Marsipulami
17-10-02, 10:31
ANALYSE. Populisten beleven barre tijden
Van onze redacteur
BRUSSEL -- Twee EU-landen moeten in de komende maanden naar vervroegde verkiezingen omdat de populistische partijen in hun regering het finaal lieten afweten: Oostenrijk en Nederland. De populisten bewijzen daarmee dat ze kunnen protesteren maar niet regeren, zegt één stelling. Waarop de meteen de eeuwige vraag volgt: dus beter geen cordon sanitaire?
Oostenrijk en Nederland vertonen meer verschillen dan gelijkenissen. Wat die laatste betreft: in beide landen kwamen in de recente Europese golf van verrechtsing bijzonder omstreden partijen aan de macht.
In Oostenrijk stapte de rechts-populistische FPÖ van Jörg Haider in februari 2000 mee in de regering met de conservatieve ÖVP. In Nederland haalde de Lijst Pim Fortuyn in chaotische omstandigheden -- de blitzkrieg van Fortuyn en de daaropvolgende moord -- vanuit het niets plots 26 van de 150 kamerzetels. In juli raakte het regeerakkoord rond met het christen-democratische CDA en de liberale VVD.
In beide landen waren de traditionele partijen er niet in geslaagd de kiezers tevreden te houden, integendeel. De onvrede over de grote politiek en de kloof met de kleine man leidde tot frustratie in brede lagen van de bevolking, die steeds meer oren kreeg naar de herauten van de totale vernieuwing en het ,,weg met de achterkamertjespolitiek''.
In beide landen liep het experiment mis, maar om verschillende redenen. In Oostenrijk is de FPÖ al sinds de jaren vijftig bezig, de partij onderging een volkomen vernieuwing met het aantreden van Jörg Haider in 1986 maar werd nooit echt uitgesloten van de macht -- tenminste niet op het niveau van gemeenten en deelstaten.
De partij combineert populistische met uitgesproken ideologische, extreem-rechtse standpunten, een bepaald revisionisme richting nazi-verleden incluis.
De LPF is een nieuw verschijnsel in Nederland en bestond eerst uitsluitend uit het gedachtegoed van één man. Anders dan Haider was Pim Fortuyn moeilijker in hokjes te steken, het is ondanks enkele slecht geschreven boeken ook nooit echt duidelijk geworden wat Fortuyn allemaal wilde.
Enkele instinctieve thema's waren wel dezelfde: de migrantenproblematiek, de onveiligheid, een terugkeer naar een politiek met gezond boerenverstand.
Waar in Oostenrijk frustratie steeds meer knaagde aan gewone kiezers, sloeg in Nederland een vloedgolf toe. In enkele maanden tijd overtuigde Fortuyn verrassend veel Nederlanders ervan dat een experiment met hem alleen positief kon zijn. Maar waar de FPÖ intussen opgeleide kaders had, was iedereen in de LPF een nieuweling.
Tot op zekere hoogte bleef dat nochtans ook in de FPÖ zo: de belangrijkste vaststelling van de laatste jaren is dat zo'n rechts-populistische partij kraakt onder een zwaar gebrek aan deskundige politici, precies omdat protesteren er altijd belangrijker is dan constructief regeren.
In beide gevallen is de onderdompeling in het pluche van de macht sneller dan verwacht foutgelopen. De FPÖ strandde op de tegenstelling tussen enkele ministers die fatsoenlijk wilden regeren en de Führer Haider die merkte dat daarmee minder stemmen te rapen vallen dan met strak protest.
De LPF is zelfs niet tot die tegenstelling geraakt -- ook al kan worden vermoed dat met een Fortuyn-in-leven dezelfde problemen zouden zijn opgedoken. Net zoals Haider wilde Fortuyn immers niet in een regering stappen -- tenzij als eerste minister -- en beiden wilden vanop de zijlijn toch de troepen blijven sturen, wat bijna mathematisch moet uitdraaien op een strijd met de ministers die intussen hard werken aan zinnige dingen.
In beide partijen is het tot een implosie gekomen, die zal leiden tot een afstraffing door de kiezer -- niet omgekeerd. Rechts-populisten hebben dus blijkbaar meer van zichzelf te vrezen dan van de kiezer.
Levert dat dan een pleidooi tegen een cordon sanitaire? Altijd weer blijven de meningen daarover verdeeld, omdat rechts-populistische (en extreem-rechtse) partijen nooit echt te vergelijken zijn -- ze blijven overal typische fenomenen met alle kleine kantjes van hun eigen land.
In Nederland heeft de LPF bovendien weinig echte politieke schade kunnen aanrichten: het regeerakkoord was strak-rechts maar constructief, de eigenlijke toepassing ervan is nog niet gekomen. In Oostenrijk heeft de FPÖ het hele politieke debat verziekt tot een hoogst agressief machtsspel. Hoe duurzaam die schade is, valt af te wachten.
Oostenrijk trekt op 24 november naar de stembus, Nederland in december of januari. Dé grote vraag is waar de gefrustreerde kiezers van dergelijke partijen nu naartoe gaan. Blijft er een dikke bodem van frustratie in de maatschappij achter, of kunnen traditionele partijen na een interne vernieuwing die kiezers opnieuw de politiek intrekken?
