Zwarte Schaap
13-02-03, 17:54
Woensdag 12 Februari 2003
Alles doen om oorlog te vermijden
Door Dries van Agt
De Nederlandse regering zou alles op alles moeten zetten om een oorlog met Irak te vermijden, vindt Dries van Agt. 'Naarmate de Verenigde Staten zich verder en vaker verwijderen van pogingen tot het creëren van mondiale ordeningen, wordt het vooruitzicht op een heilzamer wereldorde steeds schimmiger.'
Een oorlog tegen Irak lijkt nabij. De Amerikanen hebben een kolossale krijgsmacht in de buurt van dat land geposteerd en Washington popelt van ongeduld om die macht te ontketenen. Saddam Hussein moet zonder verder verwijl ten val worden gebracht en kwaadschiks ontwapend, desnoods zonder machtiging daartoe door de Veiligheidsdraad (VR) van de Verenigde Naties.
Onze regering heeft, bij monde van de premier en van de minister van Buitenlandse Zaken, verklaard dat wij de Verenigde Staten zullen steunen, ook wanneer dat land eigenmachtig in de aanval zou gaan. Daarover heb ik mij verbaasd, want naar internationaal recht is het voeren van oorlog zonder autorisatie door de VR alléén geoorloofd wanneer de betrokken staat zelf wordt aangeva1len, uit zelfverdediging dus.
Zo staat het in het Handvest van de Verenigde Naties: artikel 51. Veelal wordt aan deze bepaling ondanks de strikte bewoordingen ervan een wat ruimere interpretatie gegeven en wel dat het ook rechtmatig zou zijn zonder VR-machtiging ten oorlog te trekken wanneer overtuigend blijkt dat een aanval door de andere staat (in dit geval Irak) op til is, zelfverdediging op voorhand dus.
Geen van deze situaties doet zich voor: Amerika wordt niet aangevallen door Irak en het is uiterst onwaarschijnlijk dat dit te gebeuren staat. Hieruit volgt dat een niet door de VR geautoriseerde aanval op Irak wederrechterlijk zou zijn. Door ook in geval van een dergelijk optreden steun toe te zeggen stellen onze ministers in het vooruitzicht Nederland eventueel medeplichtig te zullen maken aan wederrechtelijk gedrag.
Natuurlijk bedoelt onze regering het zo kwaad niet. Zij geeft stellig de voorkeur aan optreden op basis van een VR-resolutie. Dat is prijzenswaardig maar niet genoeg. Voorts heeft onze premier, gelukkig, zijn handtekening niet gezet onder de brief met een ferme adhesiebetuiging aan Washington die onlangs verzonden is door de eerste ministers van Groot-Brittannië, Denemarken, Italië en die op het Iberisch schiereiland (en waarbij veel Centraal- en Oost-Europese landen zich hebben aangesloten). Daarvoor adresseer ik hulde aan Den Haag.
Tegen het sturen van Patriotraketten naar Turkije maak ik geen bezwaar. Deze NAVO-bondgenoot heeft daar immers om gevraagd en het gaat om louter defensieve middelen.
Hoe kan het echter dat onze regering een ongeclausuleerde steun toezegt aan de Verenigde Staten? Je moet wel aannemen dat zij het recht om Irak te attaqueren al besloten acht in de veel besproken VR-resolutie 1441. Maar dat is een uitleg die door vrijwel niemand wordt onderschreven. Let wel: Amerika staat klaar om, eventueel eigenmachtig, een preventieve oorlog te voeren. Een heel gevaarlijk precedent zou dat zijn. Denk aan de nucleaire, elkaar vijandige, buurstaten India en Pakistan. Elk van hen zou, met het Amerikaanse voorbeeld voor ogen ertoe kunnen besluiten de ander een vernietigende klap toe te brengen voordat die ander kan toeslaan. Terug naar de jungle zou dat zijn.
