Marsipulami
06-12-02, 13:27
INTERVIEW. Vandaag eindigt ramadan: Bart Muyldermans (31) over moslim zijn
In de ogen van Allah 05/12/2002
Van onze redactrice
Isa Van Dorsselaer
,,Je zult het zien, ze zullen je proberen te bekeren'', kreeg Bart te horen, toen hij trouwde met de Marokkaanse Jamila. Bart werd moslim. ,,Omdat ík het wilde. Op zondag staan er meer mensen bij de bakker dan er in de kerk zitten. Maar als ik op vrijdag in de moskee ga bidden, weet ik dat op dat moment duizenden mensen hetzelfde doen. Dat is zo intens.''
De etalages van Marokkaanse bakkers liggen vol verlokkingen nu. Zij puilen uit met gebak dat er alleen in de ramadan is. Chabakkia, bijvoorbeeld, met honing. Mijn schoonfamilie kan de hele dag lekkernijen staan maken waarvan je gaat watertanden. Maar ze blijven eraf, tot na zonsondergang. Dat doorzettingsvermogen, voor hun geloof, was het eerste wat ik zo mooi vond.''
Bart Muyldermans (31) was zeventien toen hij Jamila Hamddan Lachkar voor het eerst zag in Cascade, een Mechels café. ,,Ik had altijd een voorliefde voor het exotische.'' Hij vond alles wat zij deed mooier en belangrijker dan wat Vlaamse meisjes deden. Maar liefde voor een Belg was doodzonde voor Jamila's Marokkaanse ouders. Ze kwamen niet naar hun huwelijk, tien jaar later.
,,Je zult het zien, ze zullen proberen je te bekeren'', had Bart te horen gekregen. Bart werd moslim. ,,Omdat ík het wilde. Dat Jamila's ouders me nadien beter aanvaardden, was mooi meegenomen. Maar ik ben alleen voor mezelf moslim.'' Jamila: ,,Onze relatie is woelig geweest, ook onder de druk van anderen. Na Barts bekering werd hij aanvaard. Het werd rustiger.''
,,Het was tijdens de ramadan dat ik voor het eerst mijn schoonouders heb ontmoet'', vertelt Bart. ,,De ramadan is een tijd van verzoening, het was voor hen gemakkelijker die stap dan te doen. Ze verwelkomden me als een oude vriend. De kloof was enorm: eerst een buitenbeen, dan zo'n onthaal. Maar ik heb me er volledig aan overgegeven.''
Ramadan was voor Bart al lang een magische periode. ,,Ik hield meteen van het gevoel van samenhorigheid, van verbondenheid. Als ik vast, voel ik het knagen. Niet alleen de honger. Ik denk aan andere dingen dan anders. Aan kinderen vooral, hongerende kinderen. Vasten brengt bezinning, verdieping.''
,,Mijn vader is zeer gelovig. Als kind ging ik met hem elke zondag naar de mis. Hij gaf catechese voor het vormsel en ik hing er vaak rond, maakte mee muziek. Tijdens de Goede Week op school, als de meester vertelde over Jezus, zat ik met open mond en ingehouden adem te luisteren.
Toen ik in de puberteit schoot, verwaterde het. Altijd toch? Ik had een gewoon leventje -- uitgaan, fun maken. Is dit het, dacht ik. Het hoorde niet bij mij. Ik begon te zoeken. En toen ik Jamila leerde kennen, begon ik te voelen wat ik miste. Ik geloof in een soort voorbestemming, ja.
Als katholiek sta je alleen. Wat je gelooft, is niet populair. Er staan op zondag meer mensen bij de bakker dan er in de kerk zitten. Als ik op vrijdag in de moskee ga bidden, weet ik dat op dat moment duizenden mensen hetzelfde doen. Het gevoel dat je opgenomen wordt, is zo intens.
