had daarvoor meer redenen dan alleen de Grondwet die hem niet beviel: hij had een maîtresse, de van hem zwangere operazangeres Louise-Rose Rouvroy, met wie hij zich wilde terugtrekken op een Noord-Franse buitenplaats.
Zaterdag in de Volkskrant (http://krant.volkskrant.nl/): 'Willem I en Willem II bijvoorbeeld hadden een stevig vaderzoonconflict.'
Chantage om mannenliefde gaf koning Willem II laatste zet tot invoeren democratie - Binnenland - VK (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3553649/2013/11/29/Chantage-om-mannenliefde-gaf-koning-Willem-II-laatste-zet-tot-invoeren-democratie.dhtml)