Marsipulami
03-01-20, 12:58
Het einde van de Belgische geschiedenis is in zicht
Professor Bart Maddens argumenteert hoe de moeizame federale regeringsvorming aantoont dat België niet meer werkt. Hij spreekt over een "systeemcrisis" die voor de paradoxale situatie zorgt dat noodzakelijke hervormingen tegelijk urgenter en moeilijker worden. Hervormingen dreigen hoe langer hoe meer ongrondwettelijk te moeten gebeuren. Bijvoorbeeld in 2024 wanneer Vlaams-nationalisten een overtuigende meerderheid zouden halen in het Vlaams Parlement en kunnen dreigen met een soevereiniteitsverklaring.
Bart Maddens
Bart Maddens doceert politieke wetenschappen in Leuven.
Dertig jaar geleden proclameerde Francis Fukuyama het einde van de geschiedenis. Na de val van de Berlijnse muur was de strijd tussen het communisme en het liberalisme beslecht. Vandaag lijkt het wel of het einde van de Belgische geschiedenis in zicht komt. De believers in België moeten finaal het onderspit delven.
Die indruk krijg je toch na de commentaren van het jaareinde. Het verschil met de regeringscrisissen van 2007 en 2010 is groot. Toen werden de problemen nog gerelativeerd. Ach, België is nu eenmaal een complex land. En dan kan het wel eens gebeuren dat de regeringsvorming wat langer aansleept. Maar uiteindelijk komt alles weer goed in de Belgische modelstaat.
Het onvermogen om een regering te vormen is symptomatisch voor een België dat niet meer werkt
Vandaag klinkt het heel anders. Het Belgische model botst tegen zijn limieten aan, lezen we overal. Het onvermogen om een regering te vormen is symptomatisch voor een existentiële crisis. België werkt niet meer. Het federale systeem slaat tilt omdat de twee landsdelen steeds verder uit elkaar drijven. Veel commentatoren (die men meestal niet van enig flamingantisme kan verdenken) schrijven vandaag krak hetzelfde als wat de N-VA al twintig jaar zegt.
Federaal geen Vlaamse meerderheid nodig?
Het gekke is dat het vormen van een Belgische regering in principe niet zo moeilijk zou moeten zijn. In tegenstelling tot 2007 en 2010 zoekt men niet naar een bijzondere meerderheid, met het oog op een staatshervorming. Een gewone meerderheid volstaat. Mathematisch zijn er tal van mogelijkheden om zo een regering te vormen. Vooral omdat het de normale praktijk geworden is dat een federale regering niet in beide taalgroepen een meerderheid heeft.
Open VLD verdedigt al geruime tijd het principe dat de federale regeringsvorming op een niet-communautaire basis moet gebeuren, zonder rekening te houden met de taalgroepen. “Meerderheden moeten ideologisch gevormd worden, op basis van overtuiging in de plaats van op communautaire basis”, schreef een bevlogen Gwendolyn Rutten ooit in haar boek "De geëngageerde burger". Geen wonder dat ze eind vorig jaar voluit ging voor een paarsgroene regering. Dat die coalitie zelfs nog niet in de buurt zou komen van een Vlaamse meerderheid was volgens haar federale logica van geen tel.
Een paarsgroene regering zou geen enkele legitimiteit hebben in Vlaanderen
En toch heeft Open VLD die sprong niet durven wagen. De basis roerde zich. De burgemeesters kwamen massaal in opstand. De liberalen buiten de kaasstolp van de Wetstraat voelden aan dat die mayonaise nooit zou pakken. Een paarsgroene regering zou geen enkele legitimiteit hebben in Vlaanderen.
De Belgisch-federale benadering van de regeringsvorming blijkt een theoretische constructie die de toets met de realiteit niet kan doorstaan. In de praktijk is Vlaanderen een aparte democratie. Een federale regering die slechts een derde van de Vlamingen vertegenwoordigt zou nooit worden aanvaard. Ook de liberalen aan de basis voelen dat zo aan. Het zijn met andere woorden geen federalisten maar confederalisten, N-VA-ers eigenlijk. Dan moet ik denken aan wat Siegfried Bracke ooit zei : “De werkelijkheid is de beste bondgenoot van de N-VA”.