In de moskee maak ik mezelf leeg, zet ik alles op een rijtje. Als ik weer buiten kom, zijn mijn batterijen opgeladen. Kerkdiensten missen die intensiteit. Liedje zingen, verhaal vertellen. Maar wat heb je eraan gehad? Als kind ben ik eens naar een liturgische mis geweest. In het Latijn. Dat gaf zo'n focus. Alsof je werd opgetild in hogere sferen.
Het leven hier is zo vlak. Alles kan. Niemand weet welke normen er zijn, of maalt erom. Christelijke waarden als solidariteit, samenhorigheid, we zijn er allemaal mee opgegroeid. Maar als een bedelaar voor de deur staat, halen we de neus op. Alleen het eigen belang lijkt te tellen.
Solidariteit, respect voor ouders, liefdadigheid, gastvrijheid: bij de moslims betekenen die woorden nog iets. Hun leven is erop gebouwd. Bij Belgen komt het altijd op de tweede plaats. Ik ken weinig Vlaamse gezinnen waar grootvader, vader en zoon samen dingen doen. Ik geniet daarvan.''
Jamila: ,,In Marokko is er óók een groeiende trend naar individualisering en is er een kloof tussen arm en rijk, waar rijk niets aan doet. Hier beleven onze Marokkaanse ouders hun godsdienst veel sterker. Het is een houvast, de overlevingsstrategie van een gemeenschap die niet echt welkom is. Hoe dan ook, solidariteit, het betekent bij moslims nog iets.''
Ze had de indruk dat Bart in het begin de islam idealiseerde. ,,Hij is een romanticus. Hij is optimistisch en wil in alles het goeie zien. Maar hij beleeft het gewoon anders. Hij gaat meer naar de zuivere religie. Het lijkt wel of hij in trance geraakt.'' Bart: ,,Als je bidt en je sluit je ogen, kijk je recht in de ogen van Allah.''
,,Ik had altijd al een hekel aan systemen'', zegt Bart. Daarom voelt hij zich goed in een godsdienst als de islam, zonder hiërarchie. ,,Als mensen te veel geloven wat mullah's zeggen, gaat het fout. Ik ben tegen voorgeschreven wetten, want zo vergiftig je een godsdienst.
Ik interpreteer de Koran op mijn manier. Niet letterlijk, maar aangepast aan de samenleving van nu. Ik moet recht in mijn schoenen staan als ik tegenover Hem sta. Een ander moet mijn rekening niet maken. Als nieuwkomer heb ik het voordeel dat ik het kan bekijken zoals ik wil. Ik ben er vrij in.
Ik schrok wel toen ik de Koran voor het eerst las. Er zit zo'n strijdlust in. Maar de islam is het verhaal van een man die zijn volk wilde bevrijden in barslechte tijden, die iets in gang zette waaraan mensen zich konden vastklampen. Dat is de context, niet de essentie.''
Eigenlijk, stelde hij met zijn vader vast, gaapt er geen kloof tussen Bijbel en Koran. ,,Mijn vader stond heel open tegenover mijn bekering. Mijn moeder niet. 'Jongen, steek daar je tijd toch niet in', zei ze. Zij had er nooit veel behoefte aan. Met mijn vader heb ik gezien hoeveel onze religies gemeen hebben. Het is vooral de beleving die anders is, en dat trekt me aan. Maar het zijn alleen de verschillen die benadrukt worden.''
,,Als je altijd zegt dat iets slecht is, geloven mensen dat ook. De media berichten over Afghanistan of Nigeria. Dat mag. Dat moet. Hoe extremisten de islam misbruiken voor politieke doeleinden, vind ik stuitend. Maar je mag niet veralgemenen. 11 september is de islam niet. Er is een ander gezicht. En dat komt nooit aan bod.
Geef de reactie van Abou Jahjah die fulmineert tegen een film die hem als moslim niet zint. Maar zet daar alstublieft andere stemmen tegenover. Want ze zijn er, gematigde, nuchtere moslims. Met een eenzijdig plaatje vraag je om problemen. De kloof tussen de gemeenschappen wordt zo almaar groter, de verzuring bijtender.
