Simon
16-10-02, 10:17
NRC Handelsblad - Zaterdag, zaterdag 12 oktober
Paniek en roem
Het leven van Ayaan Hirsi Ali na de bedreigingen
Margriet Oostveen
Sinds half september houdt de Somalische politicologe Ayaan Hirsi Ali zich schuil. Ze werd bedreigd vanwege haar kritiek op de islam. Deze week rezen twijfels over de aard van de bedreigingen. Wat gebeurde er de afgelopen weken precies? Een reconstructie. `Iederéén spreekt met haar.'
Ayaan Hirsi Ali is in drie tumultueuze weken een beroemdheid geworden. Wat wordt de met de dood bedreigde Somalische politicologe in die tijd eigenlijk niet? `Symbool van een derde generatie feministen', gaat ze heten. `De zwarte Voltaire.' `Linkse Pim.' Men prijst haar charme, intellect en robuuste optreden.
Hirsi Ali: de medewerkster van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, de Wiardi Beckman Stichting, die het bestaat zowel die PvdA als de islam even openlijk te bekritiseren. Zelf verliet ze ruim tien jaar geleden haar familie, toen die haar uithuwelijkte. Ze noemt zich geen moslim meer. Nu bestrijdt ze de onderdrukking van moslimvrouwen, en het feit dat daar, volgens haar, in de PvdA niet over gesproken mag worden. Binnen de Amsterdamse grachtengordel is het die drie weken bon ton om met de `ondergedoken' politicologe contact te hebben, al mijdt ze formeel de openbaarheid. Zegt iemand dat hij met haar spreekt? Dan is de lacherige reactie: ,,Iederéén spreekt met haar.''
Heel snel gaat Hirsi Ali `onze Salman Rushdie' heten.
Hypes bederven vlot en deze begint zich al tegen haar te keren. Afgelopen woensdag publiceerde Vrij Nederland twijfels. Het opinieblad vergelijkt Hirsi Ali met Jules Croiset, de toneelspeler die zijn eigen ontvoering in scčne zette. En met de politica Tara Singh Varma, die een naderende dood verzon.
,,We moeten de sneeuwbal maar eens terugrollen'', noemt iemand het. Bij veel aanvankelijk behoorlijk opgewonden betrokkenen bestaat behoefte na te gaan wat er nu eigenlijk is voorgevallen. Ayaan Hirsi Ali zelf, die dinsdagochtend naar het buitenland vertrok, wil dat ook: ,,Ik heb het gevoel dat ik dit echt wel overleef. Soms betwijfel ik of dit allemaal zo groot moest worden.''
Achterlijk
Er is geen sprake van één eerste bedreiging - het probleem is dat er zoveel tegelijk gebeurt. Wel is er een ernstige bedreiging.
Ayaan Hirsi Ali, die haar kritiek op de islam al maanden met steeds grotere regelmaat in het openbaar formuleert, krijgt wel eens hatemail. Maar deze e-mails, met teksten als `Ik hoop dat je vermoord wordt', neemt ze niet al te serieus: ,,Hopen is iets anders dan doen.'' De politie denkt daar anders over en zoekt nu de afzenders.
Als 11 september 2002 nadert, neemt het aantal openbare discussies over de islam en de aanslagen in Amerika toe. De felheid van Hirsi Ali groeit navenant. Ze schrijft scherpe artikelen in kranten en tijdschriften. Op donderdag 5 september noemt zij de islam in een radiointerview voor het eerst ,,achterlijk''. Net zoals de daarom fel bekritiseerde Pim Fortuyn dat deed.
Maar de opiniemakers reageren aanzienlijk milder. ,,Het maakt natuurlijk wat uit of iemand met haar geschiedenis het zegt'', zegt publicist Paul Scheffer, auteur van het spraakmakende artikel `Het multiculturele drama'. ,,Bovendien is zij, anders dan Fortuyn, geen politicus, niet iemand die naar macht streeft.'' Toch vindt hij de term `achterlijk' ,,niet zo verhelderend''. Scheffer wil een onderscheid blijven maken tussen de politieke, offensieve islam en de ,,precaire, overwegend conservatieve gezinsmoraal die men in een liberale omgeving in stand probeert te houden''. Hirsi Ali maakt dat onderscheid bewust niet, tot woede van veel moslims.
