Revisor
09-09-18, 23:43
'Atheïsme is in feite niets anders dan verwaterd christendom'
Religie en Filosofie
Stevo Akkerman– 14:38, 9 september 2018
https://images0.persgroep.net/rcs/eExiql8E127Pu9vSNRKkp2KnZzY/diocontent/131471229/_fitwidth/763?appId=e9b4e2a1869038ffcaf318a6d1463b0b&quality=0.8
John Gray: 'De geschiedenis heeft niet alleen een forward-knop. Wie dat niet ziet, zal geneigd zijn de gevaren te onderschatten'. © Hollandse Hoogte / Writer Pictures Ltd
Het idee van vooruitgang is de onbewuste geloofsbelijdenis van het moderne atheïsme, zegt de Britse filosoof John Gray. 'Er is een universele behoefte aan menselijke verlossing.'
Hij is zelf atheïst, maar als John Gray zijn blik richt op de goddeloze denkers van onze dagen, beschrijft hij ze als pseudo-gelovigen, en hij doet dat met besliste afkeuring. De invloedrijke Britse politiek-filosoof verwijt de eigentijdse atheïsten - met name de zogeheten 'nieuwe atheïsten' als Richard Dawkins, Sam Harris en Daniel Dennett - "een uitgeholde vorm van het monotheïsme van weleer".
In zijn boek 'Zeven vormen van atheïsme', dat dit weekeinde in Nederlandse vertaling verschijnt, beschrijft Gray de historische wortels en de verschillende verschijningsvormen van het niet-geloven, dat misschien wel net zo divers is als het geloven. Maar het moderne atheïsme ziet hij als een ontsporing: "Het weerspiegelt het westerse christendom door een wereldbeschouwing te propageren, en het beseft niet dat het - ondanks het afscheid van God - binnen het monotheïstische denken is gebleven."
Waar blijkt dat uit?
"Bijvoorbeeld uit de manier waarop deze atheïsten naar de geschiedenis kijken. Bijna allemaal zien ze daarin iets dat in de christelijke traditie verlossing heet, en dat zij vooruitgang noemen. In de pre-christelijke antieke wereld gold dat niet, noch in hindoeïsme, boeddhisme, taoïsme of polytheïsme. Daar verliep de geschiedenis niet lineair en had die ook niet een bepaald doel of voorbestemde beweging. "
"Men zag de geschiedenis als cyclisch: vooruitgang en achteruitgang wisselden elkaar af. Samenlevingen ontwikkelden zich, werden rijker en vreedzamer, tot er weer een terugslag volgde, en die volgde altijd. Zo gaat het nu eenmaal: periodes van beschaving worden afgewisseld door periodes van barbarij. Tegenwoordig wordt dit ervaren, ook door de meeste atheïsten, als onverteerbaar somber, maar tot tweehonderd jaar geleden was het volstrekt gemeengoed."
Het ongeloof kent verder geen belijdenis, ook niet over de geschiedenis.
"Geen vastgelegde belijdenis, maar wel een geloof in wetenschap, vooruitgang en menselijke verbetering waarvan men zich zelf nauwelijks bewust is. Er zijn uitzonderingen - Machiavelli, Schopenhauer, Satanyana - maar zij bepalen niet het hedendaagse atheïstische denken."
"Dat denken gaat er overigens zomaar van uit dat de liberale moraal automatisch uit het atheïsme voortvloeit, ter onderscheid van het achterlijke christendom, maar historisch gezien is het atheïsme helemaal niet zo liberaal. Sommige atheïsten waren proto-nazi's, met diep-racistische ideeën. 'Atheïsten kunnen moreel zeer hoogstaande mensen zijn', hoor je dan. Natuurlijk. Maar het hoeft niet. De liberale moraliteit waar moderne atheïsten zich op beroepen, is in feite niets anders dan een verwaterd christendom."
Zegt u dat atheïsme kan leiden tot willekeurig welke moraal?
"Het verdraagt zich met een variëteit aan morele ideeën, en leidt niet noodzakelijkerwijs tot één bepaalde moraliteit. Sommige menselijke waarden zijn universeel; ik ben geen diehard relativist, want wie alles relatief verklaart, ontkent de menselijke natuur. Dat is de postmoderne positie, niet de mijne. Geen mens wil gemarteld, vervolgd of vernederd worden, niemand wil zijn kinderen voor zijn ogen gedood zien worden. Uit dat gegeven vloeien onze waarden voort, maar die kunnen leiden tot verschillende voorbijgaande morele bouwwerken, afhankelijk van tijd, plaats en omstandigheden."
