Marsipulami
29-01-15, 10:53
Waarom sleuren we er altijd weer de nazi's bij?
Marnix Beyen is historicus aan het Centrum voor Politieke Geschiedenis van de Universiteit Antwerpen.
29 januari 2015
Als er al historische analogieën nodig zijn, dan kunnen die allicht met meer recht worden gevonden in de bestraffing van de collaborateurs door de Belgische overheid na WOII.
Waarom toch? Waarom legt de PS telkens weer een hypotheek op belangrijke politieke en maatschappelijke discussies door ze te verbinden met de geschiedenis van het nationaalsocialisme?
Rudi Vervoorts vergelijking tussen het regeringsvoorstel om terugkerende Syriëstrijders met dubbele nationaliteit hun Belgische nationaliteit te ontnemen en de anti-joodse maatregelen van nazi-Duitsland en het Vichyregime werden gretig ondersteund door PS-deken en historicus Moureaux. "De eenvoudige, evidente historische reminder van Rudi Vervoort doet pijn...", zo twitterde deze laatste als antwoord op de geschokte reacties die Vervoorts voorstel had veroorzaakt.
Eenvoudig of evident was deze reminder nochtans allerminst.
Dubbele nationaliteit
Ten eerste is er het feitelijke niveau. Het naziregime ontnam in 1935 met de rassenwetten van Neurenberg inderdaad het staatsburgerschap aan al wie niet van 'Duits bloed' was, maar voor het Vichyregime lag de zaak complexer. Dat ging er wel toe over de sinds 1927 genaturaliseerde joden te denaturaliseren, maar strekte deze maatregel niet uit tot joden die voor die datum de Franse nationaliteit hadden verworven. Van een dubbele nationaliteit zoals we die nu kennen en die met de beoogde maatregel wordt geviseerd, was toen nog geen sprake.
Belangrijker dan deze feitelijke nuance is de vraag naar de zinvolheid van de analogie. Indien de Syriëstrijders met de dubbele nationaliteit van het Belgische staatsburgerschap zouden worden beroofd, dan is het niet in de eerste plaats vanwege hun etnische oorsprong, maar vanwege het concrete feit dat zij de wapens hebben opgenomen voor een buitenlandse, weliswaar niet door het internationaal recht erkende macht.
Als er al historische analogieën nodig zijn, dan kunnen die allicht met meer recht worden gevonden in de bestraffing van de collaborateurs door de Belgische overheid na WOII dan bij de nationaalsocialistische rassenwetten. Slechts in een relatief beperkt aantal gevallen werd deze collaborateurs de Belgische nationaliteit ontnomen, maar minstens gedeeltelijk verloren zij de politieke rechten die ermee gepaard gingen.
Maatregelen om de natie te beschermen tegen elementen die de zuiverheid ervan bedreigen, zijn niet eigen aan fascistische regimes. Veeleer vloeien zij voort uit de grondslag van de natiestaat zelf.
Maatregelen om de natie te beschermen tegen elementen die de zuiverheid en de integriteit ervan bedreigen, zijn dus niet eigen aan nationaalsocialistische of fascistische regimes. Veeleer vloeien zij voort uit het negentiende-eeuwse project van de natiestaat zelf, dat volgens de Franse historicus Gérard Noiriel uitmondde in een 'tirannie van het nationale'. Indien de natie werd erkend als de basis van de staat, dan dienden ook heldere criteria te worden vastgesteld om te bepalen wie tot die natie behoorde.
Het bepalen van die criteria bleek evenwel minder eenvoudig dan gedacht. Was de natie een gemeenschap van burgers die toevallig op hetzelfde grondgebied woonden en daardoor gebonden waren aan een in principe universeel geheel van rechten en plichten? Was het een morele gemeenschap van burgers die dezelfde 'nationale waarden' deelden? Of was het een etnisch-raciale gemeenschap van burgers die op de een of andere mystieke manier hetzelfde bloed door hun aderen voelden vloeien?
