Marsipulami
05-05-18, 09:15
200 jaar geleden werd Karl Marx geboren. Mijlpaal of fait divers?
Op 5 mei, de vijfde van de vijfde maand van het jaar 1818 werd in Trier (Duitsland) een baby geboren die de naam Karl Marx kreeg. Karl groeide uit tot een pientere knaap, al scoorde hij geen te beste punten in de vakken geschiedenis en godsdienst. Niemand kon vermoeden dat Karl Marx wereldberoemd zou worden als de belangrijkste grondlegger van het communisme. Wereldberoemd? Wel degelijk. Maar nog relevant in de 21ste eeuw? Dat is een andere vraag.
Chris Van den Abeele
Zijn geboortehuis in Trier is een museum geworden: het Karl-Marx Huis. Trier kreeg als cadeau voor Marx' verjaardagsfeest vanwege de Chinese Volksrepubliek een metershoog standbeeld van zijn beroemde zoon. Maar helemaal ongegeneerd waren ze niet, de Duitsers. Het standbeeld staat op een verscholen pleintje in de stad. Al probeert Trier wel munt te slaan uit de verjaardag. Er zijn tentoonstellingen en er wordt van alles georganiseerd rond de verjaardag. Zo ging het decennialang in Trier: tussen schaamte en trots.
Communistisch manifest in België geschreven
Misschien heeft Brussel trouwens meer redenen om Marx te herdenken dan Trier. Marx verbleef in onze hoofdstad van 1845 tot 1848. De Duitser -een intellectuele duizendpoot -, schreef in Brussel zijn "communistisch manifest." Zijn 'vriend voor het leven' Friedrich Engels hielp hem daarbij. Tijdens zijn verblijf in België stichtte Marx, andermaal samen met Engels, trouwens de Bond der Communisten. De eerste zin van de statuten van de Bond zette meteen de toon: "De Bond streeft naar de afschaffing van de slavernij van de mens; zij doet dat door het propageren van de theorie van de gemeenschap van goederen en door de zo spoedig mogelijke verwerkelijking ervan." Vrij vertaald : de productiemiddelen (machines, fabrieken, landbouwgrond...) moeten eigendom worden van de armsten, en om dat te realiseren moeten we niet bang zijn voor een revolutie meer of minder.
Het geweld is de vroedvrouw voor de geboorte der nieuwe maatschappij
Een vredelievende jongen was Marx niet. Tenminste niet in zijn filosofische en politiek ideeën. Marx geloofde nu eenmaal niet in vreedzame omwentelingen. Zijn einddoel was duidelijk : de dictatuur van het proletariaat, m.a.w. alle macht aan de arbeiders. In België heette de voorloper van de huidige PVDA trouwens AMADA, wat letterlijk staat voor "Alle macht aan de arbeiders." We moeten om de mens Marx en zijn gedachtengoed beter te begrijpen uiteraard rekening houden met de omstandigheden waarin hij leefde. Tijdens de eerste industriële revolutie was de situatie van "het proletariaat" schrijnend. Marx zag hoe de bezitters van kapitaal en de eigenaars van fabrieken of 'herenboeren' hun ondergeschikten en arbeiders meedogenloos uitbuitten. De filosoof koos radicaal de kant van de zwaksten. Hij wou van de zwaksten de nieuwe dicators maken. Marx geloofde trouwens rotsvast dat het ongebreidelde kapitalistisch systeem zou leiden tot die dictatuur van de arbeidersklasse. Marx voorspelde dat mechanisme in zijn beroemdste werk, Das kapital, waarvan het eerste deel werd gepubliceerd in 1867. De twee overige delen verschenen na zijn dood en werden beiden geredigeerd door Marx' boezemvriend en mededenker Friedrich Engels. (Marx leefde trouwens bijna zijn hele leven op kosten van Engels, maar laat ons dat als een detail beschouwen).