Voor het gewelddadig aanpakken van Irak voeren met name de Amerikanen en de Britten een drietal redenen aan. De eerste is: Saddam heeft massavernietigingswapens. Dat Irak nog chemische wapens heeft, is inderdaad heel waarschijnlijk. In de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft Saddam zulk wapentuig gebruikt tegen Iran en zelfs tegen de opstandige Koerden in zijn eigen land. Zou hij die voorraden intussen helemaal vernietigd hebben? Ook is er reden te vrezen dat de heerser in Bagdad beschikt over biologische wapens, ook al is ook dat (nog?) niet bewezen. Hierbij moet wel worden aangetekend dat tal van landen niet-nucleaire massavernietigingswapens in hun arsenaal hebben.
Heeft Irak nucleaire wapens? Daarvan is geen spoor van bewijs. Sterker nog: Mohamed El-Baradei, de VN-topinspecteur voor nucleaire bewapening, heeft verklaard het onaannemelijk te vinden dat er atoomwapens in Irak zouden zijn. Overigens hebben veel staten zulke wapens onbetwist wel: in ieder geval de 'big five' (VS, Rusland, China, Groot-Brittannië en Frankrijk), Pakistan en India, en ook Israël.
De tweede aanklacht tegen Saddam is dat hij de terroristische organisatie al-Qaïda zou bevoorraden. Dat kan best zo zijn, maar aangetoond is dit nog allerminst. Noteer: Osama bin Laden komt (kwam?) uit Saoedi-Arabië en veel van zijn knechten ook. Toch bejegent Amerika Saoedi-Arabië en Egypte (waar al-Qaïda veel aanhang heeft gevonden) niet als vijanden maar juist als bondgenoten.
Het derde argument voor een stevige aanpak van Saddam Hussein is dat hij niet alleen maar een dictator is, maar één die niet terugschrikt voor beulswerk wanneer hem dat uitkomt en hij daartoe kans ziet. Inderdaad. Maar de gruwelen die op zijn naam staan zijn bedreven zo'n vijftien tot twintig jaar geleden. Toen hadden de Verenigde Naties moeten ingrijpen (dat was trouwens wel moeilijk want toen werd Saddam Hussein door Amerika gesteund).
Groot is de kans dat de Veiligheidsraad binnenkort een resolutie aanneemt die machtigt tot het gebruik van militair geweld. Dan terstond te wapen en ten oorlog? Wacht even: zo'n resolutie veroorlooft oorlog maar gebiedt dat niet, rechtens mag het dan maar het hoeft niet. Ook dan nog moeten wij ons de mateloze verschrikkingen voor ogen stellen die oorlogvoering teweegbrengt.
Onpeilbaar menselijk leed, verwoesting, nood en ontreddering van een nauwelijks voorstelbare omvang. En de daardoor getroffenen zijn merendeels onschuldige mensen. Zo zal het zijn en de zekerheid daarvan staat tegenover de mogelijkheid dat de dictator in de toekomst ook buiten Irak ernstig onheil zal veroorzaken.
De consequenties van oorlog zijn niet te overzien. Er klinken ook waarschuwingen voor een ecologische ramp. En over de mogelijke vernietiging van cultuurgoederen van duizenden jaren her rep ik nu maar niet.
Een belangrijke waag is voorts welke effecten oorlogsgeweld zal hebben op de regio: wellicht spastische reacties in de Arabische wereld (en misschien zelfs in niet-Arabische moslimlanden) en ernstige instabiliteit. Of de veiligheid van Israël door een zodanige eliminatie van Irak verhoogd zal worden, is minstens kwestieus. En dan is er nog de open vraag hoe het na die eliminatie verder zal moeten met Irak. Daar is bij mijn weten nog geen blauwdruk voor en zeker geen plan waarover Amerika en Europa het eens zijn.
Dus moeten alternatieven voor oorlog tot het uiterste worden beproefd. De luchtverkenningen intensiveren en uitstrekken tot het hele grondgebied van Irak (Colin Powell stelt immers dat daarmee heel veel valt te constateren); een forse uitbreiding van het aantal inspecteurs; een verfijning van het embargo. Saddam Hussein zal dit allemaal mokkend accepteren, in het besef dat zijn land anders op korte termijn militair zal worden overweldigd. En wetende dat, mocht hij later moeilijkheden gaan maken (zoals het uitwijzen van inspecteurs), dadelijk na het zomerseizoen met hem zal worden afgerekend.