Ook in regimes die zichzelf democratisch noemen, blijken die criteria nogal eens door elkaar te lopen. Precies die dubbelzinnigheid manifesteert zich in het voorstel om de Syriëstrijders hun Belgische nationaliteit te ontnemen. Op een subtiele manier vermengen zich hierin morele en etnische criteria van nationaliteit. Het afnemen van de nationaliteit wordt immers niet geopperd bij mensen die een zuivere Belgische pedigree kunnen voorleggen - hoe erg de misdaden ook zijn die zij hebben begaan. Het komt al evenmin ter sprake bij burgers van vreemde origine die eenduidig voor de Belgische nationaliteit hebben gekozen. Op hen rust blijkbaar minder de verdenking dat zij ontrouwe Belgen zouden zijn, zelfs indien zij in binnen- of buitenland gaan moorden en plunderen.
Het voorstel om de Syriëstrijders van hun nationaliteit te beroven confronteert ons met de basisprincipes van de natiestaat zelf en met de ongelijkheden die hij creëert
Het voorstel om de Syriëstrijders van hun nationaliteit te beroven confronteert ons dus met de basisprincipes van de natiestaat zelf en met de ongelijkheden die hij creëert. Het doet de vraag rijzen of nationaliteit überhaupt een basis kan zijn voor staatsvorming of maatschappijopbouw. Zouden we er niet beter aan doen de notie nationaliteit terug te dringen naar het domein van de affectieve banden (zoals met religie is gebeurd) en de notie burgerschap een meer centrale plaats te geven in de vormgeving van een pluralistische maatschappij? Hoe complex die notie ook is, zij leent zich potentieel beter tot een universalistische invulling.
Over die invulling is fundamenteel en bij uitstek transcultureel debat noodzakelijk. Kritische stemmen over het voorstel tot nationaliteitsberoving kunnen de weg wijzen naar dit debat, maar door het nazispook op te roepen wordt deze weg meteen weer afgesloten.
Marnix Beyen is historicus aan het Centrum voor Politieke Geschiedenis van de Universiteit Antwerpen.
29 januari 2015
Als er al historische analogieën nodig zijn, dan kunnen die allicht met meer recht worden gevonden in de bestraffing van de collaborateurs door de Belgische overheid na WOII.
Waarom toch? Waarom legt de PS telkens weer een hypotheek op belangrijke politieke en maatschappelijke discussies door ze te verbinden met de geschiedenis van het nationaalsocialisme?
Rudi Vervoorts vergelijking tussen het regeringsvoorstel om terugkerende Syriëstrijders met dubbele nationaliteit hun Belgische nationaliteit te ontnemen en de anti-joodse maatregelen van nazi-Duitsland en het Vichyregime werden gretig ondersteund door PS-deken en historicus Moureaux. "De eenvoudige, evidente historische reminder van Rudi Vervoort doet pijn...", zo twitterde deze laatste als antwoord op de geschokte reacties die Vervoorts voorstel had veroorzaakt.
Eenvoudig of evident was deze reminder nochtans allerminst.
Dubbele nationaliteit
Ten eerste is er het feitelijke niveau. Het naziregime ontnam in 1935 met de rassenwetten van Neurenberg inderdaad het staatsburgerschap aan al wie niet van 'Duits bloed' was, maar voor het Vichyregime lag de zaak complexer. Dat ging er wel toe over de sinds 1927 genaturaliseerde joden te denaturaliseren, maar strekte deze maatregel niet uit tot joden die voor die datum de Franse nationaliteit hadden verworven. Van een dubbele nationaliteit zoals we die nu kennen en die met de beoogde maatregel wordt geviseerd, was toen nog geen sprake.