Famous last words
Voor we het over de erfenis van Marx hebben, nog even een anekdote over zijn laatste dag, namelijk 14 maart 1883. Marx was 65 en het ging hem de laatste jaren niet goed. Hij verbleef in Londen. Hij raakte emotioneel niet over de dood van zijn vrouw, die twee jaar eerder was overleden. Toen begin 1883 ook zijn dochter bezweek ging het licht helemaal uit. Marx kwijnde weg. Een simpele bronchitis werd hem uiteindelijk fataal. Op zijn sterfdag zou een dienstmeisje gevraagd hebben wat hij de wereld wou nalaten als 'laatste woorden'. Marx antwoordde : "Loop weg. Laatste woorden zijn voor dwazen die niet voldoende hebben gesproken". Of dat verhaal klopt is trouwens helemaal niet zeker. Maar de anekdote blijft in elk geval mooi aan het levenseinde van de beroemde denker kleven. Marx werd begraven in Highgate Cemetery, de bekendste begraafplaats van Londen.
Het enige dat ik zeker weet is dat ik geen Marxist ben
Marx' ideologie kreeg tijdens zijn leven al de verzamelnaam "Marxisme". Het verhaal gaat dat Marx zelf zich ergerde aan al wie die term te pas en te onpas gebruikte. Hij uitte zijn ongenoegen met de legendarische woorden: "Het enige waar ik zeker van ben is dat ik geen Marxist ben." Met de tijd dekte de vlag 'Marxisme' een veelheid van ladingen, als "marxisme-leninisme", "trotskisme", "stalinisme", "maoïsme", "neo- en postmarxisme". De belangrijkste tweedeling in de beweging vond al in 1889 plaats, tijdens de zogenaamde Tweede Internationale. Op dat congres (waar 1 mei trouwens werd gekozen als internationale dag van de arbeid) kwam de tweespalt aan bod tussen denkers en politici die geloofden in een vreedzame weg naar het socialisme (de voorlopers van de latere "sociaal-democraten") enerzijds, en anderzijds zij die overtuigd bleven van de noodzaak van een revolutie met geweld.
De politieke en economische verkrachting van het Marxisme
Als Marx het eeuwige leven heeft zal hij in het hiernamaals al flink wat hebben afgevloekt. Nochtans leek het marxisme aan het einde van de Eerste Wereldoorlog springlevend. Communisten grepen de macht in München, in Boedapest. Trotsky, die onder Lenin (de eerste leider van de Sovjet-Unie) het departement buitenlandse zaken beheerde, voorspelde niet alleen de wereldrevolutie, hij was er ook van overtuigd dat hij ze voor zijn eigen ogen zag gebeuren. Jammer genoeg voor de Sovjet-Unie bleek de realiteit niet zo simpel. Lenins opvolger Stalin had zo zijn eigen interpretatie van het marxisme-leninisme. De productiemiddelen in het Rusland van Stalin waren dan wel staatseigendom, maar tot 'een dictatuur van het proletariaat' kwam het nooit. De dictatuur van de heersende politieke klasse was daarentegen meedogenloos, voor minderheden en kritikasters. Miljoenen mensen vonden de dood...
Als de kat maar muizen vangt...
Ook in andere werelddelen ontaardde het 'marxisme' in een politiek of economisch systeem waarover Karl Marx zelf maar weinig enthousiast zou zijn geweest. Al blijft er een constante in de diverse marxistische experimenten: de dictatuur. Helaas voor Marx' filosofische en politieke erfenis niet de dictatuur van het proletariaat... Zo kende China zijn eigen variant, die steeds meer richting kapitalisme evolueerde. Na de dood van Mao leidde Deng Xiaoping de Chinese volksrepubliek onder het motto: "het maakt niet uit of de kat wit of zwart is, als ze maar muizen vangt". Met andere woorden het politiek of economisch systeem zijn minder belangrijk, het gaat om de resultaten... Het China van nu, het China van president Xi, heeft het marxisme trouwens nog altijd niet afgezworen, in theorie althans, want het huidige Chinese economisch systeem is superkapitalistisch. Wat overgebleven is van het Chinese marxisme, dat is de dictatuur van .... Xi zelf en zijn communistische partij.
Jezus ging ook niet prediken bij de rijken. Zijn volgelingen waren twaalf arme onwetenden. Jezus koos voor het proletariaat van zijn tijd.