"Voor mij betekent liberalisme het beginsel van tolerantie: ik ben bereid samen te leven met mensen met andere ideeën dan de mijne en ik zal hun mijn overtuiging niet opleggen. Dit liberalisme is een menselijke uitvinding en kan door mensen ook vernietigd worden. Mogelijk zien we dat nu gebeuren, met de opkomst van jihadisme, antisemitisme, rechts-extremisme, maar ook van de alt-liberals, de radicaal-liberalen die tolerantie beschouwen als een reactionair iets dat vooruitgang belemmert."
In uw omschrijving van liberalisme zullen ook christenen zich kunnen herkennen.
"Jawel, maar er is iets in mijn boek waar ze minder gelukkig mee zijn. Dat ik de nieuwe atheïsten bekritiseer, juichen ze uiteraard toe, evenals mijn vaststelling dat atheïsme niet leidt tot één bepaalde moraal. Maar dan moet ik ze toch ook vertellen dat het christendom wat dat betreft geen haar beter is. Er zijn kerken waar homo's welkom zijn, er zijn kerken die hen uitbannen. Er zijn kerken die de mensenrechten als hun basis zien, er zijn kerken die ze afwijzen. Het christendom is altijd een slagveld geweest van elkaar bevechtende moraliteiten. Zoals alle religies. En atheïsme dus ook. Het morele conflict behoort tot het mens-zijn."
En er is geen autoriteit om dat conflict te beslechten?
"Inderdaad, al zullen christenen zeggen: God."
Maar dan nog komen ze tot verschillende uitkomsten.
"En allemaal denken ze dat zij de juiste hebben."
Dan moet de wetenschap ons maar redden. Die kan ook dienen als bron van ethiek, zegt Sam Harris.
"Uitgesloten. Onmogelijk. Als hoogleraar doceerde ik 'ideeëngeschiedenis' en wat ik in die geschiedenis aantrof, is dit: degenen die geloven dat moraal of ethiek kan worden ontleend aan de wetenschap, komen altijd uit bij de ethiek van hun eigen tijd. Nu is dat het liberalisme, in de jaren dertig van de vorige eeuw was het nationalisme, vaak ook racisme, en vijftig jaar daarvoor was het weer wat anders. Wetenschap is een verzameling methodes, het beste wat we hebben om te begrijpen hoe de wereld werkt. Maar hoe die kennis wordt aangewend, hangt af van de waarden die mensen al hebben."
Goed, de wetenschap heeft ook zijn beperkingen. Maar waar atheïsten in elk geval niet in geloven, zijn sprookjes. Alles waarvan het bestaan niet empirisch valt aan te tonen.
"Arthur Koestler laat in een van zijn boeken een communist zeggen: 'Ik geloof niet in God, in geloof in de geschiedenis'. Maar de geschiedenis waarin hij gelooft, is niet een verzameling feiten, maar een logica, en die logica - die helemaal niet bestaat - is ontleend aan mystieke denkers zoals Plato of de oud-germaanse mystici, die weer grote invloed hadden op bijvoorbeeld Hegel."
"Een aanverwant atheïstisch sprookje is dat van 'de mensheid', als een handelend collectief in de tijd, alsof 'de mensheid' iets doet en zich bewust beweegt in een bepaalde richting. Of neem het idee dat vrijheid is wat de mens allereerst wil; is dat empirisch vastgesteld? Welnee. Het is een vooronderstelling. Mensen willen van alles, zeer tegenstrijdige dingen vaak, zoals vrijheid én zekerheid."
Als het moderne atheïsme blijft zoeken naar een doel in de geschiedenis, liefst vooruitgang, is het idee van 'verlossing' blijkbaar hardnekkig. Is dat ook een erfenis van het monotheïsme, of ligt het verankerd in ons mens-zijn?
"Het ligt in de mens, maar het krijgt niet altijd deze vorm. Er is de universele behoefte aan een verhaal van menselijke verlossing of vooruitgang of zingeving, maar aan die behoefte kan ook voldaan worden door polytheïsme of door niet-theïstische religies, zoals het boeddhisme. Of gewoon door de ervaring van het dagelijks leven - het is niet noodzakelijk het in het transcendente te zoeken om ergens betekenis aan te ontlenen. En ook niet om daar het idee van vooruitgang aan te verbinden."