Belangrijker dan deze feitelijke nuance is de vraag naar de zinvolheid van de analogie. Indien de Syriëstrijders met de dubbele nationaliteit van het Belgische staatsburgerschap zouden worden beroofd, dan is het niet in de eerste plaats vanwege hun etnische oorsprong, maar vanwege het concrete feit dat zij de wapens hebben opgenomen voor een buitenlandse, weliswaar niet door het internationaal recht erkende macht.
Als er al historische analogieën nodig zijn, dan kunnen die allicht met meer recht worden gevonden in de bestraffing van de collaborateurs door de Belgische overheid na WOII dan bij de nationaalsocialistische rassenwetten. Slechts in een relatief beperkt aantal gevallen werd deze collaborateurs de Belgische nationaliteit ontnomen, maar minstens gedeeltelijk verloren zij de politieke rechten die ermee gepaard gingen.
Maatregelen om de natie te beschermen tegen elementen die de zuiverheid ervan bedreigen, zijn niet eigen aan fascistische regimes. Veeleer vloeien zij voort uit de grondslag van de natiestaat zelf.
Maatregelen om de natie te beschermen tegen elementen die de zuiverheid en de integriteit ervan bedreigen, zijn dus niet eigen aan nationaalsocialistische of fascistische regimes. Veeleer vloeien zij voort uit het negentiende-eeuwse project van de natiestaat zelf, dat volgens de Franse historicus Gérard Noiriel uitmondde in een 'tirannie van het nationale'. Indien de natie werd erkend als de basis van de staat, dan dienden ook heldere criteria te worden vastgesteld om te bepalen wie tot die natie behoorde.
Het bepalen van die criteria bleek evenwel minder eenvoudig dan gedacht. Was de natie een gemeenschap van burgers die toevallig op hetzelfde grondgebied woonden en daardoor gebonden waren aan een in principe universeel geheel van rechten en plichten? Was het een morele gemeenschap van burgers die dezelfde 'nationale waarden' deelden? Of was het een etnisch-raciale gemeenschap van burgers die op de een of andere mystieke manier hetzelfde bloed door hun aderen voelden vloeien?
Ook in regimes die zichzelf democratisch noemen, blijken die criteria nogal eens door elkaar te lopen. Precies die dubbelzinnigheid manifesteert zich in het voorstel om de Syriëstrijders hun Belgische nationaliteit te ontnemen. Op een subtiele manier vermengen zich hierin morele en etnische criteria van nationaliteit. Het afnemen van de nationaliteit wordt immers niet geopperd bij mensen die een zuivere Belgische pedigree kunnen voorleggen - hoe erg de misdaden ook zijn die zij hebben begaan. Het komt al evenmin ter sprake bij burgers van vreemde origine die eenduidig voor de Belgische nationaliteit hebben gekozen. Op hen rust blijkbaar minder de verdenking dat zij ontrouwe Belgen zouden zijn, zelfs indien zij in binnen- of buitenland gaan moorden en plunderen.
Het voorstel om de Syriëstrijders van hun nationaliteit te beroven confronteert ons met de basisprincipes van de natiestaat zelf en met de ongelijkheden die hij creëert
Het voorstel om de Syriëstrijders van hun nationaliteit te beroven confronteert ons dus met de basisprincipes van de natiestaat zelf en met de ongelijkheden die hij creëert. Het doet de vraag rijzen of nationaliteit überhaupt een basis kan zijn voor staatsvorming of maatschappijopbouw. Zouden we er niet beter aan doen de notie nationaliteit terug te dringen naar het domein van de affectieve banden (zoals met religie is gebeurd) en de notie burgerschap een meer centrale plaats te geven in de vormgeving van een pluralistische maatschappij? Hoe complex die notie ook is, zij leent zich potentieel beter tot een universalistische invulling.
Over die invulling is fundamenteel en bij uitstek transcultureel debat noodzakelijk. Kritische stemmen over het voorstel tot nationaliteitsberoving kunnen de weg wijzen naar dit debat, maar door het nazispook op te roepen wordt deze weg meteen weer afgesloten.