Het bovenstaande citaat is van niemand minder dan... Fidel Castro, de man op de foto. De Cubaanse dictator, die in 1959 de macht had gegrepen, uitte zich twee jaar later als marxist. "Ik ben een Marxist-Leninist en zal dat tot mijn laatste snik blijven", zei Castro. Cuba en de Sovjet-Unie vreeën elkaar op, de Verenigde Staten voelden zich bedreigd. Begin jaren '60 leek de koude oorlog naar een hete variant te evolueren, met als hoogtepunt de zogenaamde 'Cubacrisis', een dreigende atoomoorlog. De Amerikaanse president Kennedy stelde een ultimatum (Rusland moest zijn nucleaire wapens uit Cuba weghalen), Sovjetleider Chroesjtsjov bond in.
Nadat het Oostblok in elkaar was gestuikt, eind jaren '80 van de vorige eeuw, bleef Cuba achter als een soort marxistisch museumstuk. Onder de vlag van de Cubaanse variant van het marxisme voerde Castro een eigen politiek. Ook in Cuba ontaardde het Marxisme in een dictatuur van de politiek heersers, al blijven de dollars van ondermeer toeristen er ook onder de opvolgers van Fidel Castro meer dan welkom.
Dood en begraven?
Toch is het marxisme in zekere zin actueler dan ooit. Neem nu de financiële crisis van 2008. Nergens werd duidelijker dat ongebreideld kapitalisme tot economische rampspoed kan leiden, en tot 'vervreemding' (één van de kernbegrippen uit Marx' leer. Hij bedoelde ermee dat arbeiders of boeren die geen vrije toegang krijgen tot de productiemiddelen hun emotionele band met het eindproduct verliezen)
Wie 'Das Kapital' helemaal heeft gelezen mag nu de hand opsteken. De wereld is geëvolueerd maar de mechanismes blijven dezelfde : we hebben de simplificaties die we in theoretische politieke geschriften als 'Das Kapital' lezen ingeruild voor de Twitter-simplificaties. Om uiteindelijk tot dezelfde conclusie te komen: de mechanismen van uitbuiting die Marx aan de kaak stelde blijven ook twee eeuwen na zijn geboortedag, en in een geglobaliseerd economisch systeem, intact. Helaas, meneer Marx.
Op 5 mei, de vijfde van de vijfde maand van het jaar 1818 werd in Trier (Duitsland) een baby geboren die de naam Karl Marx kreeg. Karl groeide uit tot een pientere knaap, al scoorde hij geen te beste punten in de vakken geschiedenis en godsdienst. Niemand kon vermoeden dat Karl Marx wereldberoemd zou worden als de belangrijkste grondlegger van het communisme. Wereldberoemd? Wel degelijk. Maar nog relevant in de 21ste eeuw? Dat is een andere vraag.
Chris Van den Abeele
Zijn geboortehuis in Trier is een museum geworden: het Karl-Marx Huis. Trier kreeg als cadeau voor Marx' verjaardagsfeest vanwege de Chinese Volksrepubliek een metershoog standbeeld van zijn beroemde zoon. Maar helemaal ongegeneerd waren ze niet, de Duitsers. Het standbeeld staat op een verscholen pleintje in de stad. Al probeert Trier wel munt te slaan uit de verjaardag. Er zijn tentoonstellingen en er wordt van alles georganiseerd rond de verjaardag. Zo ging het decennialang in Trier: tussen schaamte en trots.
Communistisch manifest in België geschreven
Misschien heeft Brussel trouwens meer redenen om Marx te herdenken dan Trier. Marx verbleef in onze hoofdstad van 1845 tot 1848. De Duitser -een intellectuele duizendpoot -, schreef in Brussel zijn "communistisch manifest." Zijn 'vriend voor het leven' Friedrich Engels hielp hem daarbij. Tijdens zijn verblijf in België stichtte Marx, andermaal samen met Engels, trouwens de Bond der Communisten. De eerste zin van de statuten van de Bond zette meteen de toon: "De Bond streeft naar de afschaffing van de slavernij van de mens; zij doet dat door het propageren van de theorie van de gemeenschap van goederen en door de zo spoedig mogelijke verwerkelijking ervan." Vrij vertaald : de productiemiddelen (machines, fabrieken, landbouwgrond...) moeten eigendom worden van de armsten, en om dat te realiseren moeten we niet bang zijn voor een revolutie meer of minder.