Vlak na de Golfoorlog sprak vader Bush over een nieuwe wereldorde. Daar is weinig van terecht gekomen. Naarmate de Verenigde Staten, de enige nog gebleven supermacht, zich verder en vaker verwijderen van pogingen tot het creëren van mondiale ordeningen, wordt het vooruitzicht op een heilzamer wereldorde zelfs steeds schimmiger. Washington heeft de rug toegekeerd aan het Kyoto Protocol tegen de funeste broeikaseffecten van atmosferische vervuiling, terwijl juist Amerika de grootste vervuiler is.
Congres en Witte Huis hebben het verdrag tot instelling van een Internationaal Strafhof naar de prullenmand verwezen en zelfs een wet uitgevaardigd die de president machtigt om Amerikanen die in Den Haag of elders worden vastgehouden ten einde voor dat hof te worden gebracht met militair geweld te ontzetten!
Amerika doet niet mee aan het verdrag tot uitbanning van atoomproeven. Het heeft zich losgemaakt van onderhandelingen erop gericht kracht bij te zetten aan de conventie tot uitbanning van biologische wapens. Ook aan een internationale conventie tegen landmijnen doet Amerika niet mee. En nog is de lijst niet compleet.
Is dit geen onthutsend gedragspatroon? Zeker, een aversie tegen internationale regelingen, die uiteraard onderschikking vergen en dus een beperking inhouden van eigen soevereiniteit, is in Amerika altijd werkzaam geweest. Maar in het nabije verleden is die trek van eigengereidheid sterker geworden. Jammer dat Europa onmachtig blijft zich te ontwikkelen tot een duchtige politieke eenheid die het gezag zou hebben op te treden als medebeheerder van de wereld in een even kritische als welwillende dialoog met de Verenigde Staten. Dat Amerika zich soms onverantwoordelijk gedraagt, daaraan zijn wij zelf mede schuldig.
(Dries van Agt was minister-president tussen 1977 en 1982. Hij was tevens lijsttrekker van het CDA)
Alles doen om oorlog te vermijden
Door Dries van Agt
De Nederlandse regering zou alles op alles moeten zetten om een oorlog met Irak te vermijden, vindt Dries van Agt. 'Naarmate de Verenigde Staten zich verder en vaker verwijderen van pogingen tot het creëren van mondiale ordeningen, wordt het vooruitzicht op een heilzamer wereldorde steeds schimmiger.'
Een oorlog tegen Irak lijkt nabij. De Amerikanen hebben een kolossale krijgsmacht in de buurt van dat land geposteerd en Washington popelt van ongeduld om die macht te ontketenen. Saddam Hussein moet zonder verder verwijl ten val worden gebracht en kwaadschiks ontwapend, desnoods zonder machtiging daartoe door de Veiligheidsdraad (VR) van de Verenigde Naties.
Onze regering heeft, bij monde van de premier en van de minister van Buitenlandse Zaken, verklaard dat wij de Verenigde Staten zullen steunen, ook wanneer dat land eigenmachtig in de aanval zou gaan. Daarover heb ik mij verbaasd, want naar internationaal recht is het voeren van oorlog zonder autorisatie door de VR alléén geoorloofd wanneer de betrokken staat zelf wordt aangeva1len, uit zelfverdediging dus.
Zo staat het in het Handvest van de Verenigde Naties: artikel 51. Veelal wordt aan deze bepaling ondanks de strikte bewoordingen ervan een wat ruimere interpretatie gegeven en wel dat het ook rechtmatig zou zijn zonder VR-machtiging ten oorlog te trekken wanneer overtuigend blijkt dat een aanval door de andere staat (in dit geval Irak) op til is, zelfverdediging op voorhand dus.
Geen van deze situaties doet zich voor: Amerika wordt niet aangevallen door Irak en het is uiterst onwaarschijnlijk dat dit te gebeuren staat. Hieruit volgt dat een niet door de VR geautoriseerde aanval op Irak wederrechterlijk zou zijn. Door ook in geval van een dergelijk optreden steun toe te zeggen stellen onze ministers in het vooruitzicht Nederland eventueel medeplichtig te zullen maken aan wederrechtelijk gedrag.