Scheffer ontmoet haar met enige regelmaat. ,,Ik raakte onder de indruk van haar. Wat zij over de islam zegt, raakt - ook al zijn we het op punten oneens - aan heel wezenlijke dingen die veel mensen als bedreigend ervaren. De kern van haar betoog deel ik.'' Over democratie, rechtsstaat en vrije meningsuiting zegt Hirsi Ali in een toespraak voor de PvdA-fractie: ,,Voor jullie zijn die vrijheden vanzelfsprekend geworden. En tot mijn verbijstering merk ik: jullie relativeren dat allemaal weg.''
Op 11 september zit Hirsi Ali 's middags in een forum in Felix Meritis in Amsterdam. Dezelfde avond zal ze te gast zijn in het tv-programma Barend & Van Dorp. Maar eerst wordt ze gebeld door de redactie van het programma. ,,Wij kregen een dreigend telefoontje binnen'', zegt woordvoerder Jacqueline Hekker van RTL. ,,Geen bedreiging voor mevrouw Hirsi Ali persoonlijk, maar voor Frits Barend, gekoppeld aan háár komst naar het programma.'' Hirsi Ali hoort dat ze thuis zal worden opgehaald door twee lijfwachten. Hirsi Ali: ,,Dat was gewoon routine, werd gezegd. Dus ik bleef daar ook nog redelijk kalm onder.''
Aan het adres van Barend en Van Dorp komen sinds de moord op Pim Fortuyn ,,wat vaker vreemde meldingen'' binnen dan vóór die tijd, beaamt Hekker. ,,Toch wel zo'n drie keer per jaar.''
Een dag later - de lijfwachten zijn weer vertrokken - zijn er opnames van het NCRV-discussieprogramma Rondom Tien. Het gaat over de vraag of een kritische discussie over de islam gewenst en mogelijk is. Hirsi Ali gaat er zelfbewust en kalm in debat met de directeur van de Moslim Wereld Liga in Nederland, M.Cheppih, en publicist A. Edaouddi. Het gaat hard tegen hard. Edaouddi verlaat kwaad de studio om even later terug te keren; Cheppih valt Hirsi Ali vaak woedend in de rede.
Op de website van het programmma verschijnen daarna een kleine tweeduizend reacties. Er zitten dreigementen en verontrustende uitspraken tussen: ,,die hirsi ali die werkt met de joden heeft ze nooit bij stil gestaan dat haar voorzitter (bij de Wiardi Beckman Stichting, MO) een smerige jood is JOB cohen''. Ook op andere discussiewebsites als somalinet.nl en *********** verschijnen dreigementen: ,,Ben klaar om haar neer te steken. Fucking slet.''
Juriste Naima Tahir, die in het programma aan Hirsi Ali's zijde vergelijkbare kritiek uitte, kiest er voor uit de publiciteit te blijven. Zij krijgt ,,best veel vervelende'' reacties, waar ze verder niets over wil zeggen.
,,Na Rondom Tien werd ik bang'', zegt Hirsi Ali. ,,omdat allerlei bekende mensen me toen opbelden om te vragen of het nog goed met me ging. En of ik wel voorzichtig was.'' Schrijver Leon de Winter is één van hen. Daar schrikt Hirsi Ali van, dat de bekende schrijver haar voor zoiets belt. ,,Ik dacht: mis ik iets?'' Frits Barend belt ook. Hij wil dat niet bevestigen, omdat hij ,,nooit'' met de pers praat, zegt zijn woordvoerder. Ook is er een telefoontje van Hirsi Ali's Somalische vriendin uit Nijmegen, Ayaan Mahamoud. Om te zeggen dat Hirsi Ali volgens haar met haar leven speelt als ze zo doorgaat.
Waarschuwing
Achter de schermen wordt eveneens getelefoneerd. Jaffe Vink, chef Letter & Geest bij Trouw, belt publicist Paul Scheffer, die vroeger werkzaam was bij de Wiardi Beckman Stichting. ,,Paul'', zegt Vink, ,,kun jij Kalma niet bellen?'' Vink beschouwt Hirsi Ali als zijn ontdekking en protégé en is ongerust. Maar hij heeft ruzie met Kalma over een stuk in Trouw.
Vink geeft, volgens zijn critici, op zijn Letter & Geest-pagina's wel heel veel ruimte aan rechts als het om allochtonen gaat. Kalma staat binnen het multiculti-debat juist bekend als behoedzaam. Voordat alle consternatie rond haar persoon losbarst, overweegt Hirsi Ali zelfs ontslag te nemen bij de Wiardi Beckman Stichting, waar de sfeer naar haar indruk te voorzichtig is voor het onderzoek dat zij naar de positie van moslimvrouwen wil doen. Was Hirsi Ali te gretig in de snelheid waarmee zij de moslims in Nederland wil emanciperen? ,,Ik vind het ongelooflijk moeilijk en niet in haar belang daar nu iets over te zeggen'', zegt Kalma.