Het geweld is de vroedvrouw voor de geboorte der nieuwe maatschappij
Een vredelievende jongen was Marx niet. Tenminste niet in zijn filosofische en politiek ideeën. Marx geloofde nu eenmaal niet in vreedzame omwentelingen. Zijn einddoel was duidelijk : de dictatuur van het proletariaat, m.a.w. alle macht aan de arbeiders. In België heette de voorloper van de huidige PVDA trouwens AMADA, wat letterlijk staat voor "Alle macht aan de arbeiders." We moeten om de mens Marx en zijn gedachtengoed beter te begrijpen uiteraard rekening houden met de omstandigheden waarin hij leefde. Tijdens de eerste industriële revolutie was de situatie van "het proletariaat" schrijnend. Marx zag hoe de bezitters van kapitaal en de eigenaars van fabrieken of 'herenboeren' hun ondergeschikten en arbeiders meedogenloos uitbuitten. De filosoof koos radicaal de kant van de zwaksten. Hij wou van de zwaksten de nieuwe dicators maken. Marx geloofde trouwens rotsvast dat het ongebreidelde kapitalistisch systeem zou leiden tot die dictatuur van de arbeidersklasse. Marx voorspelde dat mechanisme in zijn beroemdste werk, Das kapital, waarvan het eerste deel werd gepubliceerd in 1867. De twee overige delen verschenen na zijn dood en werden beiden geredigeerd door Marx' boezemvriend en mededenker Friedrich Engels. (Marx leefde trouwens bijna zijn hele leven op kosten van Engels, maar laat ons dat als een detail beschouwen).
Famous last words
Voor we het over de erfenis van Marx hebben, nog even een anekdote over zijn laatste dag, namelijk 14 maart 1883. Marx was 65 en het ging hem de laatste jaren niet goed. Hij verbleef in Londen. Hij raakte emotioneel niet over de dood van zijn vrouw, die twee jaar eerder was overleden. Toen begin 1883 ook zijn dochter bezweek ging het licht helemaal uit. Marx kwijnde weg. Een simpele bronchitis werd hem uiteindelijk fataal. Op zijn sterfdag zou een dienstmeisje gevraagd hebben wat hij de wereld wou nalaten als 'laatste woorden'. Marx antwoordde : "Loop weg. Laatste woorden zijn voor dwazen die niet voldoende hebben gesproken". Of dat verhaal klopt is trouwens helemaal niet zeker. Maar de anekdote blijft in elk geval mooi aan het levenseinde van de beroemde denker kleven. Marx werd begraven in Highgate Cemetery, de bekendste begraafplaats van Londen.
Het enige dat ik zeker weet is dat ik geen Marxist ben
Marx' ideologie kreeg tijdens zijn leven al de verzamelnaam "Marxisme". Het verhaal gaat dat Marx zelf zich ergerde aan al wie die term te pas en te onpas gebruikte. Hij uitte zijn ongenoegen met de legendarische woorden: "Het enige waar ik zeker van ben is dat ik geen Marxist ben." Met de tijd dekte de vlag 'Marxisme' een veelheid van ladingen, als "marxisme-leninisme", "trotskisme", "stalinisme", "maoïsme", "neo- en postmarxisme". De belangrijkste tweedeling in de beweging vond al in 1889 plaats, tijdens de zogenaamde Tweede Internationale. Op dat congres (waar 1 mei trouwens werd gekozen als internationale dag van de arbeid) kwam de tweespalt aan bod tussen denkers en politici die geloofden in een vreedzame weg naar het socialisme (de voorlopers van de latere "sociaal-democraten") enerzijds, en anderzijds zij die overtuigd bleven van de noodzaak van een revolutie met geweld.
