Joesoef
22-10-02, 09:00
Door onze redacteur Dick Wittenberg
Ambtenaar Roel van der Veen van Buitenlandse Zaken heeft een ontluisterend boek over Afrika geschreven. ,,Maar we kunnen Afrika niet laten stikken.''
Dat Afrika zich als enige continent niet kan ontworstelen aan armoe en ellende heeft het aan zichzelf te wijten. De duizend miljard dollar aan ontwikkelingshulp die sinds de beginjaren zestig in Afrika is gepompt heeft nauwelijks tot ontwikkeling geleid. Als het perspectief voor de Afrikanen nog verder verslechtert, is de kans groot dat de frustratie een uitweg zoekt via de islam als protestideologie. Nergens groeit de islam zo snel als in Afrika.
Rijksambtenaar Roel van der Veen gaat de heilige huisjes niet uit de weg in zijn boek Afrika - Van de Koude Oorlog naar de 21e eeuw, dat vandaag verschijnt. De 44-jarige historicus werkt als plaatsvervangend hoofd West-Afrika bij Buitenlandse Zaken. Hij noemt zichzelf ,,iemand die graag stenen in de vijver gooit''. Maar dat was niet zijn beweegreden om dit boek te schrijven dat de moderne Afrikaanse geschiedenis en de belangrijkste problemen van het continent behandelt. Toen hij in 1995 na jaren Azië terechtkwam bij de directie Sub-Sahara Afrika van Buitenlandse Zaken, zocht hij een boek dat hem snel zou inwijden in de recente Afrikaanse historie. Zo'n standaardwerk bleek niet te vinden. In die leemte probeert hij met zijn kloeke geschrift te voorzien.
Volgens Van der Veen laat het achterblijven van Afrika zich niet verklaren uit de slavenhandel of het kolonialisme of het internationaal financieel systeem dat het Westen bevoordeelt, hoe groot de invloed daarvan ook is. Andere ontwikkelingslanden hebben dergelijke obstakels wel weten te overwinnen. Bij de onafhankelijkheid van Zambia in 1964 was het land twee keer zo rijk als Zuid-Korea. Rond de eeuwwisseling was Zuid-Korea 27 keer zo rijk als Zambia.
De manier waarop Afrika politiek en sociaal-cultureel in elkaar zit verhindert dat het continent deel van de moderne wereld wordt. Dat is de overtuiging van Van der Veen. Kenmerken die al bestonden voor het kolonialisme en daardoor nog werden versterkt. Dan doelt hij op de statische kijk op de wereld, niet gericht op vooruitgang maar op behoud van de status-quo. Nadruk ligt op herverdeling, in plaats van op groei.
Verder wordt ontwikkeling geremd door de patroon/cliënt-relaties die de sociale verhoudingen bepalen. Binnenlandse macht berust op uitgebreide netwerken van patronage. Loyaliteit wordt geruild tegen banen, geld of gunsten. De staat wordt gebruikt als melkkoe om dat systeem te onderhouden. Macht is volgens de Afrikaanse traditie alomvattend en wordt nooit gedeeld.
,,Die afrikanisering heeft de staten sinds de onafhankelijkheid uitgehold'', zegt Van der Veen. ,,In een kwart eeuw hebben ze hun moreel en financieel faillissement bereikt. Ze hebben geen noemenswaardige bijdrage geleverd aan het welzijn van de bevolking.''
Dat ze niet helemaal uit elkaar zijn gevallen, zoals Somalië, komt volgens de historicus vooral omdat internationale hulp hen overeind houdt. Daardoor blijven kernen van staten over, terwijl de afbrokkeling verder doorgaat en in toenemende mate leidt tot instabiliteit.
Je kunt je afvragen of het nog zin heeft om een staat als Sierra Leone te blijven steunen, die zonder hulp niet kan bestaan, zegt Van der Veen. ,,Maar je kunt Afrika niet laten stikken. Het alternatief is de chaos.'' Volgens hem heeft de internationale gemeenschap geen andere keus dan door te gaan met pappen en nathouden ,,in de hoop dat het ooit beter zal worden''. Hoewel daar voorlopig geen uitzicht op is. Van der Veen verwacht dat de leefomstandigheden in Afrika de komende twintig jaar niet zullen verbeteren, net zomin als de sociaal-economische omstandigheden. De achterstand op andere continenten neemt verder toe.
Volgens Van der Veen hebben hulp en leningen in Afrika zo weinig opgeleverd, omdat ze ,,in onvruchtbare bodem vielen. De voorwaarden voor ontwikkeling waren niet aanwezig.''