Bij Belgen is er te weinig begrip, te veel veroordeling. De Koran verkoopt sinds 11 september als zoete broodjes. Maar ik krijg het gevoel dat ze dat vooral doen omdat er voor hen een dreiging uit spreekt. Alsof ze een misdaadroman kopen. Er wordt geen moeite gedaan om te begrijpen waarom moslims leven zoals ze leven.
Maar moslims kijken ook te weinig naar buiten, hé. Ze kunnen ook weinig verdraagzaam zijn -- ook tegenover andere moslims. Ze zitten vast in schema's en zijn bang. En dan komt dat strijdlustige van de islam boven. Als ze in het nauw worden gedreven, sluiten ze de rangen.
Dat ik naar de moskee kom, waarderen ze enorm. Het geeft hen het signaal dat er mensen willen praten. Praten, dat moeten we doen. Niet op zo'n cliché-theeceremonie. Maar echt, langdurig en op niveau. Met goeie communicatie los je veel op.''
,,Ik heb lang getwijfeld voor ik me bekeerde. Maar zodra ik gekozen had, heb ik niet meer teruggekeken. Het is zoals met Jamila. Zodra ik voor haar gekozen had, heb ik haar niet meer losgelaten. Ze hield zich afzijdig bij mijn zoektocht, dus heb ik haar neef om uitleg gevraagd.
Ik ging naar de Grote Moskee in Brussel. Waarom kom je, vroeg de imam. Ik vertelde van mijn zoektocht. Voel je je nietig, vroeg hij. Geloof je dat alles opgetekend staat, maar dat je het zelf wel moet invullen? Geloof je in de profeten, Abraham, Mozes, Jezus, Mohamed? Ja, zei ik. 'Dan ben je al moslim', antwoordde hij.
Met de hulp van Jamila's neef heb ik dan de geloofsbelijdenis vanbuiten geleerd. 'Ik geloof in Allah als de Oppermachtige en in Mohamed, Zijn Profeet'. Ik sprak ze uit in de Grote Moskee, in aanwezigheid van vier andere moslims. Mijn bekering werd geregistreerd. Ilias is mijn islamitische naam, omdat ik 'm mooi vond. Maar voor familie en vrienden ben ik gewoon Bart.''
Hij gaat elke week naar de moskee, als hij kan. ,,De gebeden heb ik vanbuiten geleerd. Maar ik vind het spijtig dat we de boodschap niet kunnen horen in het Nederlands. Ik heb veel respect voor onze imam. Maar ik ben toch voorstander van imams die in België zijn opgeleid, die de taal spreken, en die de maat van het leven van mensen hier kennen.''
Jamila bemoeide zich niet met Barts spirituele queeste. ,,Hij moest zijn eigen weg zoeken. Ik wilde niet dat hij beïnvloed werd door mijn visie, die kritischer is. Als hij zich zo goed voelt, wil ik dat niet afpakken.
Bart heeft geen weinig wortels in de gemeenschap. Hij heeft mijn familie. En hij praat er met hen ook niet vaak over. Maar ik ben erin opgegroeid. Ik heb aan den lijve ondervonden hoe groot het verschil kan zijn tussen het ideaal en de praktijk. Het heeft me kritischer gemaakt.
Ik heb gezocht, naar wat traditie is, en wat geloof. Ik heb uren in bibliotheken gesleten, lessen islamologie gevolgd aan de universiteit. Ik wilde zien of mijn opvoeding bevestigd werd, of mijn eigen idee. En ik heb gemerkt dat wat doorgaat voor zuivere islam niet zo zuiver is.
Ik ben een sterke, geëmancipeerde vrouw. En ik ben gelovig. Maar ik heb moeten vechten om te zijn wie ik ben. Het is me niet altijd in dank afgenomen, nog steeds niet. Door die ervaringen neem ik meer afstand van wat er in naam van Allah wordt gepredikt.''