17/10/2002 Jorn De Cock
©Copyright De Standaard
Van onze redacteur
BRUSSEL -- Twee EU-landen moeten in de komende maanden naar vervroegde verkiezingen omdat de populistische partijen in hun regering het finaal lieten afweten: Oostenrijk en Nederland. De populisten bewijzen daarmee dat ze kunnen protesteren maar niet regeren, zegt één stelling. Waarop de meteen de eeuwige vraag volgt: dus beter geen cordon sanitaire?
Oostenrijk en Nederland vertonen meer verschillen dan gelijkenissen. Wat die laatste betreft: in beide landen kwamen in de recente Europese golf van verrechtsing bijzonder omstreden partijen aan de macht.
In Oostenrijk stapte de rechts-populistische FPÖ van Jörg Haider in februari 2000 mee in de regering met de conservatieve ÖVP. In Nederland haalde de Lijst Pim Fortuyn in chaotische omstandigheden -- de blitzkrieg van Fortuyn en de daaropvolgende moord -- vanuit het niets plots 26 van de 150 kamerzetels. In juli raakte het regeerakkoord rond met het christen-democratische CDA en de liberale VVD.
In beide landen waren de traditionele partijen er niet in geslaagd de kiezers tevreden te houden, integendeel. De onvrede over de grote politiek en de kloof met de kleine man leidde tot frustratie in brede lagen van de bevolking, die steeds meer oren kreeg naar de herauten van de totale vernieuwing en het ,,weg met de achterkamertjespolitiek''.
In beide landen liep het experiment mis, maar om verschillende redenen. In Oostenrijk is de FPÖ al sinds de jaren vijftig bezig, de partij onderging een volkomen vernieuwing met het aantreden van Jörg Haider in 1986 maar werd nooit echt uitgesloten van de macht -- tenminste niet op het niveau van gemeenten en deelstaten.
De partij combineert populistische met uitgesproken ideologische, extreem-rechtse standpunten, een bepaald revisionisme richting nazi-verleden incluis.
De LPF is een nieuw verschijnsel in Nederland en bestond eerst uitsluitend uit het gedachtegoed van één man. Anders dan Haider was Pim Fortuyn moeilijker in hokjes te steken, het is ondanks enkele slecht geschreven boeken ook nooit echt duidelijk geworden wat Fortuyn allemaal wilde.
Enkele instinctieve thema's waren wel dezelfde: de migrantenproblematiek, de onveiligheid, een terugkeer naar een politiek met gezond boerenverstand.
Waar in Oostenrijk frustratie steeds meer knaagde aan gewone kiezers, sloeg in Nederland een vloedgolf toe. In enkele maanden tijd overtuigde Fortuyn verrassend veel Nederlanders ervan dat een experiment met hem alleen positief kon zijn. Maar waar de FPÖ intussen opgeleide kaders had, was iedereen in de LPF een nieuweling.
Tot op zekere hoogte bleef dat nochtans ook in de FPÖ zo: de belangrijkste vaststelling van de laatste jaren is dat zo'n rechts-populistische partij kraakt onder een zwaar gebrek aan deskundige politici, precies omdat protesteren er altijd belangrijker is dan constructief regeren.
In beide gevallen is de onderdompeling in het pluche van de macht sneller dan verwacht foutgelopen. De FPÖ strandde op de tegenstelling tussen enkele ministers die fatsoenlijk wilden regeren en de Führer Haider die merkte dat daarmee minder stemmen te rapen vallen dan met strak protest.
De LPF is zelfs niet tot die tegenstelling geraakt -- ook al kan worden vermoed dat met een Fortuyn-in-leven dezelfde problemen zouden zijn opgedoken. Net zoals Haider wilde Fortuyn immers niet in een regering stappen -- tenzij als eerste minister -- en beiden wilden vanop de zijlijn toch de troepen blijven sturen, wat bijna mathematisch moet uitdraaien op een strijd met de ministers die intussen hard werken aan zinnige dingen.
In beide partijen is het tot een implosie gekomen, die zal leiden tot een afstraffing door de kiezer -- niet omgekeerd. Rechts-populisten hebben dus blijkbaar meer van zichzelf te vrezen dan van de kiezer.
Levert dat dan een pleidooi tegen een cordon sanitaire? Altijd weer blijven de meningen daarover verdeeld, omdat rechts-populistische (en extreem-rechtse) partijen nooit echt te vergelijken zijn -- ze blijven overal typische fenomenen met alle kleine kantjes van hun eigen land.
In Nederland heeft de LPF bovendien weinig echte politieke schade kunnen aanrichten: het regeerakkoord was strak-rechts maar constructief, de eigenlijke toepassing ervan is nog niet gekomen. In Oostenrijk heeft de FPÖ het hele politieke debat verziekt tot een hoogst agressief machtsspel. Hoe duurzaam die schade is, valt af te wachten.
Oostenrijk trekt op 24 november naar de stembus, Nederland in december of januari. Dé grote vraag is waar de gefrustreerde kiezers van dergelijke partijen nu naartoe gaan. Blijft er een dikke bodem van frustratie in de maatschappij achter, of kunnen traditionele partijen na een interne vernieuwing die kiezers opnieuw de politiek intrekken?
17/10/2002 Jorn De Cock
©Copyright De Standaard