Als Scheffer Kalma belt, zegt hij de indruk te hebben ,,dat Kalma snel iets moet doen aan Ayaans beveiliging. Dat ze het niet aan de politie moesten overlaten''. Terwijl de opwinding aldus toeneemt, staat al die tijd nóg een camera op Hirsi Ali gericht: die van VPRO-programmamaakster Karin Schagen. Zij werkt aan een portret van Ayaan Hirsi Ali, dat 1 november wordt uitgezonden. Gepland zijn opnames bij de Somalische Mudda Veerman-Hirsi Osman uit Volendam, de eerste die Hirsi Ali opving toen ze tien jaar geleden als asielzoekster in Nederland arriveerde. Ook zijn afspraken gemaakt met Hirsi Ali's vader.
Na Rondom Tien zegt eerst Mudda haar medewerking aan de film op. ,,Ik ben moslim, ik wilde er niet mee geassocieerd worden'', zegt zij nu. ,,Persoonlijk voel ik me als moslimvrouw niet achtergesteld, maar natuurlijk mag ze die kritiek geven.''
Kort daarna staat dr. Hirsi Magan Isse op het antwoordapparaat van zijn dochter Ayaan. Hij doet niet meer mee met de film. Karin Schagen belt hem 15 september in een poging hem toch nog over te halen. Dit gesprek is de bron van het volgens de politie en de inlichtingendienst AIVD belangrijkste dreigement dat Ayaan Hirsi Ali kreeg.
,,Het was een heel aardige man'', zegt Karin Schagen. ,,Rustig, diepgelovig. Hij begon een beetje tegen mij te preken. En hij heeft twee keer gezegd dat Ayaan gevaar liep.'' Heeft Karin Schagen aantekeningen van dat gesprek? Die heeft ze. Even later leest ze voor: ,,Wat hij precies zei was: `She is in danger of being assasinated' en `I know she is in danger'.'' En hij vertelde erbij dat hij telefoontjes van kennissen uit Zweden en Rome kreeg. ,,Hem was gezegd dat er dreiging uit Noord-Afrikaanse hoek was en dat hij zijn dochter moest bezweren te stoppen met haar publieke optreden.''
Paniek en roem
Het leven van Ayaan Hirsi Ali na de bedreigingen
Margriet Oostveen
Sinds half september houdt de Somalische politicologe Ayaan Hirsi Ali zich schuil. Ze werd bedreigd vanwege haar kritiek op de islam. Deze week rezen twijfels over de aard van de bedreigingen. Wat gebeurde er de afgelopen weken precies? Een reconstructie. `Iederéén spreekt met haar.'
Ayaan Hirsi Ali is in drie tumultueuze weken een beroemdheid geworden. Wat wordt de met de dood bedreigde Somalische politicologe in die tijd eigenlijk niet? `Symbool van een derde generatie feministen', gaat ze heten. `De zwarte Voltaire.' `Linkse Pim.' Men prijst haar charme, intellect en robuuste optreden.
Hirsi Ali: de medewerkster van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, de Wiardi Beckman Stichting, die het bestaat zowel die PvdA als de islam even openlijk te bekritiseren. Zelf verliet ze ruim tien jaar geleden haar familie, toen die haar uithuwelijkte. Ze noemt zich geen moslim meer. Nu bestrijdt ze de onderdrukking van moslimvrouwen, en het feit dat daar, volgens haar, in de PvdA niet over gesproken mag worden. Binnen de Amsterdamse grachtengordel is het die drie weken bon ton om met de `ondergedoken' politicologe contact te hebben, al mijdt ze formeel de openbaarheid. Zegt iemand dat hij met haar spreekt? Dan is de lacherige reactie: ,,Iederéén spreekt met haar.''
Heel snel gaat Hirsi Ali `onze Salman Rushdie' heten.
Hypes bederven vlot en deze begint zich al tegen haar te keren. Afgelopen woensdag publiceerde Vrij Nederland twijfels. Het opinieblad vergelijkt Hirsi Ali met Jules Croiset, de toneelspeler die zijn eigen ontvoering in scčne zette. En met de politica Tara Singh Varma, die een naderende dood verzon.