Bart bezwoer Jamila dat zijn geloof geen gevolgen zou hebben voor hun relatie. Hij ziet er alleen voor zichzelf. ,,Ik ben gaan relativeren. Ik kan makkelijker keuzes maken, ik voel sneller wat fout zit, en wat goed.'' Maar Jamila was er eerst niet gerust in. ,,Ik had een beetje schrik voor wat hij zou lezen en vinden. Maar hij weet wie ik ben. Ik heb gekozen voor dit leven, en hij steunt me daarin. Hij vindt me een voorbeeld voor andere moslimvrouwen.''
,,Geen haar op mijn hoofd denkt eraan om Jamila bijvoorbeeld te vragen om een hoofddoek te dragen'', zegt Bart. ,,Ik zou soms graag zien dat ze meer thuis was voor haar gezin, haar familie. Maar zij maakt haar keuzes. Ze heeft haar werk, haar engagement als gemeenteraadslid. Als ik haar zou dwingen, ben ik haar kwijt. Ik wil dat ze zich goed in haar vel voelt.''
Het is bijna zonsondergang. Tijd voor de melk en de dadel waarmee moslims de vasten breken. ,,Dit jaar is het niet zo druk, niet zo feestelijk.'' Jamila vast niet mee. Na een meniscustransplantatie moet ze zware pillen slikken. ,,Op mijn werk kan ik er heel open over zijn'', zegt Bart. ,,Mijn collega's letten erop dat ze niet te veel praten over eten en ze bieden niets aan. Ze zijn het gewend, er werken veel allochtonen.''
Op de achtergrond kraait hun tweejarige zoontje Redouan met het gedartel van Bambi op video. ,,Redowah is de islamitische Sint-Pieter. De imam was dolenthousiast toen hij de naam hoorde.'' Redouan zal naar een school gaan waar hij islamonderwijs krijgt. ,,Ik wil hem dat fundament meegeven. Maar hij moet op school ook kunnen kennismaken met de katholieke godsdienst.''
,,Een schoonbroer zegt soms, als ik hem uitnodig voor de moskee, 'allez Bart, we deden toch maar alsof. Om te kunnen trouwen'. Stel dat Jamila en ik uit elkaar zouden gaan, ik zou toch moslim blijven. Die bekering, dat was voor mij geen formaliteit.''
In de ogen van Allah 05/12/2002
Van onze redactrice
Isa Van Dorsselaer
,,Je zult het zien, ze zullen je proberen te bekeren'', kreeg Bart te horen, toen hij trouwde met de Marokkaanse Jamila. Bart werd moslim. ,,Omdat ík het wilde. Op zondag staan er meer mensen bij de bakker dan er in de kerk zitten. Maar als ik op vrijdag in de moskee ga bidden, weet ik dat op dat moment duizenden mensen hetzelfde doen. Dat is zo intens.''
De etalages van Marokkaanse bakkers liggen vol verlokkingen nu. Zij puilen uit met gebak dat er alleen in de ramadan is. Chabakkia, bijvoorbeeld, met honing. Mijn schoonfamilie kan de hele dag lekkernijen staan maken waarvan je gaat watertanden. Maar ze blijven eraf, tot na zonsondergang. Dat doorzettingsvermogen, voor hun geloof, was het eerste wat ik zo mooi vond.''
Bart Muyldermans (31) was zeventien toen hij Jamila Hamddan Lachkar voor het eerst zag in Cascade, een Mechels café. ,,Ik had altijd een voorliefde voor het exotische.'' Hij vond alles wat zij deed mooier en belangrijker dan wat Vlaamse meisjes deden. Maar liefde voor een Belg was doodzonde voor Jamila's Marokkaanse ouders. Ze kwamen niet naar hun huwelijk, tien jaar later.
,,Je zult het zien, ze zullen proberen je te bekeren'', had Bart te horen gekregen. Bart werd moslim. ,,Omdat ík het wilde. Dat Jamila's ouders me nadien beter aanvaardden, was mooi meegenomen. Maar ik ben alleen voor mezelf moslim.'' Jamila: ,,Onze relatie is woelig geweest, ook onder de druk van anderen. Na Barts bekering werd hij aanvaard. Het werd rustiger.''
