Marsipulami
18-10-02, 09:14
Van poldermodel tot poltergeist
Derk Jan Eppink
18/10/2002
Zelden heeft een land zo snel een imagoverandering ondergaan als Nederland dit jaar. Van een rustig voortkabbelend poldermodel veranderde de Nederlandse politiek in een groot laboratorium voor politieke vernieuwing. Alles moest onmiddellijk anders. Op het Binnenhof sneuvelden historische records alsof eeuwen en decennia tot weken verschrompelden.
De eerste politieke moord sinds 1672, de snelstgroeiende partij, de kortst zittende staatssecretaris ooit en het kortst zittende kabinet na de Tweede Wereldoorlog. Tot voor kort kreeg ik als Nederlander in België, het meest nabije buitenland, zelden een vraag over mijn eigen land. Saai, somber, poldermist. De laatste tijd spreken de Belgen over de ,,politieke chaos bij de noorderburen'', wellicht niet zonder leedvermaak. En een Fransman vroeg me, met een veelzeggende glimlach, of ,,Nederland in elkaar stortte''. Ik kon hem verzekeren dat men in een vlak land niet zo diep kan vallen.
Toch is Nederland voor veel waarnemers in het buitenland een interessant land geworden. In een sociologische microkosmos hebben zich in korte tijd paradoxale ontwikkelingen voorgedaan. De economische groei van de jaren negentig was ongekend en regeerders dachten dat dit alle burgers blij zou maken. Maar dat bleek niet het geval. De almachtige overheid kon structurele problemen als wachtlijsten en files niet oplossen. De overheid vocht tegen té hoge verwachtingen. Die conjuncturele irritatie onder burgers vermengde zich met structureel ongenoegen over onveiligheid, immigratie en de vergeten aspecten van de zogeheten multiculturele samenleving. Veel maatschappelijke ergernis ontlaadde zich via Pim Fortuyn die de ,,puinhopen van Paars'' aanklaagde. Het was overdreven, maar het raakte een snaar. Een half jaar na de verkiezingen van mei zitten we weer met puinhopen, met de ,,puinhopen van Pim'', althans van hen die pretendeerden in diens 'geest' te spreken. In het LPF heerste een poltergeist.
Het experiment heeft laten zien dat politiek een bijzonder vak is, een echt metier, dat wezenlijk verschilt van andere maatschappelijke activiteiten. Politiek vereist geduld, overredingskracht, doorzettings- en incasseringsvermogen. Roepen op de zeepkist reikt niet verder dan de adem van de roeper. Het experiment heeft ook laten zien dat een politieke partij fundamenten nodig heeft. Een partij moet worden gedragen door ervaren mensen, moet een historisch geheugen hebben en een ideëel streven uitstralen.
Van de grote ommezwaai is niet veel terechtgekomen, omdat de LPF alle energie in een vernietigende onderlinge ruzie investeerde. Het was een ruzie met een afstotende chemie tussen mensen die elkaar niet kenden. Slogans en grote woorden waren een eerste redmiddel, maar een land kan niet worden bestuurd op basis van verbalisme. Er is geen alternatief voor goed beleid dat vaak lastig, inert en saai is.
Toch is het goed dat CDA en VVD het experiment hebben aangedurfd. Er was geen alternatief. De PvdA had zich stuk geregeerd en met haar halvering een historisch diepterecord gevestigd. De VVD verloor ook veel. Zij had wellicht weinig zin om te regeren maar het staatsbelang woog zwaarder. Het CDA, waarvan sommigen ooit dachten dat het op de mestvaalt van de geschiedenis zou belanden, was aan zet, zij het gelukkig zonder de vroegere arrogantie. En Nederland had weer een gereformeerde premier, met het keurmerk van de Vrije Universiteit.
De regeringsdeelname van het LPF was, achteraf beschouwd, de meest effectieve remedie. Een cordon sanitaire tegen het LPF was dodelijk geweest. De partij van Fortuyn was de underdog en zij symboliseerde het anti-regentendom. In de oppositie had ze zich makkelijker kunnen handhaven omdat zij niet zou zijn blootgesteld aan de striemende wind van regeringsverantwoordelijkheid. Zij was dan gegroeid in het martelaarschap.
