jaja
31-12-02, 12:13
De wet en de uitleg van de man
Judit Neurink (Trouw, 30 december)
Marokko wacht met spanning op het advies van een speciale commissie die zich buigt over de rechten van de vrouw. Wordt polygamie verboden, en krijgt de vrouw dezelfde rechten als de Marokkaanse man? Vooralsnog is het nog maar de vraag of Marokkaanse vrouwen al die rechten ook wíllen.
Is de islam onderdrukkend voor vrouwen, of is dat slechts te wijten aan de uitleg die binnen een cultuur aan het geloof wordt gegeven? De kwestie is al maandenlang onderwerp van discussie in Nederland, maar in Marokko speelt iets soortgelijks. Daar wordt in spanning gewacht op het rapport van een door koning Mohammed VI ingestelde commissie, die hem moet adviseren hoe de rechten van de vrouw in Marokko kunnen worden aangepast aan de 21ste eeuw.
Dat daar nogal wat aan schort, blijkt als drie intellectuele Marokkaanse vrouwen elkaar voor een gesprek ontmoeten in de lobby van een hotel in de Marokkaanse hoofdstad Rabat. De linkse politica Halima Zine Elabadine, die bij de verkiezingen van september een zogenoemde vrouwenzetel in het parlement vergaarde, de oud-journaliste en schrijfster Laila Aboezaid en Sanaa Moebtassim, een model dat modeshows organiseert, zijn het over één ding eens: verandering is dringend gewenst.
Niet alleen is de positie van de Marokkaanse vrouw op basis van de familiewet, de Moedawana, nog steeds ondergeschikt aan die van de man, anno 2002 is nog meer dan tachtig procent van de Marokkaanse vrouwen analfabeet. Een man kan zijn vrouw simpelweg verstoten, of er een tweede, derde en vierde vrouw bijnemen. Een vrouw zelf kan geen scheiding aanvragen en ook niet zonder toestemming trouwen.
Volgens Zine Elabadine is niet de familiewet of de islam waarop die wet is gebaseerd het probleem, maar de uitleg die mannen eraan geven. Zij verwacht dat een echte wijziging van de Moedawana zal stranden op verzet van mannen die de veranderingen zien als aantasting van religieuze regels. Voor haar is daarom van veel groter belang dat er bij de verkiezingen, afgelopen september, dertig vrouwen in het parlement zijn gekomen. ,,Zij moeten veranderingen afdwingen.''
Laila Aboezaid herinnert eraan dat de Moedawana in 1957 geschreven is door religieuze geleerden. ,,Allemaal mannen.'' In 1992 is de wet op een aantal punten aangepast, onder druk van vrouwenorganisaties die een miljoen handtekeningen verzamelden. Tot woede van hun voorvrouw, Latifa Sjebabti, werd het mannen niet verboden met meerdere vrouwen te trouwen. Maar polygamie is toegestaan in de islam, zegt Aboezaid, en het is nu eenmaal bijna onmogelijk om iets te bestrijden dat volgens de Koran gewoon m g. Dat bleek wel toen de fundamentalisten een fatwa afkondigden tegen Sjebabti, waarin werd gesteld dat het toegestaan is iemand te doden die veranderingen wil aanbrengen in de Koran. Een verbod op polygamie is daarmee onmogelijk gemaakt, stelt de schrijfster vast. ,,Maar ik zie polygamie niet als hét probleem van de Marokkaanse vrouw. Maar twee procent van de huishoudens is polygaam.''
Verstoting is een veel groter probleem, zegt ze met bijval van de anderen. ,,De man kan het huwelijkscontract eenzijdig verbreken. De vrouw wordt dan gewoon op straat gegooid. Als hoofd van de familie houdt hij alles.'' Als een vrouw wil scheiden moet zij naar de rechtbank. ,,Ze moet bewijzen dat haar man haar mishandelt. Maar de rechter is altijd een man. Die zal zo'n beschuldiging moeilijk accepteren.''
Rijke vrouwen weten daaraan te ontkomen door hun vrijheid te kopen, weet Moebtassim. ,,Ze gaan naar hun ouders, en die bieden de man bijvoorbeeld een miljoen dirham als hij zijn vrouw laat gaan.'' ,,Want als ze zonder zijn toestemming vertrekt, kan hij haar met geweld terug laten halen'', valt Zine Elabidine haar bij.