"Vinden we vooruitgang bij Homerus? Bij Shakespeare? Nee. Maar betekenis? Oh ja. Betekenis-geven is iets anders dan het geven van verklaringen. Het is het bestaan, ook in zijn tragische dimensies, verbinden aan diepdoorleefde waarden. Iemand kan zeggen: ik heb mijn hele leven gewijd aan X of Y, het is niet gelukt, maar als ik het over moest doen, deed ik het weer. Anders zou mijn leven zinloos zijn."
U stoort zich aan het idee van vooruitgang, maar die is er toch gewoon? In educatie, gezondheidszorg, armoedebestrijding, technologie.
"In dat opzicht zeker. Kennis stapelt zich op. De ene wetenschappelijke theorie bouwt voort op de andere, en zo reiken we steeds verder. Maar politiek, ethiek en ook kunst zijn andere categorieën, daar werkt het zo niet. Neem homoseksualiteit: in de oudheid bestond dat niet als specifieke variant, er was gewoon seksualiteit, en dat was goed."
"Vervolgens kregen we door het christendom een terugslag die tweeduizend heeft geduurd. Dat is vrij lang. En waarom zou de huidige vrijheid op dit gebied, die ik toejuich, niet weer verloren kunnen gaan? In 38 landen van het Gemenebest is homoseksualiteit strafbaar, is Rusland wordt het gedemoniseerd, in sommige staten van de VS wil men het homohuwelijk terugdraaien.
"Alles wat we hebben bereikt, kan in een oogwenk weggevaagd worden. Maar mensen klampen zich aan die vooruitgang-nonsens vast, omdat hun leven anders geen zin heeft. De liberale geest denkt dat barbarij iets achterlijks is. Maar het kan zeer modern zijn. We dachten dat we het martelen hadden afgeschaft, en toen kwam Abu Ghraib. We dachten dat we het antisemitisme en het extreem-rechtse denken achter ons hadden gelaten, en het komt weer terug. De geschiedenis heeft niet alleen een forward-knop, was het maar waar. Wie dat niet ziet, zal geneigd zijn de gevaren te onderschatten en zijn waakzaamheid te verliezen."
U voert het vooruitgangsgeloof terug op het christendom, maar was het christelijk mensbeeld, uitgaande van de erfzonde, niet veel minder naïef?
"Dat idee, geformuleerd door Paulus, had een voor- en nadeel. Het nadeel was de bijna exclusieve focus op seksualiteit als zondig. Het voordeel was het besef dat de mens imperfect is, of innerlijk verdeeld. Ik denk dat dat een fundamentele waarheid is, die later door seculiere denkers zoals Freud opnieuw is geformuleerd. Het besef van feilbaarheid stelt mensen in staat het langer met zichzelf en anderen uit te houden. Maar het moderne atheïsme heeft dit terzijde geschoven en tegelijkertijd het idee van verlossing gehandhaafd, dat is het probleem."
En waar staat u uiteindelijk?
"Ik gruw van elke utopie, ook de atheïstische, die wil afrekenen met religie. Er zijn twee andere types van atheïsme die authentieker zijn, en waar ik mij, afhankelijk van mijn stemming, het meest bij thuis voel. De ene is die van Joseph Conrad: er is niets meer dan de wereld zoals die is. Je bent als een zeeman onderweg, en als de zee je opslokt, kun je dat de zee niet verwijten. De andere is mystieker, en gaat ervan uit dat er een spirituele werkelijkheid is, maar zegt erbij dat die niet bereikbaar is voor de menselijke taal. Ergens kan iets zijn, en iets dat wordt belichaamd in de indruk die de wereld op mij maakt - in een boom, een dier, een uitzicht."
John Gray (1948) is oud-hoogleraar Europese ideeëngeschiedenis aan de London School of Economics and Political Science, en geldt als een invloedrijke stem in het Britse publieke debat. Tot zijn vertaalde boeken behoren titels als 'Strohonden', 'Valse dageraad' en 'Het onsterfelijkheidscomité'. Zijn volgende boek zal gaan over katten en filosofie. "Mijn vrouw en ik hebben een kat die 21 jaar oud is, en nog zeer geniet van het leven. Wij kunnen daarvan leren. Katten hebben geen filosofie nodig om tevreden te zijn - dat dat voor mensen anders ligt, is onze zwakte. Wij weten niet hoe te leven, zij wel."