Lessen elders in Europa bewijzen dat. Oostenrijk laat zien dat de regeringsdeelname van de FPÖ uiteindelijke de retoriek van Jörg Haider smoort. Regeren doorbreekt de onschuld van de antiheld die het establishment tart. Het cordon sanitaire tegen het Vlaams Blok in Vlaanderen laat dan weer zien hoe het niet moet. Die partij wordt steeds groter. Uitsluiting is geen remmiddel, maar een groeimiddel, omdat de gewone man sympathie koestert voor de verstotene. Het cordon sanitaire dreigt Antwerpen onbestuurbaar te maken. Het is zelfs niet uitgesloten dat het Vlaams Blok bij de landelijke verkiezingen van volgend jaar uitgroeit tot één van de grootste partijen. Het cordon sanitaire is de strategie voor een lang durende lijdensweg.
In Nederland is het einde van de lijdensweg in zicht, want de burger wil niet eindeloos experimenteren. Er staan belangrijke binnenlandse en buitenlandse onderwerpen op de agenda die een consistente en gedegen aanpak vereisen. Het zijn onderwerpen die de kern van Nederlandse belangen raken. Ook een relatief klein land heeft meer belangen dan natuurlijke vrienden. Een klein land moet, bij gebrek aan gewicht, sluwer en behendiger zijn dan een groot land. Maar een regering die alle tijd moet steken in de ruzies tussen ministers van één partij kan niet regeren. Zij straalt een beeld uit van chaos, verwarring en besluiteloosheid. Dat straalt af op het land en zijn imago. Nederland had tot voor kort het beeld van betrouwbaarheid, gedegenheid en organisatiekunde. Nu kan men in buitenlandse kranten koppen verwachten als: ,,das Chaos regiert'' of ,,Dutch in disarray''.
In een dergelijke situatie kan men het best kiezen voor de korte pijn. Geen gedraal, maar snel een oordeel van de burger. De kiezer heeft altijd gelijk. In mei koos hij voor het experiment en een andere, meer behoudende tijdgeest. Waarschijnlijk mag de kiezer medio december weer naar de stembus. Hij zal niet snel van tijdgeest veranderen, maar ziet in de LPF de falende vormgever. Het regeerakkoord was nochtans vrij goed. Indien de kiezer het mandaat geeft, kunnen CDA en VVD het beter met zijn tweeën af. Dat brengt minder vuurwerk, maar het land is beter gebaat bij een verlichte vorm van saaiheid.
Bron: De Standaard
Derk Jan Eppink
18/10/2002
Zelden heeft een land zo snel een imagoverandering ondergaan als Nederland dit jaar. Van een rustig voortkabbelend poldermodel veranderde de Nederlandse politiek in een groot laboratorium voor politieke vernieuwing. Alles moest onmiddellijk anders. Op het Binnenhof sneuvelden historische records alsof eeuwen en decennia tot weken verschrompelden.
De eerste politieke moord sinds 1672, de snelstgroeiende partij, de kortst zittende staatssecretaris ooit en het kortst zittende kabinet na de Tweede Wereldoorlog. Tot voor kort kreeg ik als Nederlander in België, het meest nabije buitenland, zelden een vraag over mijn eigen land. Saai, somber, poldermist. De laatste tijd spreken de Belgen over de ,,politieke chaos bij de noorderburen'', wellicht niet zonder leedvermaak. En een Fransman vroeg me, met een veelzeggende glimlach, of ,,Nederland in elkaar stortte''. Ik kon hem verzekeren dat men in een vlak land niet zo diep kan vallen.
Toch is Nederland voor veel waarnemers in het buitenland een interessant land geworden. In een sociologische microkosmos hebben zich in korte tijd paradoxale ontwikkelingen voorgedaan. De economische groei van de jaren negentig was ongekend en regeerders dachten dat dit alle burgers blij zou maken. Maar dat bleek niet het geval. De almachtige overheid kon structurele problemen als wachtlijsten en files niet oplossen. De overheid vocht tegen té hoge verwachtingen. Die conjuncturele irritatie onder burgers vermengde zich met structureel ongenoegen over onveiligheid, immigratie en de vergeten aspecten van de zogeheten multiculturele samenleving. Veel maatschappelijke ergernis ontlaadde zich via Pim Fortuyn die de ,,puinhopen van Paars'' aanklaagde. Het was overdreven, maar het raakte een snaar. Een half jaar na de verkiezingen van mei zitten we weer met puinhopen, met de ,,puinhopen van Pim'', althans van hen die pretendeerden in diens 'geest' te spreken. In het LPF heerste een poltergeist.