Men kan ook moeilijk om de vaststelling heen dat de N-VA de enige partij is met een coherent plan om het institutionele model aan te passen aan de confederale realiteit. Om het wettelijke land in overeenstemming te brengen met het werkelijke. De Belgischgezinden kunnen daar niet zoveel tegenover plaatsen. Sommige academici scheppen er plezier in om technische detailkritiek te geven op de N-VA-voorstellen. Maar als men vraagt naar een alternatieve oplossing voor de Belgische systeemcrisis, dan staan ze met hun mond vol tanden.
Bij de Belgischgezinde mainstream-partijen circuleren hoogstens wat vrijblijvende en onsamenhangende ideetjes over een nieuwe staatshervorming (herfederalising, nationale kieskring, burgersenaat…). Dat lijkt op fluiten in het donker. De Franstaligen spelen opnieuw hun geliefde spelletje van 2007 : ze willen zogezegd praten over een nieuwe staatshervorming, maar klampen zich in de praktijk vast aan het status quo. Kwestie van de miljardentransfers in stand te houden (die overigens, in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, helemaal niet zullen opdrogen vanaf 2025).
Vervroegde verkiezingen dan maar?
In een normaal land zouden we nu, na ruim zeven maanden van vruchteloze formatie, naar vervroegde verkiezingen gaan. Dat de bal wordt teruggespeeld naar de kiezer zou een kwestie van democratisch fatsoen moeten zijn. Maar het organiseren van een nieuwe verkiezing vergt een minimaal vertrouwen in de werking van het politieke systeem. Net dat vertrouwen ontbreekt in België. Met elke stembusgang komt het einde van België dichterbij, weet de politieke elite. En dat klopt ook. Het zijn de kiezers die, via een perfect democratische dynamiek, België steeds verder doen barsten.
Met elke stembusgang komt het einde van België dichterbij, weet de politieke elite
De kans is klein dat nieuwe verkiezingen de oplossing van de systeemcrisis dichterbij brengen. Om te beginnen is het allesbehalve zeker dat er een meerderheid gevonden zou worden voor een ruime verklaring tot herziening van de Grondwet. Alvast de MR zal opnieuw naar de kiezer willen gaan met de boodschap dat ze de deur naar het confederalisme op slot heeft kunnen houden.
Als we de peilingen mogen geloven, dan zouden de Vlaams-nationalisten bij nieuwe verkiezingen wel een meerderheid halen in de Nederlandse taalgroep van de Kamer. Op die manier kunnen ze een Belgischgezinde staatshervorming blokkeren, maar hebben ze nog geen hefboom om een Vlaamsgezinde hervorming door te drukken.
Ongrondwettelijke staatshervorming?
De paradoxale situatie waarin België is beland, zou na de verkiezingen enkel maar bestendigd worden. Aan de ene kant maakt de groeiende divergentie tussen het Vlaamse en het Franstalige partijsysteem een confederale hervorming van België dringender dan ooit. Aan de andere kant leidt diezelfde divergentie tot een steeds grotere politieke fragmentering, waardoor het alsmaar lastiger wordt om de vereiste bijzondere meerderheid te vinden in het parlement. Anders gezegd, het spectaculaire verschil tussen Vlaanderen en Wallonië maakt een hervorming tegelijkertijd urgenter en moeilijker.
Het is twijfelachtig of de noodzakelijke systemische hervorming van België nog mogelijk is van binnen uit, langs een constitutionele weg. Wellicht zal men dat enkel kunnen doen buiten de bestaande Grondwet om. Dat is overigens minder revolutionair dan je zou denken. Ten slotte is de huidige Vijfde Republiek in Frankrijk ook op een ongrondwettelijke manier tot stand gekomen. Gewoonweg omdat het binnen de versnipperde Vierde Republiek onmogelijk was om de Grondwet op een normale manier te herzien.
Zo een institutionele catharsis zal wellicht maar mogelijk worden als de Vlaams-nationalisten een overtuigende meerderheid halen in het Vlaams Parlement en kunnen dreigen met een soevereiniteitsverklaring. Dat is iets voor 2024. In afwachting krijgen we waarschijnlijk een Baron von Münchhausen-regering. Een die ons zal willen doen geloven dat België toch in staat is om zichzelf uit het moeras te trekken. Eens zien hoe goedgelovig de Vlamingen zijn.