Rijke landen zoals Nederland hebben wel de criteria verscherpt waaraan landen moeten voldoen om hulp te krijgen. Ze eisen goed bestuur. Maar ze sjoemelen met die voorwaarden, ,,zeker tegen het eind van het jaar als er nog veel geld te vergeven valt''. [Vervolg AFRIKA: pagina 4]
AFRIKA
Chaos voorkomen
[Vervolg van pagina 1] Van der Veen vindt dat donorlanden zich daarmee ongeloofwaardig maken en hun eigen beleid ondergraven.
,,Hoe slechter het met Afrika gaat, hoe groter wordt de roep om meer geld te geven'', zegt Van der Veen. Volgens hem zou het verstandig zijn te erkennen dat maar een beperkt deel van de acht miljard gulden die Nederland spendeert aan ontwikkelingshulp, effectief aan duurzame armoedevermindering kan worden besteed. Hij pleit voor het oprekken van de internationale criteria voor ontwikkelingshulp zodat het geld ook voor vredesmissies kan worden bestemd. Volgens Van der Veen is het niet alleen een humanitaire plicht maar ook eigenbelang van Nederland om te voorkomen dat Afrika tot chaos vervalt.
Afrikanen hebben alle vertrouwen in hun leiders en het staatssysteem verloren. Maar dat leidt niet tot verzet. De Afrikaanse verhoudingen houden het continent in een wurggreep. Dus keren de Afrikanen zich af van de staat. Ze trekken naar het Westen. Ze omarmen het nihilisme van veel Afrikaanse rebellengroepen met als enige ideologie: ,,eerst vernietigen dan zien we wel verder''. Of ze zoeken hun toevlucht in religie. Afrika valt nu massaal voor een gematigde vorm van de islam, maar Van der Veen ,,houdt zijn hart vast voor de komende 15 jaar als de Afrikanen nog steeds geen perspectief zien''. Hij spreekt over ,,een heel explosief mengsel''. De islam zou zich in Afrika kunnen ontwikkelingen tot een militante protestbeweging ,,tegen de modernisering die Afrika in Afrikaanse ogen alleen maar ellende heeft gebracht''.
Copyright: NRC Handelsblad
Ambtenaar Roel van der Veen van Buitenlandse Zaken heeft een ontluisterend boek over Afrika geschreven. ,,Maar we kunnen Afrika niet laten stikken.''
Dat Afrika zich als enige continent niet kan ontworstelen aan armoe en ellende heeft het aan zichzelf te wijten. De duizend miljard dollar aan ontwikkelingshulp die sinds de beginjaren zestig in Afrika is gepompt heeft nauwelijks tot ontwikkeling geleid. Als het perspectief voor de Afrikanen nog verder verslechtert, is de kans groot dat de frustratie een uitweg zoekt via de islam als protestideologie. Nergens groeit de islam zo snel als in Afrika.
Rijksambtenaar Roel van der Veen gaat de heilige huisjes niet uit de weg in zijn boek Afrika - Van de Koude Oorlog naar de 21e eeuw, dat vandaag verschijnt. De 44-jarige historicus werkt als plaatsvervangend hoofd West-Afrika bij Buitenlandse Zaken. Hij noemt zichzelf ,,iemand die graag stenen in de vijver gooit''. Maar dat was niet zijn beweegreden om dit boek te schrijven dat de moderne Afrikaanse geschiedenis en de belangrijkste problemen van het continent behandelt. Toen hij in 1995 na jaren Azië terechtkwam bij de directie Sub-Sahara Afrika van Buitenlandse Zaken, zocht hij een boek dat hem snel zou inwijden in de recente Afrikaanse historie. Zo'n standaardwerk bleek niet te vinden. In die leemte probeert hij met zijn kloeke geschrift te voorzien.
Volgens Van der Veen laat het achterblijven van Afrika zich niet verklaren uit de slavenhandel of het kolonialisme of het internationaal financieel systeem dat het Westen bevoordeelt, hoe groot de invloed daarvan ook is. Andere ontwikkelingslanden hebben dergelijke obstakels wel weten te overwinnen. Bij de onafhankelijkheid van Zambia in 1964 was het land twee keer zo rijk als Zuid-Korea. Rond de eeuwwisseling was Zuid-Korea 27 keer zo rijk als Zambia.