Natuurlijk bedoelt onze regering het zo kwaad niet. Zij geeft stellig de voorkeur aan optreden op basis van een VR-resolutie. Dat is prijzenswaardig maar niet genoeg. Voorts heeft onze premier, gelukkig, zijn handtekening niet gezet onder de brief met een ferme adhesiebetuiging aan Washington die onlangs verzonden is door de eerste ministers van Groot-Brittannië, Denemarken, Italië en die op het Iberisch schiereiland (en waarbij veel Centraal- en Oost-Europese landen zich hebben aangesloten). Daarvoor adresseer ik hulde aan Den Haag.
Tegen het sturen van Patriotraketten naar Turkije maak ik geen bezwaar. Deze NAVO-bondgenoot heeft daar immers om gevraagd en het gaat om louter defensieve middelen.
Hoe kan het echter dat onze regering een ongeclausuleerde steun toezegt aan de Verenigde Staten? Je moet wel aannemen dat zij het recht om Irak te attaqueren al besloten acht in de veel besproken VR-resolutie 1441. Maar dat is een uitleg die door vrijwel niemand wordt onderschreven. Let wel: Amerika staat klaar om, eventueel eigenmachtig, een preventieve oorlog te voeren. Een heel gevaarlijk precedent zou dat zijn. Denk aan de nucleaire, elkaar vijandige, buurstaten India en Pakistan. Elk van hen zou, met het Amerikaanse voorbeeld voor ogen ertoe kunnen besluiten de ander een vernietigende klap toe te brengen voordat die ander kan toeslaan. Terug naar de jungle zou dat zijn.
Voor het gewelddadig aanpakken van Irak voeren met name de Amerikanen en de Britten een drietal redenen aan. De eerste is: Saddam heeft massavernietigingswapens. Dat Irak nog chemische wapens heeft, is inderdaad heel waarschijnlijk. In de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft Saddam zulk wapentuig gebruikt tegen Iran en zelfs tegen de opstandige Koerden in zijn eigen land. Zou hij die voorraden intussen helemaal vernietigd hebben? Ook is er reden te vrezen dat de heerser in Bagdad beschikt over biologische wapens, ook al is ook dat (nog?) niet bewezen. Hierbij moet wel worden aangetekend dat tal van landen niet-nucleaire massavernietigingswapens in hun arsenaal hebben.
Heeft Irak nucleaire wapens? Daarvan is geen spoor van bewijs. Sterker nog: Mohamed El-Baradei, de VN-topinspecteur voor nucleaire bewapening, heeft verklaard het onaannemelijk te vinden dat er atoomwapens in Irak zouden zijn. Overigens hebben veel staten zulke wapens onbetwist wel: in ieder geval de 'big five' (VS, Rusland, China, Groot-Brittannië en Frankrijk), Pakistan en India, en ook Israël.
De tweede aanklacht tegen Saddam is dat hij de terroristische organisatie al-Qaïda zou bevoorraden. Dat kan best zo zijn, maar aangetoond is dit nog allerminst. Noteer: Osama bin Laden komt (kwam?) uit Saoedi-Arabië en veel van zijn knechten ook. Toch bejegent Amerika Saoedi-Arabië en Egypte (waar al-Qaïda veel aanhang heeft gevonden) niet als vijanden maar juist als bondgenoten.
Het derde argument voor een stevige aanpak van Saddam Hussein is dat hij niet alleen maar een dictator is, maar één die niet terugschrikt voor beulswerk wanneer hem dat uitkomt en hij daartoe kans ziet. Inderdaad. Maar de gruwelen die op zijn naam staan zijn bedreven zo'n vijftien tot twintig jaar geleden. Toen hadden de Verenigde Naties moeten ingrijpen (dat was trouwens wel moeilijk want toen werd Saddam Hussein door Amerika gesteund).