John Gray
Zeven vormen van atheïsme
Uitgeverij Spectrum, 240 blz. 22,50 euro
https://www.trouw.nl/religie-en-filosofie/-atheisme-is-in-feite-niets-anders-dan-verwaterd-christendom-~a111e786/
Religie en Filosofie
Stevo Akkerman– 14:38, 9 september 2018
https://images0.persgroep.net/rcs/eExiql8E127Pu9vSNRKkp2KnZzY/diocontent/131471229/_fitwidth/763?appId=e9b4e2a1869038ffcaf318a6d1463b0b&quality=0.8
John Gray: 'De geschiedenis heeft niet alleen een forward-knop. Wie dat niet ziet, zal geneigd zijn de gevaren te onderschatten'. © Hollandse Hoogte / Writer Pictures Ltd
Het idee van vooruitgang is de onbewuste geloofsbelijdenis van het moderne atheïsme, zegt de Britse filosoof John Gray. 'Er is een universele behoefte aan menselijke verlossing.'
Hij is zelf atheïst, maar als John Gray zijn blik richt op de goddeloze denkers van onze dagen, beschrijft hij ze als pseudo-gelovigen, en hij doet dat met besliste afkeuring. De invloedrijke Britse politiek-filosoof verwijt de eigentijdse atheïsten - met name de zogeheten 'nieuwe atheïsten' als Richard Dawkins, Sam Harris en Daniel Dennett - "een uitgeholde vorm van het monotheïsme van weleer".
In zijn boek 'Zeven vormen van atheïsme', dat dit weekeinde in Nederlandse vertaling verschijnt, beschrijft Gray de historische wortels en de verschillende verschijningsvormen van het niet-geloven, dat misschien wel net zo divers is als het geloven. Maar het moderne atheïsme ziet hij als een ontsporing: "Het weerspiegelt het westerse christendom door een wereldbeschouwing te propageren, en het beseft niet dat het - ondanks het afscheid van God - binnen het monotheïstische denken is gebleven."
Waar blijkt dat uit?
"Bijvoorbeeld uit de manier waarop deze atheïsten naar de geschiedenis kijken. Bijna allemaal zien ze daarin iets dat in de christelijke traditie verlossing heet, en dat zij vooruitgang noemen. In de pre-christelijke antieke wereld gold dat niet, noch in hindoeïsme, boeddhisme, taoïsme of polytheïsme. Daar verliep de geschiedenis niet lineair en had die ook niet een bepaald doel of voorbestemde beweging. "
"Men zag de geschiedenis als cyclisch: vooruitgang en achteruitgang wisselden elkaar af. Samenlevingen ontwikkelden zich, werden rijker en vreedzamer, tot er weer een terugslag volgde, en die volgde altijd. Zo gaat het nu eenmaal: periodes van beschaving worden afgewisseld door periodes van barbarij. Tegenwoordig wordt dit ervaren, ook door de meeste atheïsten, als onverteerbaar somber, maar tot tweehonderd jaar geleden was het volstrekt gemeengoed."
Het ongeloof kent verder geen belijdenis, ook niet over de geschiedenis.
"Geen vastgelegde belijdenis, maar wel een geloof in wetenschap, vooruitgang en menselijke verbetering waarvan men zich zelf nauwelijks bewust is. Er zijn uitzonderingen - Machiavelli, Schopenhauer, Satanyana - maar zij bepalen niet het hedendaagse atheïstische denken."
"Dat denken gaat er overigens zomaar van uit dat de liberale moraal automatisch uit het atheïsme voortvloeit, ter onderscheid van het achterlijke christendom, maar historisch gezien is het atheïsme helemaal niet zo liberaal. Sommige atheïsten waren proto-nazi's, met diep-racistische ideeën. 'Atheïsten kunnen moreel zeer hoogstaande mensen zijn', hoor je dan. Natuurlijk. Maar het hoeft niet. De liberale moraliteit waar moderne atheïsten zich op beroepen, is in feite niets anders dan een verwaterd christendom."
Zegt u dat atheïsme kan leiden tot willekeurig welke moraal?
"Het verdraagt zich met een variëteit aan morele ideeën, en leidt niet noodzakelijkerwijs tot één bepaalde moraliteit. Sommige menselijke waarden zijn universeel; ik ben geen diehard relativist, want wie alles relatief verklaart, ontkent de menselijke natuur. Dat is de postmoderne positie, niet de mijne. Geen mens wil gemarteld, vervolgd of vernederd worden, niemand wil zijn kinderen voor zijn ogen gedood zien worden. Uit dat gegeven vloeien onze waarden voort, maar die kunnen leiden tot verschillende voorbijgaande morele bouwwerken, afhankelijk van tijd, plaats en omstandigheden."