De manier waarop Afrika politiek en sociaal-cultureel in elkaar zit verhindert dat het continent deel van de moderne wereld wordt. Dat is de overtuiging van Van der Veen. Kenmerken die al bestonden voor het kolonialisme en daardoor nog werden versterkt. Dan doelt hij op de statische kijk op de wereld, niet gericht op vooruitgang maar op behoud van de status-quo. Nadruk ligt op herverdeling, in plaats van op groei.
Verder wordt ontwikkeling geremd door de patroon/cliënt-relaties die de sociale verhoudingen bepalen. Binnenlandse macht berust op uitgebreide netwerken van patronage. Loyaliteit wordt geruild tegen banen, geld of gunsten. De staat wordt gebruikt als melkkoe om dat systeem te onderhouden. Macht is volgens de Afrikaanse traditie alomvattend en wordt nooit gedeeld.
,,Die afrikanisering heeft de staten sinds de onafhankelijkheid uitgehold'', zegt Van der Veen. ,,In een kwart eeuw hebben ze hun moreel en financieel faillissement bereikt. Ze hebben geen noemenswaardige bijdrage geleverd aan het welzijn van de bevolking.''
Dat ze niet helemaal uit elkaar zijn gevallen, zoals Somalië, komt volgens de historicus vooral omdat internationale hulp hen overeind houdt. Daardoor blijven kernen van staten over, terwijl de afbrokkeling verder doorgaat en in toenemende mate leidt tot instabiliteit.
Je kunt je afvragen of het nog zin heeft om een staat als Sierra Leone te blijven steunen, die zonder hulp niet kan bestaan, zegt Van der Veen. ,,Maar je kunt Afrika niet laten stikken. Het alternatief is de chaos.'' Volgens hem heeft de internationale gemeenschap geen andere keus dan door te gaan met pappen en nathouden ,,in de hoop dat het ooit beter zal worden''. Hoewel daar voorlopig geen uitzicht op is. Van der Veen verwacht dat de leefomstandigheden in Afrika de komende twintig jaar niet zullen verbeteren, net zomin als de sociaal-economische omstandigheden. De achterstand op andere continenten neemt verder toe.
Volgens Van der Veen hebben hulp en leningen in Afrika zo weinig opgeleverd, omdat ze ,,in onvruchtbare bodem vielen. De voorwaarden voor ontwikkeling waren niet aanwezig.''
Rijke landen zoals Nederland hebben wel de criteria verscherpt waaraan landen moeten voldoen om hulp te krijgen. Ze eisen goed bestuur. Maar ze sjoemelen met die voorwaarden, ,,zeker tegen het eind van het jaar als er nog veel geld te vergeven valt''. [Vervolg AFRIKA: pagina 4]
AFRIKA
Chaos voorkomen
[Vervolg van pagina 1] Van der Veen vindt dat donorlanden zich daarmee ongeloofwaardig maken en hun eigen beleid ondergraven.
,,Hoe slechter het met Afrika gaat, hoe groter wordt de roep om meer geld te geven'', zegt Van der Veen. Volgens hem zou het verstandig zijn te erkennen dat maar een beperkt deel van de acht miljard gulden die Nederland spendeert aan ontwikkelingshulp, effectief aan duurzame armoedevermindering kan worden besteed. Hij pleit voor het oprekken van de internationale criteria voor ontwikkelingshulp zodat het geld ook voor vredesmissies kan worden bestemd. Volgens Van der Veen is het niet alleen een humanitaire plicht maar ook eigenbelang van Nederland om te voorkomen dat Afrika tot chaos vervalt.
Afrikanen hebben alle vertrouwen in hun leiders en het staatssysteem verloren. Maar dat leidt niet tot verzet. De Afrikaanse verhoudingen houden het continent in een wurggreep. Dus keren de Afrikanen zich af van de staat. Ze trekken naar het Westen. Ze omarmen het nihilisme van veel Afrikaanse rebellengroepen met als enige ideologie: ,,eerst vernietigen dan zien we wel verder''. Of ze zoeken hun toevlucht in religie. Afrika valt nu massaal voor een gematigde vorm van de islam, maar Van der Veen ,,houdt zijn hart vast voor de komende 15 jaar als de Afrikanen nog steeds geen perspectief zien''. Hij spreekt over ,,een heel explosief mengsel''. De islam zou zich in Afrika kunnen ontwikkelingen tot een militante protestbeweging ,,tegen de modernisering die Afrika in Afrikaanse ogen alleen maar ellende heeft gebracht''.
Copyright: NRC Handelsblad