,,We moeten de sneeuwbal maar eens terugrollen'', noemt iemand het. Bij veel aanvankelijk behoorlijk opgewonden betrokkenen bestaat behoefte na te gaan wat er nu eigenlijk is voorgevallen. Ayaan Hirsi Ali zelf, die dinsdagochtend naar het buitenland vertrok, wil dat ook: ,,Ik heb het gevoel dat ik dit echt wel overleef. Soms betwijfel ik of dit allemaal zo groot moest worden.''
Achterlijk
Er is geen sprake van één eerste bedreiging - het probleem is dat er zoveel tegelijk gebeurt. Wel is er een ernstige bedreiging.
Ayaan Hirsi Ali, die haar kritiek op de islam al maanden met steeds grotere regelmaat in het openbaar formuleert, krijgt wel eens hatemail. Maar deze e-mails, met teksten als `Ik hoop dat je vermoord wordt', neemt ze niet al te serieus: ,,Hopen is iets anders dan doen.'' De politie denkt daar anders over en zoekt nu de afzenders.
Als 11 september 2002 nadert, neemt het aantal openbare discussies over de islam en de aanslagen in Amerika toe. De felheid van Hirsi Ali groeit navenant. Ze schrijft scherpe artikelen in kranten en tijdschriften. Op donderdag 5 september noemt zij de islam in een radiointerview voor het eerst ,,achterlijk''. Net zoals de daarom fel bekritiseerde Pim Fortuyn dat deed.
Maar de opiniemakers reageren aanzienlijk milder. ,,Het maakt natuurlijk wat uit of iemand met haar geschiedenis het zegt'', zegt publicist Paul Scheffer, auteur van het spraakmakende artikel `Het multiculturele drama'. ,,Bovendien is zij, anders dan Fortuyn, geen politicus, niet iemand die naar macht streeft.'' Toch vindt hij de term `achterlijk' ,,niet zo verhelderend''. Scheffer wil een onderscheid blijven maken tussen de politieke, offensieve islam en de ,,precaire, overwegend conservatieve gezinsmoraal die men in een liberale omgeving in stand probeert te houden''. Hirsi Ali maakt dat onderscheid bewust niet, tot woede van veel moslims.
Scheffer ontmoet haar met enige regelmaat. ,,Ik raakte onder de indruk van haar. Wat zij over de islam zegt, raakt - ook al zijn we het op punten oneens - aan heel wezenlijke dingen die veel mensen als bedreigend ervaren. De kern van haar betoog deel ik.'' Over democratie, rechtsstaat en vrije meningsuiting zegt Hirsi Ali in een toespraak voor de PvdA-fractie: ,,Voor jullie zijn die vrijheden vanzelfsprekend geworden. En tot mijn verbijstering merk ik: jullie relativeren dat allemaal weg.''
Op 11 september zit Hirsi Ali 's middags in een forum in Felix Meritis in Amsterdam. Dezelfde avond zal ze te gast zijn in het tv-programma Barend & Van Dorp. Maar eerst wordt ze gebeld door de redactie van het programma. ,,Wij kregen een dreigend telefoontje binnen'', zegt woordvoerder Jacqueline Hekker van RTL. ,,Geen bedreiging voor mevrouw Hirsi Ali persoonlijk, maar voor Frits Barend, gekoppeld aan háár komst naar het programma.'' Hirsi Ali hoort dat ze thuis zal worden opgehaald door twee lijfwachten. Hirsi Ali: ,,Dat was gewoon routine, werd gezegd. Dus ik bleef daar ook nog redelijk kalm onder.''
Aan het adres van Barend en Van Dorp komen sinds de moord op Pim Fortuyn ,,wat vaker vreemde meldingen'' binnen dan vóór die tijd, beaamt Hekker. ,,Toch wel zo'n drie keer per jaar.''
Een dag later - de lijfwachten zijn weer vertrokken - zijn er opnames van het NCRV-discussieprogramma Rondom Tien. Het gaat over de vraag of een kritische discussie over de islam gewenst en mogelijk is. Hirsi Ali gaat er zelfbewust en kalm in debat met de directeur van de Moslim Wereld Liga in Nederland, M.Cheppih, en publicist A. Edaouddi. Het gaat hard tegen hard. Edaouddi verlaat kwaad de studio om even later terug te keren; Cheppih valt Hirsi Ali vaak woedend in de rede.
Op de website van het programmma verschijnen daarna een kleine tweeduizend reacties. Er zitten dreigementen en verontrustende uitspraken tussen: ,,die hirsi ali die werkt met de joden heeft ze nooit bij stil gestaan dat haar voorzitter (bij de Wiardi Beckman Stichting, MO) een smerige jood is JOB cohen''. Ook op andere discussiewebsites als somalinet.nl en *********** verschijnen dreigementen: ,,Ben klaar om haar neer te steken. Fucking slet.''