"Voor mij betekent liberalisme het beginsel van tolerantie: ik ben bereid samen te leven met mensen met andere ideeën dan de mijne en ik zal hun mijn overtuiging niet opleggen. Dit liberalisme is een menselijke uitvinding en kan door mensen ook vernietigd worden. Mogelijk zien we dat nu gebeuren, met de opkomst van jihadisme, antisemitisme, rechts-extremisme, maar ook van de alt-liberals, de radicaal-liberalen die tolerantie beschouwen als een reactionair iets dat vooruitgang belemmert."
In uw omschrijving van liberalisme zullen ook christenen zich kunnen herkennen.
"Jawel, maar er is iets in mijn boek waar ze minder gelukkig mee zijn. Dat ik de nieuwe atheïsten bekritiseer, juichen ze uiteraard toe, evenals mijn vaststelling dat atheïsme niet leidt tot één bepaalde moraal. Maar dan moet ik ze toch ook vertellen dat het christendom wat dat betreft geen haar beter is. Er zijn kerken waar homo's welkom zijn, er zijn kerken die hen uitbannen. Er zijn kerken die de mensenrechten als hun basis zien, er zijn kerken die ze afwijzen. Het christendom is altijd een slagveld geweest van elkaar bevechtende moraliteiten. Zoals alle religies. En atheïsme dus ook. Het morele conflict behoort tot het mens-zijn."
En er is geen autoriteit om dat conflict te beslechten?
"Inderdaad, al zullen christenen zeggen: God."
Maar dan nog komen ze tot verschillende uitkomsten.
"En allemaal denken ze dat zij de juiste hebben."
Dan moet de wetenschap ons maar redden. Die kan ook dienen als bron van ethiek, zegt Sam Harris.
"Uitgesloten. Onmogelijk. Als hoogleraar doceerde ik 'ideeëngeschiedenis' en wat ik in die geschiedenis aantrof, is dit: degenen die geloven dat moraal of ethiek kan worden ontleend aan de wetenschap, komen altijd uit bij de ethiek van hun eigen tijd. Nu is dat het liberalisme, in de jaren dertig van de vorige eeuw was het nationalisme, vaak ook racisme, en vijftig jaar daarvoor was het weer wat anders. Wetenschap is een verzameling methodes, het beste wat we hebben om te begrijpen hoe de wereld werkt. Maar hoe die kennis wordt aangewend, hangt af van de waarden die mensen al hebben."
Goed, de wetenschap heeft ook zijn beperkingen. Maar waar atheïsten in elk geval niet in geloven, zijn sprookjes. Alles waarvan het bestaan niet empirisch valt aan te tonen.
"Arthur Koestler laat in een van zijn boeken een communist zeggen: 'Ik geloof niet in God, in geloof in de geschiedenis'. Maar de geschiedenis waarin hij gelooft, is niet een verzameling feiten, maar een logica, en die logica - die helemaal niet bestaat - is ontleend aan mystieke denkers zoals Plato of de oud-germaanse mystici, die weer grote invloed hadden op bijvoorbeeld Hegel."
"Een aanverwant atheïstisch sprookje is dat van 'de mensheid', als een handelend collectief in de tijd, alsof 'de mensheid' iets doet en zich bewust beweegt in een bepaalde richting. Of neem het idee dat vrijheid is wat de mens allereerst wil; is dat empirisch vastgesteld? Welnee. Het is een vooronderstelling. Mensen willen van alles, zeer tegenstrijdige dingen vaak, zoals vrijheid én zekerheid."
Als het moderne atheïsme blijft zoeken naar een doel in de geschiedenis, liefst vooruitgang, is het idee van 'verlossing' blijkbaar hardnekkig. Is dat ook een erfenis van het monotheïsme, of ligt het verankerd in ons mens-zijn?
"Het ligt in de mens, maar het krijgt niet altijd deze vorm. Er is de universele behoefte aan een verhaal van menselijke verlossing of vooruitgang of zingeving, maar aan die behoefte kan ook voldaan worden door polytheïsme of door niet-theïstische religies, zoals het boeddhisme. Of gewoon door de ervaring van het dagelijks leven - het is niet noodzakelijk het in het transcendente te zoeken om ergens betekenis aan te ontlenen. En ook niet om daar het idee van vooruitgang aan te verbinden."