,,Het was tijdens de ramadan dat ik voor het eerst mijn schoonouders heb ontmoet'', vertelt Bart. ,,De ramadan is een tijd van verzoening, het was voor hen gemakkelijker die stap dan te doen. Ze verwelkomden me als een oude vriend. De kloof was enorm: eerst een buitenbeen, dan zo'n onthaal. Maar ik heb me er volledig aan overgegeven.''
Ramadan was voor Bart al lang een magische periode. ,,Ik hield meteen van het gevoel van samenhorigheid, van verbondenheid. Als ik vast, voel ik het knagen. Niet alleen de honger. Ik denk aan andere dingen dan anders. Aan kinderen vooral, hongerende kinderen. Vasten brengt bezinning, verdieping.''
,,Mijn vader is zeer gelovig. Als kind ging ik met hem elke zondag naar de mis. Hij gaf catechese voor het vormsel en ik hing er vaak rond, maakte mee muziek. Tijdens de Goede Week op school, als de meester vertelde over Jezus, zat ik met open mond en ingehouden adem te luisteren.
Toen ik in de puberteit schoot, verwaterde het. Altijd toch? Ik had een gewoon leventje -- uitgaan, fun maken. Is dit het, dacht ik. Het hoorde niet bij mij. Ik begon te zoeken. En toen ik Jamila leerde kennen, begon ik te voelen wat ik miste. Ik geloof in een soort voorbestemming, ja.
Als katholiek sta je alleen. Wat je gelooft, is niet populair. Er staan op zondag meer mensen bij de bakker dan er in de kerk zitten. Als ik op vrijdag in de moskee ga bidden, weet ik dat op dat moment duizenden mensen hetzelfde doen. Het gevoel dat je opgenomen wordt, is zo intens.
In de moskee maak ik mezelf leeg, zet ik alles op een rijtje. Als ik weer buiten kom, zijn mijn batterijen opgeladen. Kerkdiensten missen die intensiteit. Liedje zingen, verhaal vertellen. Maar wat heb je eraan gehad? Als kind ben ik eens naar een liturgische mis geweest. In het Latijn. Dat gaf zo'n focus. Alsof je werd opgetild in hogere sferen.
Het leven hier is zo vlak. Alles kan. Niemand weet welke normen er zijn, of maalt erom. Christelijke waarden als solidariteit, samenhorigheid, we zijn er allemaal mee opgegroeid. Maar als een bedelaar voor de deur staat, halen we de neus op. Alleen het eigen belang lijkt te tellen.
Solidariteit, respect voor ouders, liefdadigheid, gastvrijheid: bij de moslims betekenen die woorden nog iets. Hun leven is erop gebouwd. Bij Belgen komt het altijd op de tweede plaats. Ik ken weinig Vlaamse gezinnen waar grootvader, vader en zoon samen dingen doen. Ik geniet daarvan.''
Jamila: ,,In Marokko is er óók een groeiende trend naar individualisering en is er een kloof tussen arm en rijk, waar rijk niets aan doet. Hier beleven onze Marokkaanse ouders hun godsdienst veel sterker. Het is een houvast, de overlevingsstrategie van een gemeenschap die niet echt welkom is. Hoe dan ook, solidariteit, het betekent bij moslims nog iets.''
Ze had de indruk dat Bart in het begin de islam idealiseerde. ,,Hij is een romanticus. Hij is optimistisch en wil in alles het goeie zien. Maar hij beleeft het gewoon anders. Hij gaat meer naar de zuivere religie. Het lijkt wel of hij in trance geraakt.'' Bart: ,,Als je bidt en je sluit je ogen, kijk je recht in de ogen van Allah.''
,,Ik had altijd al een hekel aan systemen'', zegt Bart. Daarom voelt hij zich goed in een godsdienst als de islam, zonder hiërarchie. ,,Als mensen te veel geloven wat mullah's zeggen, gaat het fout. Ik ben tegen voorgeschreven wetten, want zo vergiftig je een godsdienst.
