Bouyizen
20-08-16, 19:04
Moussa Zemmouri De in Antwerpen geboren Zemmouri zat drie jaar in de gevangenis van Guantánamo Bay. Elf jaar is hij nu terug in België, maar zijn leven is nooit meer gewoon geworden. „Als je de situatie zou kunnen veranderen zou je dat doen. Maar dat kan niet.”
Maral Noshad Sharifi
19 augustus 2016
http://images.nrc.nl/QUSdrWKLycvnqzyojZft-65-h2Q=/640x/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2016/08/data4019614.jpg
Moussa Zemmourri: „Aan werk kom ik niet. Ik heb het etiket terrorist.” Foto Katrijn Van Giel
„Ik weet dat ik nog altijd in de gaten word gehouden.” Na een half uur komt Moussa Zemmouri langzaam los. „Ik denk dat de geheime diensten weten dat ik hier met u zit.” De 38-jarige Zemmouri – bruine wandelschoenen, spijkerbroek met daarover een lichtgrijze jellaba – heeft drie jaar op Guantánamo Bay gezeten, waar hij werd gemarteld. In 2005 kwam hij vrij, maar hij wordt naar eigen zeggen nog altijd als een crimineel beschouwd. Hij zit op het kantoor van zijn advocaat, Walter Van Steenbrugge, net buiten het Belgische Gent, en plukt wat aan zijn baard .
Zemmouri is geboren en opgegroeid in Antwerpen – zijn ouders in Marokko. Hij reisde in 2001 als student theologie door het Midden-Oosten, vanuit Turkije naar Syrië, Iran en Afghanistan. Hij was, zegt hij, op weg naar de Belgische ambassade in Pakistan toen hij door een Pakistaanse officier die hem naar de ambassade zou brengen, naar een kamp werd gebracht en vastgezet. Drie weken later werd hij daar verhoord door een Amerikaanse officier die hem ondervroeg over zijn bezoek aan Afghanistan. Vervolgens werd hij naar een kamp in Kandahar verplaatst waar meer jonge Arabieren vastzaten. „Ze bonden ons vast en gooiden ons op elkaar. Veel van die jongens waren op dat moment veertien jaar. Veer-tien. We moesten over elkaar heenlopen.”
Later begreep hij verdacht te zijn van terreur, vanwege bezoeken die hij had gebracht aan Koranscholen in Pakistan en Afghanistan. Hij was op dat moment 23 jaar oud. Begin 2002 werd hij overgeplaatst naar Guantánamo Bay.
Hij wil het niet meer hebben over wat er tijdens zijn gevangenschap is gebeurd. Hij schreef er een boek over, Onschuldig in Guantánamo (2011), om het niet steeds te hoeven bespreken. Dit interview, dat alleen over de periode na zijn vrijlating gaat, geeft hij ook niet van harte, „want iedere vraag die ik krijg, voelt weer als een verhoor”. Eigenlijk doet alles hem denken aan zijn tijd op Guantánamo Bay. „U doet mij sterk denken aan een man in de gevangenis, hij zat in een cel naast mij. Die meneer is nu vrij, ik weet niet waar hij is. In de cel sloeg hij heel vaak zijn hoofd tegen de metalen muur.”
Zemmouri haalt diep adem en blaast langzaam uit.
Wanneer hoorde u dat u zou worden vrijgelaten?
„De ene keer zeiden ze dat ik zou worden vrijgelaten, de andere keer dat ik nooit zou worden vrijgelaten en maar snel een laatste brief aan mijn familie moest schrijven. Ze zeiden ook heel vaak dat ze me zo meteen gingen executeren. Ik geloofde niemand meer. Eigenlijk begreep ik het pas toen ik in 2005 de Belgische vlag zag hangen op het vliegveld in Brussel. Al moest ik diezelfde nacht in een cel doorbrengen. Dus vrij was ik niet. En daarna werd ik afgeluisterd.”