Dit is waar het probleem op neerkomt, tekenen de politica en het fotomodel nog even uit: de Marokkaanse vrouw wordt beschouwd als minderjarig, ze kan niets doen zonder de toestemming van haar vader en, na haar huwelijk, haar man. ,,Als de echtgenoot niet wil dat ze gaat werken, dan k n ze niet werken. Zelfs als ze minister is, kan de man haar naar huis laten halen als hij daarmee niet kan leven.''
Als de drie vrouwen gevraagd worden naar de rol die de islam daarbij speelt, vervallen ze in een emotioneel debat waarin het Frans plaats heeft gemaakt voor rap Marokkaans. De Moedawana is de enige Marokkaanse wet die gebaseerd is op de Koran, zo komt naar voren. Er is niets mis met de teksten, alleen met de interpretatie ervan, klaagt Zine Elabidine fel. ,,Die is tegen de vrouw. Het zijn de mannen die daaruit lezen dat ze superieur zijn aan de vrouw.'' Vrouwen zouden op basis van de dezelfde wetten andere beslissingen nemen, dat weten de drie heel zeker.
Maar kan dat? Krijgen vrouwen ooit de kans dat ook echt te doen? Dat is een verandering die veel tijd zal vergen, zegt Moebtassim. Vijf jaar geleden waren die dertig vrouwen in het parlement ook niet mogelijk geweest, werpt Zine Elabidine tegen, dus er verandert wel wat. En ze bieden tegen elkaar op: er komen steeds meer vrouwen van de Marokkaanse universiteiten, ze doen nu mee in alle sectoren van het bedrijfsleven en bekleden soms hoge posities. ,,De nieuwe koning speelt een belangrijke rol. Hij is pro-vrouw, voor emancipatie'', meent Aboezaid, verwijzend naar de 39-jarige Mohammed VI die afgelopen zomer een 24-jarige ingenieur trouwde en haar via foto's en tv-beelden, geheel tegen de traditie in, aan de Marokkanen voorstelde. Aboezaid: ,,Hij trouwde een hoogopgeleide vrouw. Hij respecteert vrouwen.''
Dat is belangrijk, want de commissie die zich over de Moedawana buigt, rapporteert aan de koning, die daarop een voorstel doet aan het kabinet. ,,Hij zal zeker eerst nog advies vragen aan de islamitische raad'', voorspelt Aboezaid, die in 1992 Mohammeds vader Hassan over dezelfde kwestie adviseerde. Toen sneuvelden nogal wat punten op het verzet van islamitische geestelijken. ,,Omdat de Moedawana gebaseerd is op de Koran, kan Mohammed niet buiten haar om. En daarom kan hij niets doen aan polygamie, noch aan verstoting'', weet de schrijfster.
Hoe groot het verzet is waar de koning mee te rekenen heeft, bleek al bij de aangekondiging dat de commissie aan het werk zou gaan. In maart 2000 gingen in Casablanca tweehonderdduizend mensen de straat op, daartoe aangezet door de fundamentalistische beweging van sjeik Jasin, Al-Adl wa al-Ihsan (Gerechtigheid en Barmhartigheid), terwijl in Rabat maar zo'n vijfduizend mensen meededen aan een tegendemonstratie vóór vernieuwing.
Noezha Sjekroeni, die in de vorige Marokkaanse regering minister van vrouwenzaken was, noemt degenen die zich verzetten tegen de veranderingen 'tegenstanders van de democratie' en 'anti-modernisten'. Op het partijbureau van de Marokkaanse socialistische partij USFP blikt de oud-minister, die net als de drie vrouwen in de hotellobby volgens de westerse mode gekleed gaat, met gemengde gevoelens terug op haar ambtstermijn. Ze bevestigt het beeld dat de drie vrouwen schetsen als ze aangeeft dat ze bij haar pogingen 'een cultuur van gelijkheid te creëren' gestuit is op een 'conservatieve stroming'. Om die reden heeft ze zich vooral beziggehouden met het bestrijden van analfabetisme en armoede, de verbetering van de juridische en politieke positie van de vrouw en van het imago van de vrouw in de media. ,,Het uitbannen van geweld en seksueel misbruik heeft onze prioriteit, binnen het huwelijk en op het werk. We hebben een wet ontworpen om vrouwen op het werk te beschermen. Dat was zo'n taboe dat je er tot voor kort niet eens over kon praten.''