De politieke en economische verkrachting van het Marxisme
Als Marx het eeuwige leven heeft zal hij in het hiernamaals al flink wat hebben afgevloekt. Nochtans leek het marxisme aan het einde van de Eerste Wereldoorlog springlevend. Communisten grepen de macht in München, in Boedapest. Trotsky, die onder Lenin (de eerste leider van de Sovjet-Unie) het departement buitenlandse zaken beheerde, voorspelde niet alleen de wereldrevolutie, hij was er ook van overtuigd dat hij ze voor zijn eigen ogen zag gebeuren. Jammer genoeg voor de Sovjet-Unie bleek de realiteit niet zo simpel. Lenins opvolger Stalin had zo zijn eigen interpretatie van het marxisme-leninisme. De productiemiddelen in het Rusland van Stalin waren dan wel staatseigendom, maar tot 'een dictatuur van het proletariaat' kwam het nooit. De dictatuur van de heersende politieke klasse was daarentegen meedogenloos, voor minderheden en kritikasters. Miljoenen mensen vonden de dood...
Als de kat maar muizen vangt...
Ook in andere werelddelen ontaardde het 'marxisme' in een politiek of economisch systeem waarover Karl Marx zelf maar weinig enthousiast zou zijn geweest. Al blijft er een constante in de diverse marxistische experimenten: de dictatuur. Helaas voor Marx' filosofische en politieke erfenis niet de dictatuur van het proletariaat... Zo kende China zijn eigen variant, die steeds meer richting kapitalisme evolueerde. Na de dood van Mao leidde Deng Xiaoping de Chinese volksrepubliek onder het motto: "het maakt niet uit of de kat wit of zwart is, als ze maar muizen vangt". Met andere woorden het politiek of economisch systeem zijn minder belangrijk, het gaat om de resultaten... Het China van nu, het China van president Xi, heeft het marxisme trouwens nog altijd niet afgezworen, in theorie althans, want het huidige Chinese economisch systeem is superkapitalistisch. Wat overgebleven is van het Chinese marxisme, dat is de dictatuur van .... Xi zelf en zijn communistische partij.
Jezus ging ook niet prediken bij de rijken. Zijn volgelingen waren twaalf arme onwetenden. Jezus koos voor het proletariaat van zijn tijd.
Het bovenstaande citaat is van niemand minder dan... Fidel Castro, de man op de foto. De Cubaanse dictator, die in 1959 de macht had gegrepen, uitte zich twee jaar later als marxist. "Ik ben een Marxist-Leninist en zal dat tot mijn laatste snik blijven", zei Castro. Cuba en de Sovjet-Unie vreeën elkaar op, de Verenigde Staten voelden zich bedreigd. Begin jaren '60 leek de koude oorlog naar een hete variant te evolueren, met als hoogtepunt de zogenaamde 'Cubacrisis', een dreigende atoomoorlog. De Amerikaanse president Kennedy stelde een ultimatum (Rusland moest zijn nucleaire wapens uit Cuba weghalen), Sovjetleider Chroesjtsjov bond in.
Nadat het Oostblok in elkaar was gestuikt, eind jaren '80 van de vorige eeuw, bleef Cuba achter als een soort marxistisch museumstuk. Onder de vlag van de Cubaanse variant van het marxisme voerde Castro een eigen politiek. Ook in Cuba ontaardde het Marxisme in een dictatuur van de politiek heersers, al blijven de dollars van ondermeer toeristen er ook onder de opvolgers van Fidel Castro meer dan welkom.
Dood en begraven?
Toch is het marxisme in zekere zin actueler dan ooit. Neem nu de financiële crisis van 2008. Nergens werd duidelijker dat ongebreideld kapitalisme tot economische rampspoed kan leiden, en tot 'vervreemding' (één van de kernbegrippen uit Marx' leer. Hij bedoelde ermee dat arbeiders of boeren die geen vrije toegang krijgen tot de productiemiddelen hun emotionele band met het eindproduct verliezen)
Wie 'Das Kapital' helemaal heeft gelezen mag nu de hand opsteken. De wereld is geëvolueerd maar de mechanismes blijven dezelfde : we hebben de simplificaties die we in theoretische politieke geschriften als 'Das Kapital' lezen ingeruild voor de Twitter-simplificaties. Om uiteindelijk tot dezelfde conclusie te komen: de mechanismen van uitbuiting die Marx aan de kaak stelde blijven ook twee eeuwen na zijn geboortedag, en in een geglobaliseerd economisch systeem, intact. Helaas, meneer Marx.