Het experiment heeft laten zien dat politiek een bijzonder vak is, een echt metier, dat wezenlijk verschilt van andere maatschappelijke activiteiten. Politiek vereist geduld, overredingskracht, doorzettings- en incasseringsvermogen. Roepen op de zeepkist reikt niet verder dan de adem van de roeper. Het experiment heeft ook laten zien dat een politieke partij fundamenten nodig heeft. Een partij moet worden gedragen door ervaren mensen, moet een historisch geheugen hebben en een ideëel streven uitstralen.
Van de grote ommezwaai is niet veel terechtgekomen, omdat de LPF alle energie in een vernietigende onderlinge ruzie investeerde. Het was een ruzie met een afstotende chemie tussen mensen die elkaar niet kenden. Slogans en grote woorden waren een eerste redmiddel, maar een land kan niet worden bestuurd op basis van verbalisme. Er is geen alternatief voor goed beleid dat vaak lastig, inert en saai is.
Toch is het goed dat CDA en VVD het experiment hebben aangedurfd. Er was geen alternatief. De PvdA had zich stuk geregeerd en met haar halvering een historisch diepterecord gevestigd. De VVD verloor ook veel. Zij had wellicht weinig zin om te regeren maar het staatsbelang woog zwaarder. Het CDA, waarvan sommigen ooit dachten dat het op de mestvaalt van de geschiedenis zou belanden, was aan zet, zij het gelukkig zonder de vroegere arrogantie. En Nederland had weer een gereformeerde premier, met het keurmerk van de Vrije Universiteit.
De regeringsdeelname van het LPF was, achteraf beschouwd, de meest effectieve remedie. Een cordon sanitaire tegen het LPF was dodelijk geweest. De partij van Fortuyn was de underdog en zij symboliseerde het anti-regentendom. In de oppositie had ze zich makkelijker kunnen handhaven omdat zij niet zou zijn blootgesteld aan de striemende wind van regeringsverantwoordelijkheid. Zij was dan gegroeid in het martelaarschap.
Lessen elders in Europa bewijzen dat. Oostenrijk laat zien dat de regeringsdeelname van de FPÖ uiteindelijke de retoriek van Jörg Haider smoort. Regeren doorbreekt de onschuld van de antiheld die het establishment tart. Het cordon sanitaire tegen het Vlaams Blok in Vlaanderen laat dan weer zien hoe het niet moet. Die partij wordt steeds groter. Uitsluiting is geen remmiddel, maar een groeimiddel, omdat de gewone man sympathie koestert voor de verstotene. Het cordon sanitaire dreigt Antwerpen onbestuurbaar te maken. Het is zelfs niet uitgesloten dat het Vlaams Blok bij de landelijke verkiezingen van volgend jaar uitgroeit tot één van de grootste partijen. Het cordon sanitaire is de strategie voor een lang durende lijdensweg.
In Nederland is het einde van de lijdensweg in zicht, want de burger wil niet eindeloos experimenteren. Er staan belangrijke binnenlandse en buitenlandse onderwerpen op de agenda die een consistente en gedegen aanpak vereisen. Het zijn onderwerpen die de kern van Nederlandse belangen raken. Ook een relatief klein land heeft meer belangen dan natuurlijke vrienden. Een klein land moet, bij gebrek aan gewicht, sluwer en behendiger zijn dan een groot land. Maar een regering die alle tijd moet steken in de ruzies tussen ministers van één partij kan niet regeren. Zij straalt een beeld uit van chaos, verwarring en besluiteloosheid. Dat straalt af op het land en zijn imago. Nederland had tot voor kort het beeld van betrouwbaarheid, gedegenheid en organisatiekunde. Nu kan men in buitenlandse kranten koppen verwachten als: ,,das Chaos regiert'' of ,,Dutch in disarray''.
In een dergelijke situatie kan men het best kiezen voor de korte pijn. Geen gedraal, maar snel een oordeel van de burger. De kiezer heeft altijd gelijk. In mei koos hij voor het experiment en een andere, meer behoudende tijdgeest. Waarschijnlijk mag de kiezer medio december weer naar de stembus. Hij zal niet snel van tijdgeest veranderen, maar ziet in de LPF de falende vormgever. Het regeerakkoord was nochtans vrij goed. Indien de kiezer het mandaat geeft, kunnen CDA en VVD het beter met zijn tweeën af. Dat brengt minder vuurwerk, maar het land is beter gebaat bij een verlichte vorm van saaiheid.
Bron: De Standaard