________
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via [email protected].
Professor Bart Maddens argumenteert hoe de moeizame federale regeringsvorming aantoont dat België niet meer werkt. Hij spreekt over een "systeemcrisis" die voor de paradoxale situatie zorgt dat noodzakelijke hervormingen tegelijk urgenter en moeilijker worden. Hervormingen dreigen hoe langer hoe meer ongrondwettelijk te moeten gebeuren. Bijvoorbeeld in 2024 wanneer Vlaams-nationalisten een overtuigende meerderheid zouden halen in het Vlaams Parlement en kunnen dreigen met een soevereiniteitsverklaring.
Bart Maddens
Bart Maddens doceert politieke wetenschappen in Leuven.
Dertig jaar geleden proclameerde Francis Fukuyama het einde van de geschiedenis. Na de val van de Berlijnse muur was de strijd tussen het communisme en het liberalisme beslecht. Vandaag lijkt het wel of het einde van de Belgische geschiedenis in zicht komt. De believers in België moeten finaal het onderspit delven.
Die indruk krijg je toch na de commentaren van het jaareinde. Het verschil met de regeringscrisissen van 2007 en 2010 is groot. Toen werden de problemen nog gerelativeerd. Ach, België is nu eenmaal een complex land. En dan kan het wel eens gebeuren dat de regeringsvorming wat langer aansleept. Maar uiteindelijk komt alles weer goed in de Belgische modelstaat.
Het onvermogen om een regering te vormen is symptomatisch voor een België dat niet meer werkt
Vandaag klinkt het heel anders. Het Belgische model botst tegen zijn limieten aan, lezen we overal. Het onvermogen om een regering te vormen is symptomatisch voor een existentiële crisis. België werkt niet meer. Het federale systeem slaat tilt omdat de twee landsdelen steeds verder uit elkaar drijven. Veel commentatoren (die men meestal niet van enig flamingantisme kan verdenken) schrijven vandaag krak hetzelfde als wat de N-VA al twintig jaar zegt.
Federaal geen Vlaamse meerderheid nodig?
Het gekke is dat het vormen van een Belgische regering in principe niet zo moeilijk zou moeten zijn. In tegenstelling tot 2007 en 2010 zoekt men niet naar een bijzondere meerderheid, met het oog op een staatshervorming. Een gewone meerderheid volstaat. Mathematisch zijn er tal van mogelijkheden om zo een regering te vormen. Vooral omdat het de normale praktijk geworden is dat een federale regering niet in beide taalgroepen een meerderheid heeft.
Open VLD verdedigt al geruime tijd het principe dat de federale regeringsvorming op een niet-communautaire basis moet gebeuren, zonder rekening te houden met de taalgroepen. “Meerderheden moeten ideologisch gevormd worden, op basis van overtuiging in de plaats van op communautaire basis”, schreef een bevlogen Gwendolyn Rutten ooit in haar boek "De geëngageerde burger". Geen wonder dat ze eind vorig jaar voluit ging voor een paarsgroene regering. Dat die coalitie zelfs nog niet in de buurt zou komen van een Vlaamse meerderheid was volgens haar federale logica van geen tel.
Een paarsgroene regering zou geen enkele legitimiteit hebben in Vlaanderen
En toch heeft Open VLD die sprong niet durven wagen. De basis roerde zich. De burgemeesters kwamen massaal in opstand. De liberalen buiten de kaasstolp van de Wetstraat voelden aan dat die mayonaise nooit zou pakken. Een paarsgroene regering zou geen enkele legitimiteit hebben in Vlaanderen.
De Belgisch-federale benadering van de regeringsvorming blijkt een theoretische constructie die de toets met de realiteit niet kan doorstaan. In de praktijk is Vlaanderen een aparte democratie. Een federale regering die slechts een derde van de Vlamingen vertegenwoordigt zou nooit worden aanvaard. Ook de liberalen aan de basis voelen dat zo aan. Het zijn met andere woorden geen federalisten maar confederalisten, N-VA-ers eigenlijk. Dan moet ik denken aan wat Siegfried Bracke ooit zei : “De werkelijkheid is de beste bondgenoot van de N-VA”.