„De Amerikanen zeiden dat mijn zaak verder behandeld zou worden in België. In 2009, vlak nadat Bush weg was, zeiden ze: we hebben niets gevonden, het onderzoek is geëindigd, u bent onschuldig.
„Het is gewoon allemaal politiek.”
Hoe bent u begeleid tijdens uw terugkeer?
Zemmouri begint te lachen. „Begeleid? Er werden alleen voorwaarden gesteld. Ik moest me iedere week melden op het politiebureau, ik mocht het eerste jaar niet reizen…”
En een schadevergoeding?
„Nee, daar zijn we nog steeds mee bezig. Ik heb niets van geld gekregen. Na onderzoek door een arts bleek dat ik mentaal en fysiek invalide ben [red. arbeidsongeschikt] en ik heb een paar jaar een uitkering gehad, maar die is nu geschrapt. Ik heb al drie jaar geen inkomen meer. Aan werk kom ik niet. Ik heb heel vaak gesolliciteerd, vooral bij uitzendbureaus, maar wie gaat mij nu aannemen? Ik heb het etiket ‘terrorist’. Vrienden van mijn vader, die mij van kinds af aan kennen, geven mij nog wel een hand op straat, maar verder niemand. Ook vroegere klasgenoten zijn bang voor me.”
Zemmouri kwam in juli vorig jaar in opspraak. Bij een onderhoud met Amerikaanse journalisten die een documentaire over ex-Guantánamo-gevangenen maken, sprak hij met een Algerijn die hij kende als medegevangene, Soufian Huwari. Huwari werd de volgende dag opgepakt vanwege het beramen van een roofoverval. De Belgische veiligheidsdienst beschouwde evenwel ook Zemmouri als verdachte – volgens Zemmouri zelf alleen maar omdat hij met Huwari had gepraat. Hij werd veroordeeld en heeft acht maanden vastgezeten. Afgelopen maart is hij vrijgelaten. Zijn advocaat heeft hoger beroep aangetekend.
Zemmouri: „De afgelopen tien jaar word ik tijdens alle bezoeken naar het buitenland aangehouden en ondervraagd. Er vinden ook regelmatig huiszoekingen bij mij plaats. Ze willen mij steeds verdacht maken zodat ze kunnen zeggen: kijk de Amerikanen hadden het recht u vast te houden, ze hebben niets verkeerd gedaan.”
Heeft u contact met andere ex-gedetineerden?
„We hadden een whats-appgroep, maar laatst hebben ze mijn computer en telefoon meegenomen en sindsdien heb ik geen contact meer met ze. De politie las alle berichten en vroeg mij wat ik bedoelde met de dingen die ik met hen besprak. Ik geef u een voorbeeld. In het Arabisch zeggen we dat iemand die ziek is, blauw bloed heeft. Dan vroeg de politie wat we met ‘bloed’ bedoelden, dat soort dingen. Ze interpreteren alles verkeerd.”
Hoe zijn ex-gedetineerden in andere landen opgevangen?
„In Engeland kregen, heb ik gehoord, veertien of zestien ex-Guantánamo gedetineerden een schadevergoeding van miljoenen ponden van de Britse staat. In Frankrijk kreeg iemand 18.000 euro omdat de Fransen hem na zijn vrijlating weer een jaar hadden vastgezet. In Zweden ken ik iemand die was vrijgelaten en daarna echt met rust is gelaten door de geheime dienst. Die heeft weer werk gevonden en een leven opgebouwd. In Duitsland is het ook goed gegaan met iemand. In Portugal ook.”
In januari 2002 werden de eerste gedetineerden naar Guantánamo Bay gebracht. In totaal hebben 771 mensen er vastgezeten – het grootste deel daarvan is vrijgelaten. Momenteel zitten er nog 61 mensen vast op de basis in Cuba. De afgelopen week zijn weer 15 gedetineerden opgenomen door de Verenigde Arabische Emiraten. Nederland heeft tot nu toe geen mensen opgenomen.