Groot is de kans dat de Veiligheidsraad binnenkort een resolutie aanneemt die machtigt tot het gebruik van militair geweld. Dan terstond te wapen en ten oorlog? Wacht even: zo'n resolutie veroorlooft oorlog maar gebiedt dat niet, rechtens mag het dan maar het hoeft niet. Ook dan nog moeten wij ons de mateloze verschrikkingen voor ogen stellen die oorlogvoering teweegbrengt.
Onpeilbaar menselijk leed, verwoesting, nood en ontreddering van een nauwelijks voorstelbare omvang. En de daardoor getroffenen zijn merendeels onschuldige mensen. Zo zal het zijn en de zekerheid daarvan staat tegenover de mogelijkheid dat de dictator in de toekomst ook buiten Irak ernstig onheil zal veroorzaken.
De consequenties van oorlog zijn niet te overzien. Er klinken ook waarschuwingen voor een ecologische ramp. En over de mogelijke vernietiging van cultuurgoederen van duizenden jaren her rep ik nu maar niet.
Een belangrijke waag is voorts welke effecten oorlogsgeweld zal hebben op de regio: wellicht spastische reacties in de Arabische wereld (en misschien zelfs in niet-Arabische moslimlanden) en ernstige instabiliteit. Of de veiligheid van Israël door een zodanige eliminatie van Irak verhoogd zal worden, is minstens kwestieus. En dan is er nog de open vraag hoe het na die eliminatie verder zal moeten met Irak. Daar is bij mijn weten nog geen blauwdruk voor en zeker geen plan waarover Amerika en Europa het eens zijn.
Dus moeten alternatieven voor oorlog tot het uiterste worden beproefd. De luchtverkenningen intensiveren en uitstrekken tot het hele grondgebied van Irak (Colin Powell stelt immers dat daarmee heel veel valt te constateren); een forse uitbreiding van het aantal inspecteurs; een verfijning van het embargo. Saddam Hussein zal dit allemaal mokkend accepteren, in het besef dat zijn land anders op korte termijn militair zal worden overweldigd. En wetende dat, mocht hij later moeilijkheden gaan maken (zoals het uitwijzen van inspecteurs), dadelijk na het zomerseizoen met hem zal worden afgerekend.
Vlak na de Golfoorlog sprak vader Bush over een nieuwe wereldorde. Daar is weinig van terecht gekomen. Naarmate de Verenigde Staten, de enige nog gebleven supermacht, zich verder en vaker verwijderen van pogingen tot het creëren van mondiale ordeningen, wordt het vooruitzicht op een heilzamer wereldorde zelfs steeds schimmiger. Washington heeft de rug toegekeerd aan het Kyoto Protocol tegen de funeste broeikaseffecten van atmosferische vervuiling, terwijl juist Amerika de grootste vervuiler is.
Congres en Witte Huis hebben het verdrag tot instelling van een Internationaal Strafhof naar de prullenmand verwezen en zelfs een wet uitgevaardigd die de president machtigt om Amerikanen die in Den Haag of elders worden vastgehouden ten einde voor dat hof te worden gebracht met militair geweld te ontzetten!
Amerika doet niet mee aan het verdrag tot uitbanning van atoomproeven. Het heeft zich losgemaakt van onderhandelingen erop gericht kracht bij te zetten aan de conventie tot uitbanning van biologische wapens. Ook aan een internationale conventie tegen landmijnen doet Amerika niet mee. En nog is de lijst niet compleet.
Is dit geen onthutsend gedragspatroon? Zeker, een aversie tegen internationale regelingen, die uiteraard onderschikking vergen en dus een beperking inhouden van eigen soevereiniteit, is in Amerika altijd werkzaam geweest. Maar in het nabije verleden is die trek van eigengereidheid sterker geworden. Jammer dat Europa onmachtig blijft zich te ontwikkelen tot een duchtige politieke eenheid die het gezag zou hebben op te treden als medebeheerder van de wereld in een even kritische als welwillende dialoog met de Verenigde Staten. Dat Amerika zich soms onverantwoordelijk gedraagt, daaraan zijn wij zelf mede schuldig.
(Dries van Agt was minister-president tussen 1977 en 1982. Hij was tevens lijsttrekker van het CDA)