Ik interpreteer de Koran op mijn manier. Niet letterlijk, maar aangepast aan de samenleving van nu. Ik moet recht in mijn schoenen staan als ik tegenover Hem sta. Een ander moet mijn rekening niet maken. Als nieuwkomer heb ik het voordeel dat ik het kan bekijken zoals ik wil. Ik ben er vrij in.
Ik schrok wel toen ik de Koran voor het eerst las. Er zit zo'n strijdlust in. Maar de islam is het verhaal van een man die zijn volk wilde bevrijden in barslechte tijden, die iets in gang zette waaraan mensen zich konden vastklampen. Dat is de context, niet de essentie.''
Eigenlijk, stelde hij met zijn vader vast, gaapt er geen kloof tussen Bijbel en Koran. ,,Mijn vader stond heel open tegenover mijn bekering. Mijn moeder niet. 'Jongen, steek daar je tijd toch niet in', zei ze. Zij had er nooit veel behoefte aan. Met mijn vader heb ik gezien hoeveel onze religies gemeen hebben. Het is vooral de beleving die anders is, en dat trekt me aan. Maar het zijn alleen de verschillen die benadrukt worden.''
,,Als je altijd zegt dat iets slecht is, geloven mensen dat ook. De media berichten over Afghanistan of Nigeria. Dat mag. Dat moet. Hoe extremisten de islam misbruiken voor politieke doeleinden, vind ik stuitend. Maar je mag niet veralgemenen. 11 september is de islam niet. Er is een ander gezicht. En dat komt nooit aan bod.
Geef de reactie van Abou Jahjah die fulmineert tegen een film die hem als moslim niet zint. Maar zet daar alstublieft andere stemmen tegenover. Want ze zijn er, gematigde, nuchtere moslims. Met een eenzijdig plaatje vraag je om problemen. De kloof tussen de gemeenschappen wordt zo almaar groter, de verzuring bijtender.
Bij Belgen is er te weinig begrip, te veel veroordeling. De Koran verkoopt sinds 11 september als zoete broodjes. Maar ik krijg het gevoel dat ze dat vooral doen omdat er voor hen een dreiging uit spreekt. Alsof ze een misdaadroman kopen. Er wordt geen moeite gedaan om te begrijpen waarom moslims leven zoals ze leven.
Maar moslims kijken ook te weinig naar buiten, hé. Ze kunnen ook weinig verdraagzaam zijn -- ook tegenover andere moslims. Ze zitten vast in schema's en zijn bang. En dan komt dat strijdlustige van de islam boven. Als ze in het nauw worden gedreven, sluiten ze de rangen.
Dat ik naar de moskee kom, waarderen ze enorm. Het geeft hen het signaal dat er mensen willen praten. Praten, dat moeten we doen. Niet op zo'n cliché-theeceremonie. Maar echt, langdurig en op niveau. Met goeie communicatie los je veel op.''
,,Ik heb lang getwijfeld voor ik me bekeerde. Maar zodra ik gekozen had, heb ik niet meer teruggekeken. Het is zoals met Jamila. Zodra ik voor haar gekozen had, heb ik haar niet meer losgelaten. Ze hield zich afzijdig bij mijn zoektocht, dus heb ik haar neef om uitleg gevraagd.
Ik ging naar de Grote Moskee in Brussel. Waarom kom je, vroeg de imam. Ik vertelde van mijn zoektocht. Voel je je nietig, vroeg hij. Geloof je dat alles opgetekend staat, maar dat je het zelf wel moet invullen? Geloof je in de profeten, Abraham, Mozes, Jezus, Mohamed? Ja, zei ik. 'Dan ben je al moslim', antwoordde hij.
Met de hulp van Jamila's neef heb ik dan de geloofsbelijdenis vanbuiten geleerd. 'Ik geloof in Allah als de Oppermachtige en in Mohamed, Zijn Profeet'. Ik sprak ze uit in de Grote Moskee, in aanwezigheid van vier andere moslims. Mijn bekering werd geregistreerd. Ilias is mijn islamitische naam, omdat ik 'm mooi vond. Maar voor familie en vrienden ben ik gewoon Bart.''