Gaat het President Obama lukken om Guantánamo te sluiten?
„Ja dat heeft hij al die jaren gezegd, maar hij heeft het niet gedaan. Mensen zijn aan het wegrotten op Guantánamo. Ze laten ze niet vrij omdat ze hen slecht hebben behandeld; ze zijn bang dat de gevangenen wraak nemen. Ik heb gehoord dat een van de voorwaarden voor de opvang van een ex-gedetineerde is dat het land in kwestie Amerika constant moet laten we weten waar en met wie die persoon is. Ze moeten dus weten dat ik hier nu met u zit. Daarom vinden landen het ook zo lastig om gedetineerden op te vangen.”
Is het logisch dat de Amerikanen bang zijn voor wraak?
„Als je ziet wat ze in Abu Ghraib hebben gedaan en in Guantánamo… Niet iedereen kan zich beheersen.”
Heeft Amerika zijn excuses gemaakt tegenover u?
„Nee, ik heb nog nooit sorry gehoord. Weet u dat ik nooit Amerika mag bezoeken? Ik mag er niet eens overheen vliegen. Dat vertelde een advocaat van een aantal ex-gedetineerden in Groot-Brittannië mij.”
Zou u het land wel willen bezoeken?
„Ja, ik wil normale Amerikanen leren kennen. Een paar jaar terug sprak ik een man van Human Rights Watch, hij sprak met allemaal ex-gedetineerden uit Guantánamo. Na een tijdje vertelde hij dat hij Amerikaan was. ’Sorry’, zei hij erbij. Ik antwoordde hem dat dat helemaal niets uitmaakt. Voor mij was hij een normale meneer die voor mensenrechten is.”
Hoe kijkt u tegen de Verenigde Staten aan?
„Het beeld dat wij in het westen van Amerika hebben, klopt helemaal niet. Amerika doet wat het wil. Mensenrechten gelden alleen voor hun eigen mensen. Ze zijn verantwoordelijk voor alle chaos in het Midden-Oosten, ze steunen dictators in andere landen. En toch vertellen ze andere landen wat democratie is en wat mensenrechten zijn. Desondanks blijft het westerse beeld over het land positief.”
Hoe had u zich uw leven na uw vrijlating voorgesteld?
„Niet zo. Het leven dat ik hier nu heb is, denk ik, te vergelijken met het leven in Iran. Je leeft daar altijd onder angst, je weet dat er geen vrijheid is, maar je leeft gewoon. Als je de situatie zou kunnen veranderen zou je dat doen, maar dat kan niet.”
Kunt u ooit accepteren wat u is overkomen?
„Hoe ga ik dit zeggen… Ik ben in shock. Ik ben nog altijd in shock. Of ik daar nu zit of niet, Guantánamo overkomt mij nog steeds. Ik herbeleef alles, de hele tijd. Ik ben gedesoriënteerd, mijn kompas is kapot. Als ik iemand zie die op een soldaat lijkt, schrik ik, als iemand mij een vraag stelt, dan denk ik meteen aan verhoren. Zo gaat het de hele dag door.”
Deze week werd bekend dat de Verenigde Staten 15 gedetineerden uit Guantánamo Bay naar de Verenigde Arabische Emiraten hebben gestuurd. Daarmee komt het aantal vrijgelaten gedetineerden sinds 2003 op 691. Nog 61 mensen zitten vast.
De Belg Moussa Zemmouri werd al in 2005 vrijgelaten. Net als de meeste vrijgelaten gedetineerden zat Zemmouri vast zonder veroordeling.
Tegen veel gevangenenop Guantánamo Bay is nooit bewijs gevonden. Zij waren preventief of ten onrechte opgepakt door Amerikanen, onder meer in Afghanistan en Pakistan. Dat gebeurde vooral in de eerste jaren na de aanslagen van 11 september 2001 in de VS door Al-Qaeda.