Men kan ook moeilijk om de vaststelling heen dat de N-VA de enige partij is met een coherent plan om het institutionele model aan te passen aan de confederale realiteit. Om het wettelijke land in overeenstemming te brengen met het werkelijke. De Belgischgezinden kunnen daar niet zoveel tegenover plaatsen. Sommige academici scheppen er plezier in om technische detailkritiek te geven op de N-VA-voorstellen. Maar als men vraagt naar een alternatieve oplossing voor de Belgische systeemcrisis, dan staan ze met hun mond vol tanden.
Bij de Belgischgezinde mainstream-partijen circuleren hoogstens wat vrijblijvende en onsamenhangende ideetjes over een nieuwe staatshervorming (herfederalising, nationale kieskring, burgersenaat…). Dat lijkt op fluiten in het donker. De Franstaligen spelen opnieuw hun geliefde spelletje van 2007 : ze willen zogezegd praten over een nieuwe staatshervorming, maar klampen zich in de praktijk vast aan het status quo. Kwestie van de miljardentransfers in stand te houden (die overigens, in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, helemaal niet zullen opdrogen vanaf 2025).
Vervroegde verkiezingen dan maar?
In een normaal land zouden we nu, na ruim zeven maanden van vruchteloze formatie, naar vervroegde verkiezingen gaan. Dat de bal wordt teruggespeeld naar de kiezer zou een kwestie van democratisch fatsoen moeten zijn. Maar het organiseren van een nieuwe verkiezing vergt een minimaal vertrouwen in de werking van het politieke systeem. Net dat vertrouwen ontbreekt in België. Met elke stembusgang komt het einde van België dichterbij, weet de politieke elite. En dat klopt ook. Het zijn de kiezers die, via een perfect democratische dynamiek, België steeds verder doen barsten.
Met elke stembusgang komt het einde van België dichterbij, weet de politieke elite
De kans is klein dat nieuwe verkiezingen de oplossing van de systeemcrisis dichterbij brengen. Om te beginnen is het allesbehalve zeker dat er een meerderheid gevonden zou worden voor een ruime verklaring tot herziening van de Grondwet. Alvast de MR zal opnieuw naar de kiezer willen gaan met de boodschap dat ze de deur naar het confederalisme op slot heeft kunnen houden.
Als we de peilingen mogen geloven, dan zouden de Vlaams-nationalisten bij nieuwe verkiezingen wel een meerderheid halen in de Nederlandse taalgroep van de Kamer. Op die manier kunnen ze een Belgischgezinde staatshervorming blokkeren, maar hebben ze nog geen hefboom om een Vlaamsgezinde hervorming door te drukken.
Ongrondwettelijke staatshervorming?
De paradoxale situatie waarin België is beland, zou na de verkiezingen enkel maar bestendigd worden. Aan de ene kant maakt de groeiende divergentie tussen het Vlaamse en het Franstalige partijsysteem een confederale hervorming van België dringender dan ooit. Aan de andere kant leidt diezelfde divergentie tot een steeds grotere politieke fragmentering, waardoor het alsmaar lastiger wordt om de vereiste bijzondere meerderheid te vinden in het parlement. Anders gezegd, het spectaculaire verschil tussen Vlaanderen en Wallonië maakt een hervorming tegelijkertijd urgenter en moeilijker.
Het is twijfelachtig of de noodzakelijke systemische hervorming van België nog mogelijk is van binnen uit, langs een constitutionele weg. Wellicht zal men dat enkel kunnen doen buiten de bestaande Grondwet om. Dat is overigens minder revolutionair dan je zou denken. Ten slotte is de huidige Vijfde Republiek in Frankrijk ook op een ongrondwettelijke manier tot stand gekomen. Gewoonweg omdat het binnen de versnipperde Vierde Republiek onmogelijk was om de Grondwet op een normale manier te herzien.
Zo een institutionele catharsis zal wellicht maar mogelijk worden als de Vlaams-nationalisten een overtuigende meerderheid halen in het Vlaams Parlement en kunnen dreigen met een soevereiniteitsverklaring. Dat is iets voor 2024. In afwachting krijgen we waarschijnlijk een Baron von Münchhausen-regering. Een die ons zal willen doen geloven dat België toch in staat is om zichzelf uit het moeras te trekken. Eens zien hoe goedgelovig de Vlamingen zijn.
________
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via [email protected].