De ex-minister weet dat ze hiermee om de hete brij van een noodzakelijke wijziging van de Moedawana heen draaide. ,,We probeerden een mentaliteit te veranderen'', zegt ze, om vervolgens omstandig uit te leggen dat veranderingen in de Moedawana nu eenmaal bij de hoeder der gelovigen - de koning - liggen. En dat als je de Koran maar goed leest en met oog voor de tijd waarin die geschreven is, het allemaal anders is dan de huidige interpretaties willen doen geloven. Dat de Berbercultuur - de originele cultuur in Marokko - met haar tatoeages in vrouwengezichten die bedoeld zijn om de schoonheid van de vrouw te vergroten, helemaal geen onderdrukkende cultuur is. ,,De fundamentalisten importeren de cultuur van de sjador - dat is helemaal niet Marokkaans!''
,,Islamisten gebruiken de kwestie van de vrouw als een politieke kwestie, en krijgen daartoe de kans toe omdat zoveel vrouwen analfabeet zijn'', meent Noezha Sjekroeni. En daarom denkt zij dat een beleid waarin de achtergestelde positie van de vrouw op alle terreinen wordt aangepakt, van groot belang is.
In de hotellobby is de linkse politica met grote haast vertrokken. De twee overgebleven vrouwen laten zich confronteren met de mening van de oud-minister, en zijn het maar gedeeltelijk met haar eens. Als er niet iets aan de mentaliteit van zowel de man als de vrouw wordt gedaan, is echte verandering niet mogelijk, zegt model en zakenvrouw Sanaa Moebtassim fel. En dat kan alleen door er veel over te discussiëren. ,,Er moet op veel terreinen wat veranderen, niet alleen in het onderwijs, of alleen in de wet.''
,,Vrouwen houden de achterstanden juist in stand'', denkt schrijfster Laila Aboezaid. ,,Moeders zijn geschokt als hun zoon zijn vrouw bij de afwas helpt, of haar vrijheid geeft. Vrouwen stuiten bij hun emancipatie eerder op vrouwen dan op mannen. Vrouwen moeten zichzelf veranderen, de manier waarop ze op zichzelf neerkijken.'' ,,Marokkaanse vrouwen zijn erg passief'', valt Moebtassim haar bij. ,,Ze blijven in de keuken, ze hebben geen behoefte aan onafhankelijkheid. Veel wordt bepaald door tradities.''
Ja, beamen beiden, onderwijs is van groot belang. ,,Als je een goede opleiding hebt gehad, laat je je niet meer in huis opsluiten'', stelt Aboezaid. Moebtassim: ,,De schoolboeken zijn zo ouderwets!''. Aboezaid: ,,Maar de opvoeding is de andere helft: als een kind ziet hoe zijn moeder door zijn vader wordt behandeld, denkt hij dat dit zo hoort: de man moet de baas zijn over de vrouw. Want zelfs jonge mannen die in het buitenland hebben gestudeerd, behouden de mentaliteit van hun vaders.''
Een sterke feministische beweging zoals die in het Westen voor verandering heeft gezorgd, maakt in Marokko geen kans, zegt Aboezaid. Volgens haar zullen de fundamentalisten die niet accepteren, omdat feminisme niet strookt met hun uitleg van de islam. Dat betekent niet dat zij fundamentalisten politiek gemuilkorfd wil zien. Geef ze politieke rechten, en als een meerderheid van het volk op ze stemt, is dat democratie, zegt ze. ,,Je kunt een sluier dragen en toch actief deelnemen aan de maatschappij.''
Maar zover komt het niet in Marokko, denkt Moebtassim. Aboezaid: ,,De koning laat zijn vrouw zonder sluier aan het volk zien. Dat is een revolutie!'' Bovendien ligt Marokko dicht bij Europa, en wordt daardoor beïnvloed. En de ontwikkelingen gaan zo snel, dat de positie van de vrouw wel moet verbeteren, denkt Aboezaid. ,,Kijk naar mijn moeder, die was analfabeet, ze was alleen echtgenote en moeder. Ik ben ontwikkeld, heb werk. Mijn moeder dacht dat het door de islam kwam dat ze werd verstoten. Ik weet wel beter.''