Doordat in de VS het Congres dwars ligt, zal het President Obama niet lukken Guantánamo te sluiten, zoals hij bij zijn aantreden beloofde.
Maral Noshad Sharifi
19 augustus 2016
http://images.nrc.nl/QUSdrWKLycvnqzyojZft-65-h2Q=/640x/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2016/08/data4019614.jpg
Moussa Zemmourri: „Aan werk kom ik niet. Ik heb het etiket terrorist.” Foto Katrijn Van Giel
„Ik weet dat ik nog altijd in de gaten word gehouden.” Na een half uur komt Moussa Zemmouri langzaam los. „Ik denk dat de geheime diensten weten dat ik hier met u zit.” De 38-jarige Zemmouri – bruine wandelschoenen, spijkerbroek met daarover een lichtgrijze jellaba – heeft drie jaar op Guantánamo Bay gezeten, waar hij werd gemarteld. In 2005 kwam hij vrij, maar hij wordt naar eigen zeggen nog altijd als een crimineel beschouwd. Hij zit op het kantoor van zijn advocaat, Walter Van Steenbrugge, net buiten het Belgische Gent, en plukt wat aan zijn baard .
Zemmouri is geboren en opgegroeid in Antwerpen – zijn ouders in Marokko. Hij reisde in 2001 als student theologie door het Midden-Oosten, vanuit Turkije naar Syrië, Iran en Afghanistan. Hij was, zegt hij, op weg naar de Belgische ambassade in Pakistan toen hij door een Pakistaanse officier die hem naar de ambassade zou brengen, naar een kamp werd gebracht en vastgezet. Drie weken later werd hij daar verhoord door een Amerikaanse officier die hem ondervroeg over zijn bezoek aan Afghanistan. Vervolgens werd hij naar een kamp in Kandahar verplaatst waar meer jonge Arabieren vastzaten. „Ze bonden ons vast en gooiden ons op elkaar. Veel van die jongens waren op dat moment veertien jaar. Veer-tien. We moesten over elkaar heenlopen.”
Later begreep hij verdacht te zijn van terreur, vanwege bezoeken die hij had gebracht aan Koranscholen in Pakistan en Afghanistan. Hij was op dat moment 23 jaar oud. Begin 2002 werd hij overgeplaatst naar Guantánamo Bay.
Hij wil het niet meer hebben over wat er tijdens zijn gevangenschap is gebeurd. Hij schreef er een boek over, Onschuldig in Guantánamo (2011), om het niet steeds te hoeven bespreken. Dit interview, dat alleen over de periode na zijn vrijlating gaat, geeft hij ook niet van harte, „want iedere vraag die ik krijg, voelt weer als een verhoor”. Eigenlijk doet alles hem denken aan zijn tijd op Guantánamo Bay. „U doet mij sterk denken aan een man in de gevangenis, hij zat in een cel naast mij. Die meneer is nu vrij, ik weet niet waar hij is. In de cel sloeg hij heel vaak zijn hoofd tegen de metalen muur.”
Zemmouri haalt diep adem en blaast langzaam uit.
Wanneer hoorde u dat u zou worden vrijgelaten?
„De ene keer zeiden ze dat ik zou worden vrijgelaten, de andere keer dat ik nooit zou worden vrijgelaten en maar snel een laatste brief aan mijn familie moest schrijven. Ze zeiden ook heel vaak dat ze me zo meteen gingen executeren. Ik geloofde niemand meer. Eigenlijk begreep ik het pas toen ik in 2005 de Belgische vlag zag hangen op het vliegveld in Brussel. Al moest ik diezelfde nacht in een cel doorbrengen. Dus vrij was ik niet. En daarna werd ik afgeluisterd.”
„De Amerikanen zeiden dat mijn zaak verder behandeld zou worden in België. In 2009, vlak nadat Bush weg was, zeiden ze: we hebben niets gevonden, het onderzoek is geëindigd, u bent onschuldig.