Juriste Naima Tahir, die in het programma aan Hirsi Ali's zijde vergelijkbare kritiek uitte, kiest er voor uit de publiciteit te blijven. Zij krijgt ,,best veel vervelende'' reacties, waar ze verder niets over wil zeggen.
,,Na Rondom Tien werd ik bang'', zegt Hirsi Ali. ,,omdat allerlei bekende mensen me toen opbelden om te vragen of het nog goed met me ging. En of ik wel voorzichtig was.'' Schrijver Leon de Winter is één van hen. Daar schrikt Hirsi Ali van, dat de bekende schrijver haar voor zoiets belt. ,,Ik dacht: mis ik iets?'' Frits Barend belt ook. Hij wil dat niet bevestigen, omdat hij ,,nooit'' met de pers praat, zegt zijn woordvoerder. Ook is er een telefoontje van Hirsi Ali's Somalische vriendin uit Nijmegen, Ayaan Mahamoud. Om te zeggen dat Hirsi Ali volgens haar met haar leven speelt als ze zo doorgaat.
Waarschuwing
Achter de schermen wordt eveneens getelefoneerd. Jaffe Vink, chef Letter & Geest bij Trouw, belt publicist Paul Scheffer, die vroeger werkzaam was bij de Wiardi Beckman Stichting. ,,Paul'', zegt Vink, ,,kun jij Kalma niet bellen?'' Vink beschouwt Hirsi Ali als zijn ontdekking en protégé en is ongerust. Maar hij heeft ruzie met Kalma over een stuk in Trouw.
Vink geeft, volgens zijn critici, op zijn Letter & Geest-pagina's wel heel veel ruimte aan rechts als het om allochtonen gaat. Kalma staat binnen het multiculti-debat juist bekend als behoedzaam. Voordat alle consternatie rond haar persoon losbarst, overweegt Hirsi Ali zelfs ontslag te nemen bij de Wiardi Beckman Stichting, waar de sfeer naar haar indruk te voorzichtig is voor het onderzoek dat zij naar de positie van moslimvrouwen wil doen. Was Hirsi Ali te gretig in de snelheid waarmee zij de moslims in Nederland wil emanciperen? ,,Ik vind het ongelooflijk moeilijk en niet in haar belang daar nu iets over te zeggen'', zegt Kalma.
Als Scheffer Kalma belt, zegt hij de indruk te hebben ,,dat Kalma snel iets moet doen aan Ayaans beveiliging. Dat ze het niet aan de politie moesten overlaten''. Terwijl de opwinding aldus toeneemt, staat al die tijd nóg een camera op Hirsi Ali gericht: die van VPRO-programmamaakster Karin Schagen. Zij werkt aan een portret van Ayaan Hirsi Ali, dat 1 november wordt uitgezonden. Gepland zijn opnames bij de Somalische Mudda Veerman-Hirsi Osman uit Volendam, de eerste die Hirsi Ali opving toen ze tien jaar geleden als asielzoekster in Nederland arriveerde. Ook zijn afspraken gemaakt met Hirsi Ali's vader.
Na Rondom Tien zegt eerst Mudda haar medewerking aan de film op. ,,Ik ben moslim, ik wilde er niet mee geassocieerd worden'', zegt zij nu. ,,Persoonlijk voel ik me als moslimvrouw niet achtergesteld, maar natuurlijk mag ze die kritiek geven.''
Kort daarna staat dr. Hirsi Magan Isse op het antwoordapparaat van zijn dochter Ayaan. Hij doet niet meer mee met de film. Karin Schagen belt hem 15 september in een poging hem toch nog over te halen. Dit gesprek is de bron van het volgens de politie en de inlichtingendienst AIVD belangrijkste dreigement dat Ayaan Hirsi Ali kreeg.
,,Het was een heel aardige man'', zegt Karin Schagen. ,,Rustig, diepgelovig. Hij begon een beetje tegen mij te preken. En hij heeft twee keer gezegd dat Ayaan gevaar liep.'' Heeft Karin Schagen aantekeningen van dat gesprek? Die heeft ze. Even later leest ze voor: ,,Wat hij precies zei was: `She is in danger of being assasinated' en `I know she is in danger'.'' En hij vertelde erbij dat hij telefoontjes van kennissen uit Zweden en Rome kreeg. ,,Hem was gezegd dat er dreiging uit Noord-Afrikaanse hoek was en dat hij zijn dochter moest bezweren te stoppen met haar publieke optreden.''