Copyright: Trouw
maandag 30 december 2002
Judit Neurink (Trouw, 30 december)
Marokko wacht met spanning op het advies van een speciale commissie die zich buigt over de rechten van de vrouw. Wordt polygamie verboden, en krijgt de vrouw dezelfde rechten als de Marokkaanse man? Vooralsnog is het nog maar de vraag of Marokkaanse vrouwen al die rechten ook wíllen.
Is de islam onderdrukkend voor vrouwen, of is dat slechts te wijten aan de uitleg die binnen een cultuur aan het geloof wordt gegeven? De kwestie is al maandenlang onderwerp van discussie in Nederland, maar in Marokko speelt iets soortgelijks. Daar wordt in spanning gewacht op het rapport van een door koning Mohammed VI ingestelde commissie, die hem moet adviseren hoe de rechten van de vrouw in Marokko kunnen worden aangepast aan de 21ste eeuw.
Dat daar nogal wat aan schort, blijkt als drie intellectuele Marokkaanse vrouwen elkaar voor een gesprek ontmoeten in de lobby van een hotel in de Marokkaanse hoofdstad Rabat. De linkse politica Halima Zine Elabadine, die bij de verkiezingen van september een zogenoemde vrouwenzetel in het parlement vergaarde, de oud-journaliste en schrijfster Laila Aboezaid en Sanaa Moebtassim, een model dat modeshows organiseert, zijn het over één ding eens: verandering is dringend gewenst.
Niet alleen is de positie van de Marokkaanse vrouw op basis van de familiewet, de Moedawana, nog steeds ondergeschikt aan die van de man, anno 2002 is nog meer dan tachtig procent van de Marokkaanse vrouwen analfabeet. Een man kan zijn vrouw simpelweg verstoten, of er een tweede, derde en vierde vrouw bijnemen. Een vrouw zelf kan geen scheiding aanvragen en ook niet zonder toestemming trouwen.
Volgens Zine Elabadine is niet de familiewet of de islam waarop die wet is gebaseerd het probleem, maar de uitleg die mannen eraan geven. Zij verwacht dat een echte wijziging van de Moedawana zal stranden op verzet van mannen die de veranderingen zien als aantasting van religieuze regels. Voor haar is daarom van veel groter belang dat er bij de verkiezingen, afgelopen september, dertig vrouwen in het parlement zijn gekomen. ,,Zij moeten veranderingen afdwingen.''
Laila Aboezaid herinnert eraan dat de Moedawana in 1957 geschreven is door religieuze geleerden. ,,Allemaal mannen.'' In 1992 is de wet op een aantal punten aangepast, onder druk van vrouwenorganisaties die een miljoen handtekeningen verzamelden. Tot woede van hun voorvrouw, Latifa Sjebabti, werd het mannen niet verboden met meerdere vrouwen te trouwen. Maar polygamie is toegestaan in de islam, zegt Aboezaid, en het is nu eenmaal bijna onmogelijk om iets te bestrijden dat volgens de Koran gewoon m g. Dat bleek wel toen de fundamentalisten een fatwa afkondigden tegen Sjebabti, waarin werd gesteld dat het toegestaan is iemand te doden die veranderingen wil aanbrengen in de Koran. Een verbod op polygamie is daarmee onmogelijk gemaakt, stelt de schrijfster vast. ,,Maar ik zie polygamie niet als hét probleem van de Marokkaanse vrouw. Maar twee procent van de huishoudens is polygaam.''
Verstoting is een veel groter probleem, zegt ze met bijval van de anderen. ,,De man kan het huwelijkscontract eenzijdig verbreken. De vrouw wordt dan gewoon op straat gegooid. Als hoofd van de familie houdt hij alles.'' Als een vrouw wil scheiden moet zij naar de rechtbank. ,,Ze moet bewijzen dat haar man haar mishandelt. Maar de rechter is altijd een man. Die zal zo'n beschuldiging moeilijk accepteren.''
Rijke vrouwen weten daaraan te ontkomen door hun vrijheid te kopen, weet Moebtassim. ,,Ze gaan naar hun ouders, en die bieden de man bijvoorbeeld een miljoen dirham als hij zijn vrouw laat gaan.'' ,,Want als ze zonder zijn toestemming vertrekt, kan hij haar met geweld terug laten halen'', valt Zine Elabidine haar bij.