„Het is gewoon allemaal politiek.”
Hoe bent u begeleid tijdens uw terugkeer?
Zemmouri begint te lachen. „Begeleid? Er werden alleen voorwaarden gesteld. Ik moest me iedere week melden op het politiebureau, ik mocht het eerste jaar niet reizen…”
En een schadevergoeding?
„Nee, daar zijn we nog steeds mee bezig. Ik heb niets van geld gekregen. Na onderzoek door een arts bleek dat ik mentaal en fysiek invalide ben [red. arbeidsongeschikt] en ik heb een paar jaar een uitkering gehad, maar die is nu geschrapt. Ik heb al drie jaar geen inkomen meer. Aan werk kom ik niet. Ik heb heel vaak gesolliciteerd, vooral bij uitzendbureaus, maar wie gaat mij nu aannemen? Ik heb het etiket ‘terrorist’. Vrienden van mijn vader, die mij van kinds af aan kennen, geven mij nog wel een hand op straat, maar verder niemand. Ook vroegere klasgenoten zijn bang voor me.”
Zemmouri kwam in juli vorig jaar in opspraak. Bij een onderhoud met Amerikaanse journalisten die een documentaire over ex-Guantánamo-gevangenen maken, sprak hij met een Algerijn die hij kende als medegevangene, Soufian Huwari. Huwari werd de volgende dag opgepakt vanwege het beramen van een roofoverval. De Belgische veiligheidsdienst beschouwde evenwel ook Zemmouri als verdachte – volgens Zemmouri zelf alleen maar omdat hij met Huwari had gepraat. Hij werd veroordeeld en heeft acht maanden vastgezeten. Afgelopen maart is hij vrijgelaten. Zijn advocaat heeft hoger beroep aangetekend.
Zemmouri: „De afgelopen tien jaar word ik tijdens alle bezoeken naar het buitenland aangehouden en ondervraagd. Er vinden ook regelmatig huiszoekingen bij mij plaats. Ze willen mij steeds verdacht maken zodat ze kunnen zeggen: kijk de Amerikanen hadden het recht u vast te houden, ze hebben niets verkeerd gedaan.”
Heeft u contact met andere ex-gedetineerden?
„We hadden een whats-appgroep, maar laatst hebben ze mijn computer en telefoon meegenomen en sindsdien heb ik geen contact meer met ze. De politie las alle berichten en vroeg mij wat ik bedoelde met de dingen die ik met hen besprak. Ik geef u een voorbeeld. In het Arabisch zeggen we dat iemand die ziek is, blauw bloed heeft. Dan vroeg de politie wat we met ‘bloed’ bedoelden, dat soort dingen. Ze interpreteren alles verkeerd.”
Hoe zijn ex-gedetineerden in andere landen opgevangen?
„In Engeland kregen, heb ik gehoord, veertien of zestien ex-Guantánamo gedetineerden een schadevergoeding van miljoenen ponden van de Britse staat. In Frankrijk kreeg iemand 18.000 euro omdat de Fransen hem na zijn vrijlating weer een jaar hadden vastgezet. In Zweden ken ik iemand die was vrijgelaten en daarna echt met rust is gelaten door de geheime dienst. Die heeft weer werk gevonden en een leven opgebouwd. In Duitsland is het ook goed gegaan met iemand. In Portugal ook.”
In januari 2002 werden de eerste gedetineerden naar Guantánamo Bay gebracht. In totaal hebben 771 mensen er vastgezeten – het grootste deel daarvan is vrijgelaten. Momenteel zitten er nog 61 mensen vast op de basis in Cuba. De afgelopen week zijn weer 15 gedetineerden opgenomen door de Verenigde Arabische Emiraten. Nederland heeft tot nu toe geen mensen opgenomen.
Gaat het President Obama lukken om Guantánamo te sluiten?