"Vinden we vooruitgang bij Homerus? Bij Shakespeare? Nee. Maar betekenis? Oh ja. Betekenis-geven is iets anders dan het geven van verklaringen. Het is het bestaan, ook in zijn tragische dimensies, verbinden aan diepdoorleefde waarden. Iemand kan zeggen: ik heb mijn hele leven gewijd aan X of Y, het is niet gelukt, maar als ik het over moest doen, deed ik het weer. Anders zou mijn leven zinloos zijn."
U stoort zich aan het idee van vooruitgang, maar die is er toch gewoon? In educatie, gezondheidszorg, armoedebestrijding, technologie.
"In dat opzicht zeker. Kennis stapelt zich op. De ene wetenschappelijke theorie bouwt voort op de andere, en zo reiken we steeds verder. Maar politiek, ethiek en ook kunst zijn andere categorieën, daar werkt het zo niet. Neem homoseksualiteit: in de oudheid bestond dat niet als specifieke variant, er was gewoon seksualiteit, en dat was goed."
"Vervolgens kregen we door het christendom een terugslag die tweeduizend heeft geduurd. Dat is vrij lang. En waarom zou de huidige vrijheid op dit gebied, die ik toejuich, niet weer verloren kunnen gaan? In 38 landen van het Gemenebest is homoseksualiteit strafbaar, is Rusland wordt het gedemoniseerd, in sommige staten van de VS wil men het homohuwelijk terugdraaien.
"Alles wat we hebben bereikt, kan in een oogwenk weggevaagd worden. Maar mensen klampen zich aan die vooruitgang-nonsens vast, omdat hun leven anders geen zin heeft. De liberale geest denkt dat barbarij iets achterlijks is. Maar het kan zeer modern zijn. We dachten dat we het martelen hadden afgeschaft, en toen kwam Abu Ghraib. We dachten dat we het antisemitisme en het extreem-rechtse denken achter ons hadden gelaten, en het komt weer terug. De geschiedenis heeft niet alleen een forward-knop, was het maar waar. Wie dat niet ziet, zal geneigd zijn de gevaren te onderschatten en zijn waakzaamheid te verliezen."
U voert het vooruitgangsgeloof terug op het christendom, maar was het christelijk mensbeeld, uitgaande van de erfzonde, niet veel minder naïef?
"Dat idee, geformuleerd door Paulus, had een voor- en nadeel. Het nadeel was de bijna exclusieve focus op seksualiteit als zondig. Het voordeel was het besef dat de mens imperfect is, of innerlijk verdeeld. Ik denk dat dat een fundamentele waarheid is, die later door seculiere denkers zoals Freud opnieuw is geformuleerd. Het besef van feilbaarheid stelt mensen in staat het langer met zichzelf en anderen uit te houden. Maar het moderne atheïsme heeft dit terzijde geschoven en tegelijkertijd het idee van verlossing gehandhaafd, dat is het probleem."
En waar staat u uiteindelijk?
"Ik gruw van elke utopie, ook de atheïstische, die wil afrekenen met religie. Er zijn twee andere types van atheïsme die authentieker zijn, en waar ik mij, afhankelijk van mijn stemming, het meest bij thuis voel. De ene is die van Joseph Conrad: er is niets meer dan de wereld zoals die is. Je bent als een zeeman onderweg, en als de zee je opslokt, kun je dat de zee niet verwijten. De andere is mystieker, en gaat ervan uit dat er een spirituele werkelijkheid is, maar zegt erbij dat die niet bereikbaar is voor de menselijke taal. Ergens kan iets zijn, en iets dat wordt belichaamd in de indruk die de wereld op mij maakt - in een boom, een dier, een uitzicht."
John Gray (1948) is oud-hoogleraar Europese ideeëngeschiedenis aan de London School of Economics and Political Science, en geldt als een invloedrijke stem in het Britse publieke debat. Tot zijn vertaalde boeken behoren titels als 'Strohonden', 'Valse dageraad' en 'Het onsterfelijkheidscomité'. Zijn volgende boek zal gaan over katten en filosofie. "Mijn vrouw en ik hebben een kat die 21 jaar oud is, en nog zeer geniet van het leven. Wij kunnen daarvan leren. Katten hebben geen filosofie nodig om tevreden te zijn - dat dat voor mensen anders ligt, is onze zwakte. Wij weten niet hoe te leven, zij wel."
John Gray
Zeven vormen van atheïsme
Uitgeverij Spectrum, 240 blz. 22,50 euro
https://www.trouw.nl/religie-en-filosofie/-atheisme-is-in-feite-niets-anders-dan-verwaterd-christendom-~a111e786/