Dit is waar het probleem op neerkomt, tekenen de politica en het fotomodel nog even uit: de Marokkaanse vrouw wordt beschouwd als minderjarig, ze kan niets doen zonder de toestemming van haar vader en, na haar huwelijk, haar man. ,,Als de echtgenoot niet wil dat ze gaat werken, dan k n ze niet werken. Zelfs als ze minister is, kan de man haar naar huis laten halen als hij daarmee niet kan leven.''
Als de drie vrouwen gevraagd worden naar de rol die de islam daarbij speelt, vervallen ze in een emotioneel debat waarin het Frans plaats heeft gemaakt voor rap Marokkaans. De Moedawana is de enige Marokkaanse wet die gebaseerd is op de Koran, zo komt naar voren. Er is niets mis met de teksten, alleen met de interpretatie ervan, klaagt Zine Elabidine fel. ,,Die is tegen de vrouw. Het zijn de mannen die daaruit lezen dat ze superieur zijn aan de vrouw.'' Vrouwen zouden op basis van de dezelfde wetten andere beslissingen nemen, dat weten de drie heel zeker.
Maar kan dat? Krijgen vrouwen ooit de kans dat ook echt te doen? Dat is een verandering die veel tijd zal vergen, zegt Moebtassim. Vijf jaar geleden waren die dertig vrouwen in het parlement ook niet mogelijk geweest, werpt Zine Elabidine tegen, dus er verandert wel wat. En ze bieden tegen elkaar op: er komen steeds meer vrouwen van de Marokkaanse universiteiten, ze doen nu mee in alle sectoren van het bedrijfsleven en bekleden soms hoge posities. ,,De nieuwe koning speelt een belangrijke rol. Hij is pro-vrouw, voor emancipatie'', meent Aboezaid, verwijzend naar de 39-jarige Mohammed VI die afgelopen zomer een 24-jarige ingenieur trouwde en haar via foto's en tv-beelden, geheel tegen de traditie in, aan de Marokkanen voorstelde. Aboezaid: ,,Hij trouwde een hoogopgeleide vrouw. Hij respecteert vrouwen.''
Dat is belangrijk, want de commissie die zich over de Moedawana buigt, rapporteert aan de koning, die daarop een voorstel doet aan het kabinet. ,,Hij zal zeker eerst nog advies vragen aan de islamitische raad'', voorspelt Aboezaid, die in 1992 Mohammeds vader Hassan over dezelfde kwestie adviseerde. Toen sneuvelden nogal wat punten op het verzet van islamitische geestelijken. ,,Omdat de Moedawana gebaseerd is op de Koran, kan Mohammed niet buiten haar om. En daarom kan hij niets doen aan polygamie, noch aan verstoting'', weet de schrijfster.
Hoe groot het verzet is waar de koning mee te rekenen heeft, bleek al bij de aangekondiging dat de commissie aan het werk zou gaan. In maart 2000 gingen in Casablanca tweehonderdduizend mensen de straat op, daartoe aangezet door de fundamentalistische beweging van sjeik Jasin, Al-Adl wa al-Ihsan (Gerechtigheid en Barmhartigheid), terwijl in Rabat maar zo'n vijfduizend mensen meededen aan een tegendemonstratie vóór vernieuwing.
Noezha Sjekroeni, die in de vorige Marokkaanse regering minister van vrouwenzaken was, noemt degenen die zich verzetten tegen de veranderingen 'tegenstanders van de democratie' en 'anti-modernisten'. Op het partijbureau van de Marokkaanse socialistische partij USFP blikt de oud-minister, die net als de drie vrouwen in de hotellobby volgens de westerse mode gekleed gaat, met gemengde gevoelens terug op haar ambtstermijn. Ze bevestigt het beeld dat de drie vrouwen schetsen als ze aangeeft dat ze bij haar pogingen 'een cultuur van gelijkheid te creëren' gestuit is op een 'conservatieve stroming'. Om die reden heeft ze zich vooral beziggehouden met het bestrijden van analfabetisme en armoede, de verbetering van de juridische en politieke positie van de vrouw en van het imago van de vrouw in de media. ,,Het uitbannen van geweld en seksueel misbruik heeft onze prioriteit, binnen het huwelijk en op het werk. We hebben een wet ontworpen om vrouwen op het werk te beschermen. Dat was zo'n taboe dat je er tot voor kort niet eens over kon praten.''