„Ja dat heeft hij al die jaren gezegd, maar hij heeft het niet gedaan. Mensen zijn aan het wegrotten op Guantánamo. Ze laten ze niet vrij omdat ze hen slecht hebben behandeld; ze zijn bang dat de gevangenen wraak nemen. Ik heb gehoord dat een van de voorwaarden voor de opvang van een ex-gedetineerde is dat het land in kwestie Amerika constant moet laten we weten waar en met wie die persoon is. Ze moeten dus weten dat ik hier nu met u zit. Daarom vinden landen het ook zo lastig om gedetineerden op te vangen.”
Is het logisch dat de Amerikanen bang zijn voor wraak?
„Als je ziet wat ze in Abu Ghraib hebben gedaan en in Guantánamo… Niet iedereen kan zich beheersen.”
Heeft Amerika zijn excuses gemaakt tegenover u?
„Nee, ik heb nog nooit sorry gehoord. Weet u dat ik nooit Amerika mag bezoeken? Ik mag er niet eens overheen vliegen. Dat vertelde een advocaat van een aantal ex-gedetineerden in Groot-Brittannië mij.”
Zou u het land wel willen bezoeken?
„Ja, ik wil normale Amerikanen leren kennen. Een paar jaar terug sprak ik een man van Human Rights Watch, hij sprak met allemaal ex-gedetineerden uit Guantánamo. Na een tijdje vertelde hij dat hij Amerikaan was. ’Sorry’, zei hij erbij. Ik antwoordde hem dat dat helemaal niets uitmaakt. Voor mij was hij een normale meneer die voor mensenrechten is.”
Hoe kijkt u tegen de Verenigde Staten aan?
„Het beeld dat wij in het westen van Amerika hebben, klopt helemaal niet. Amerika doet wat het wil. Mensenrechten gelden alleen voor hun eigen mensen. Ze zijn verantwoordelijk voor alle chaos in het Midden-Oosten, ze steunen dictators in andere landen. En toch vertellen ze andere landen wat democratie is en wat mensenrechten zijn. Desondanks blijft het westerse beeld over het land positief.”
Hoe had u zich uw leven na uw vrijlating voorgesteld?
„Niet zo. Het leven dat ik hier nu heb is, denk ik, te vergelijken met het leven in Iran. Je leeft daar altijd onder angst, je weet dat er geen vrijheid is, maar je leeft gewoon. Als je de situatie zou kunnen veranderen zou je dat doen, maar dat kan niet.”
Kunt u ooit accepteren wat u is overkomen?
„Hoe ga ik dit zeggen… Ik ben in shock. Ik ben nog altijd in shock. Of ik daar nu zit of niet, Guantánamo overkomt mij nog steeds. Ik herbeleef alles, de hele tijd. Ik ben gedesoriënteerd, mijn kompas is kapot. Als ik iemand zie die op een soldaat lijkt, schrik ik, als iemand mij een vraag stelt, dan denk ik meteen aan verhoren. Zo gaat het de hele dag door.”
Deze week werd bekend dat de Verenigde Staten 15 gedetineerden uit Guantánamo Bay naar de Verenigde Arabische Emiraten hebben gestuurd. Daarmee komt het aantal vrijgelaten gedetineerden sinds 2003 op 691. Nog 61 mensen zitten vast.
De Belg Moussa Zemmouri werd al in 2005 vrijgelaten. Net als de meeste vrijgelaten gedetineerden zat Zemmouri vast zonder veroordeling.
Tegen veel gevangenenop Guantánamo Bay is nooit bewijs gevonden. Zij waren preventief of ten onrechte opgepakt door Amerikanen, onder meer in Afghanistan en Pakistan. Dat gebeurde vooral in de eerste jaren na de aanslagen van 11 september 2001 in de VS door Al-Qaeda.
Doordat in de VS het Congres dwars ligt, zal het President Obama niet lukken Guantánamo te sluiten, zoals hij bij zijn aantreden beloofde.