Hij gaat elke week naar de moskee, als hij kan. ,,De gebeden heb ik vanbuiten geleerd. Maar ik vind het spijtig dat we de boodschap niet kunnen horen in het Nederlands. Ik heb veel respect voor onze imam. Maar ik ben toch voorstander van imams die in België zijn opgeleid, die de taal spreken, en die de maat van het leven van mensen hier kennen.''
Jamila bemoeide zich niet met Barts spirituele queeste. ,,Hij moest zijn eigen weg zoeken. Ik wilde niet dat hij beïnvloed werd door mijn visie, die kritischer is. Als hij zich zo goed voelt, wil ik dat niet afpakken.
Bart heeft geen weinig wortels in de gemeenschap. Hij heeft mijn familie. En hij praat er met hen ook niet vaak over. Maar ik ben erin opgegroeid. Ik heb aan den lijve ondervonden hoe groot het verschil kan zijn tussen het ideaal en de praktijk. Het heeft me kritischer gemaakt.
Ik heb gezocht, naar wat traditie is, en wat geloof. Ik heb uren in bibliotheken gesleten, lessen islamologie gevolgd aan de universiteit. Ik wilde zien of mijn opvoeding bevestigd werd, of mijn eigen idee. En ik heb gemerkt dat wat doorgaat voor zuivere islam niet zo zuiver is.
Ik ben een sterke, geëmancipeerde vrouw. En ik ben gelovig. Maar ik heb moeten vechten om te zijn wie ik ben. Het is me niet altijd in dank afgenomen, nog steeds niet. Door die ervaringen neem ik meer afstand van wat er in naam van Allah wordt gepredikt.''
Bart bezwoer Jamila dat zijn geloof geen gevolgen zou hebben voor hun relatie. Hij ziet er alleen voor zichzelf. ,,Ik ben gaan relativeren. Ik kan makkelijker keuzes maken, ik voel sneller wat fout zit, en wat goed.'' Maar Jamila was er eerst niet gerust in. ,,Ik had een beetje schrik voor wat hij zou lezen en vinden. Maar hij weet wie ik ben. Ik heb gekozen voor dit leven, en hij steunt me daarin. Hij vindt me een voorbeeld voor andere moslimvrouwen.''
,,Geen haar op mijn hoofd denkt eraan om Jamila bijvoorbeeld te vragen om een hoofddoek te dragen'', zegt Bart. ,,Ik zou soms graag zien dat ze meer thuis was voor haar gezin, haar familie. Maar zij maakt haar keuzes. Ze heeft haar werk, haar engagement als gemeenteraadslid. Als ik haar zou dwingen, ben ik haar kwijt. Ik wil dat ze zich goed in haar vel voelt.''
Het is bijna zonsondergang. Tijd voor de melk en de dadel waarmee moslims de vasten breken. ,,Dit jaar is het niet zo druk, niet zo feestelijk.'' Jamila vast niet mee. Na een meniscustransplantatie moet ze zware pillen slikken. ,,Op mijn werk kan ik er heel open over zijn'', zegt Bart. ,,Mijn collega's letten erop dat ze niet te veel praten over eten en ze bieden niets aan. Ze zijn het gewend, er werken veel allochtonen.''
Op de achtergrond kraait hun tweejarige zoontje Redouan met het gedartel van Bambi op video. ,,Redowah is de islamitische Sint-Pieter. De imam was dolenthousiast toen hij de naam hoorde.'' Redouan zal naar een school gaan waar hij islamonderwijs krijgt. ,,Ik wil hem dat fundament meegeven. Maar hij moet op school ook kunnen kennismaken met de katholieke godsdienst.''
,,Een schoonbroer zegt soms, als ik hem uitnodig voor de moskee, 'allez Bart, we deden toch maar alsof. Om te kunnen trouwen'. Stel dat Jamila en ik uit elkaar zouden gaan, ik zou toch moslim blijven. Die bekering, dat was voor mij geen formaliteit.''