De ex-minister weet dat ze hiermee om de hete brij van een noodzakelijke wijziging van de Moedawana heen draaide. ,,We probeerden een mentaliteit te veranderen'', zegt ze, om vervolgens omstandig uit te leggen dat veranderingen in de Moedawana nu eenmaal bij de hoeder der gelovigen - de koning - liggen. En dat als je de Koran maar goed leest en met oog voor de tijd waarin die geschreven is, het allemaal anders is dan de huidige interpretaties willen doen geloven. Dat de Berbercultuur - de originele cultuur in Marokko - met haar tatoeages in vrouwengezichten die bedoeld zijn om de schoonheid van de vrouw te vergroten, helemaal geen onderdrukkende cultuur is. ,,De fundamentalisten importeren de cultuur van de sjador - dat is helemaal niet Marokkaans!''
,,Islamisten gebruiken de kwestie van de vrouw als een politieke kwestie, en krijgen daartoe de kans toe omdat zoveel vrouwen analfabeet zijn'', meent Noezha Sjekroeni. En daarom denkt zij dat een beleid waarin de achtergestelde positie van de vrouw op alle terreinen wordt aangepakt, van groot belang is.
In de hotellobby is de linkse politica met grote haast vertrokken. De twee overgebleven vrouwen laten zich confronteren met de mening van de oud-minister, en zijn het maar gedeeltelijk met haar eens. Als er niet iets aan de mentaliteit van zowel de man als de vrouw wordt gedaan, is echte verandering niet mogelijk, zegt model en zakenvrouw Sanaa Moebtassim fel. En dat kan alleen door er veel over te discussiëren. ,,Er moet op veel terreinen wat veranderen, niet alleen in het onderwijs, of alleen in de wet.''
,,Vrouwen houden de achterstanden juist in stand'', denkt schrijfster Laila Aboezaid. ,,Moeders zijn geschokt als hun zoon zijn vrouw bij de afwas helpt, of haar vrijheid geeft. Vrouwen stuiten bij hun emancipatie eerder op vrouwen dan op mannen. Vrouwen moeten zichzelf veranderen, de manier waarop ze op zichzelf neerkijken.'' ,,Marokkaanse vrouwen zijn erg passief'', valt Moebtassim haar bij. ,,Ze blijven in de keuken, ze hebben geen behoefte aan onafhankelijkheid. Veel wordt bepaald door tradities.''
Ja, beamen beiden, onderwijs is van groot belang. ,,Als je een goede opleiding hebt gehad, laat je je niet meer in huis opsluiten'', stelt Aboezaid. Moebtassim: ,,De schoolboeken zijn zo ouderwets!''. Aboezaid: ,,Maar de opvoeding is de andere helft: als een kind ziet hoe zijn moeder door zijn vader wordt behandeld, denkt hij dat dit zo hoort: de man moet de baas zijn over de vrouw. Want zelfs jonge mannen die in het buitenland hebben gestudeerd, behouden de mentaliteit van hun vaders.''
Een sterke feministische beweging zoals die in het Westen voor verandering heeft gezorgd, maakt in Marokko geen kans, zegt Aboezaid. Volgens haar zullen de fundamentalisten die niet accepteren, omdat feminisme niet strookt met hun uitleg van de islam. Dat betekent niet dat zij fundamentalisten politiek gemuilkorfd wil zien. Geef ze politieke rechten, en als een meerderheid van het volk op ze stemt, is dat democratie, zegt ze. ,,Je kunt een sluier dragen en toch actief deelnemen aan de maatschappij.''
Maar zover komt het niet in Marokko, denkt Moebtassim. Aboezaid: ,,De koning laat zijn vrouw zonder sluier aan het volk zien. Dat is een revolutie!'' Bovendien ligt Marokko dicht bij Europa, en wordt daardoor beïnvloed. En de ontwikkelingen gaan zo snel, dat de positie van de vrouw wel moet verbeteren, denkt Aboezaid. ,,Kijk naar mijn moeder, die was analfabeet, ze was alleen echtgenote en moeder. Ik ben ontwikkeld, heb werk. Mijn moeder dacht dat het door de islam kwam dat ze werd verstoten. Ik weet wel beter.''
Copyright: Trouw
maandag 30 december 2002