Joesoef
07-05-03, 07:57
Dode Zee-rollen / 'Wonderolie misleidt datering'
door Petra Sjouwerman
2003-05-07 - TROUW
De Dode Zee-rollen spreken tot de verbeelding, omdat ze uit Jezus' dagen zouden stammen en nieuw licht kunnen werpen op de ontstaanstijd van het christendom. En omdat ze aanleiding werden tot complottheorieën. Wetenschappelijk onderzoek moet feit en fictie schiften. Maar onderzoekers schopten de datering van tekstfragmenten ernstig in de war, door kwistig met wonderolie te smeren, zegt de Amerikaanse wetenschapper Gregory Doudna in Kopenhagen.
De traditionele datering van de Dode Zee-rollen deugt niet, stelt een Amerikaans-Deense wetenschapper vast. Het smeren met olie die de leesbaarheid van de oeroude papiersnippers moest bevorderen, heeft een generatie onderzoekers op het verkeerde been gezet.
In 1947 vonden bedoeïenen-herders in grotten nabij de Dode Zee de overblijfselen van een aantal tekstrollen in aardenwerk kruiken. Maar een enkele rol was intact gebleven, het ging vooral om tienduizenden snippers van perkament en papyrus die tezamen ongeveer negenhonderd teksten in het Hebreeuws, Aramees en Grieks vormden.
Het was een enorme collectie van bijbelse en niet-bijbelse teksten, commentaren op bijbelgedeelten, liturgische en wetteksten. Sinds deze ontdekking, meer dan vijftig jaar geleden, zijn de Dode Zee-rollen onderwerp geweest van wilde speculaties, samenzweringstheorieën en ruzies tussen wetenschappers.
Het merendeel van de documenten bevindt zich in het Rockefeller Museum in Jeruzalem. Aan universiteiten overal ter wereld doen wetenschappers aan de hand van foto's onderzoek naar de rollen. De Dode Zee-rollen zouden dateren uit de periode van de derde eeuw voor Christus tot de eerste eeuw na Christus.
Maar Gregory Doudna (48), een theoloog die in Kopenhagen onderzoek doet naar de Dode Zee-rollen, is ervan overtuigd dat de rollen allemaal van vóór Christus zijn. ,,Het is zonneklaar. Aan mij de taak om dit in mijn werk duidelijk uit te leggen, dan kan niemand hier nog aan twijfelen'', aldus Doudna.
De Amerikaan doet volgens de Society of Biblical Literature een dappere, doorwrochte, zelfs provocerende poging om de Dode Zee-rollen van een vroegere ontstaansdatum te voorzien.
,,Toen de eerste rollen ontdekt waren, bleek al snel dat de bedoeïenen veel beter waren in het vinden van de rollen dan de archeologen. Daarom loofden de Franse en Engelse archeologen beloningen uit. Om het geld daarvoor bij elkaar te krijgen, wierven ze fondsen. Amerikaanse, Engelse, Canadese en Duitse instellingen, maar ook de Vaticaanse bibliotheek droegen hun steentje bij. In ruil daarvoor mochten zij fragmenten bestuderen en uitgeven'', vertelt Doudna.
,,De mysteries en intriges zijn begonnen omdat de tekstgeleerden die waren benoemd door de archeologen een aantal rollen geheim hielden. Niemand mocht ze inzien.''
Er zat naar verluidt een Vaticaans complot achter: Rome wilde voorkomen dat gegevens die niet met de kerk leer overeenkwamen, uitlekten. De werkelijkheid bleek minder romantisch, zegt Doudna: ,,Het ging om macht en pure academische arrogantie, weten we nu''.
Pas in 1991, ruim veertig jaar na de eerste vondst, werden ook de resterende Dode Zee-rollen openbaar gemaakt. ,,Inmiddels is bijna alles gepubliceerd bij Oxford University Press. De grote vraag is: Wie heeft dit geschreven en waarom?''
,,We spelen allemaal graag detective'', zegt Doudna. In zijn onderzoek maakte hij een reconstructie van de geschiedenis van de nederzetting Qumran. Dat is een verzameling ruïnes in de buurt van grotten, en belangrijk omdat de nederzetting iets met de rollen te maken kan hebben. Bovendien deed Doudna voor zijn studie '4Q Pesher Nahum' uitgebreid onderzoek naar een van de rollen, namelijk het commentaar op het bijbelboek Nahum.
,,De gangbare wetenschappelijke opvatting gaat ervan uit dat de rollen in de grotten zijn gelegd om ze te verbergen voor de Romeinen, ongeveer in het jaar zeventig na Christus. Volgens mij zijn ze in de grot achtergelaten rond veertig jaar vóór Christus.''
Doudna baseert zich op verwijzingen in de teksten, naar bepaalde historische gebeurtenissen, opgesomde veldslagen en namen van koningen. ,,Die referenties gaan door tot de helft van de eerste eeuw voor Christus en daarna stoppen ze. Er zijn in de teksten geen verwijzingen naar Jezus of Johannes de Doper of de eerste opstand van de Joden tegen de Romeinen in het jaar 66'', vertelt Doudna.
,,Een tweede bewijs is de radiokoolstofdatering. Niets werkt zo goed als dat. Als deze techniek in de toekomst nog verder wordt verfijnd, zal dat ons duidelijke antwoorden opleveren. Tot dusverre is uit dit onderzoek gebleken dat de rollen uit de periode van ongeveer honderd voor tot honderd na Christus dateren. Ik begon me als een van de eersten af te vragen of het gebruik van wonderolie waarmee de archeologen in de jaren vijftig de tekst beter zichtbaar hadden gemaakt, geen invloed had gehad op de datering. Een van die archeologen, die nu gepensioneerd is, heeft toegegeven dat ze nogal kwistig met de wonderolie zijn omgesprongen. Als je een stukje perkament in wonderolie laat weken, kun je uitkomen op een datering die wel driehonderd jaar later ligt. Bekijk je foto's uit die tijd, dan valt bovendien op dat de archeologen aldoor staan te roken. Zelfs bij het werken aan de tekstfragmenten paffen ze er lustig op los'', grinnikt Doudna. ,,Voor ons is dat nu onbegrijpelijk. Er zijn daardoor as- en sigarettendeeltjes op de rollen terecht gekomen, maar die hebben geen invloed op de datering gehad. Die zijn bij de gebruikelijke schoonmaak voorafgaand aan een test wel verwijderd.''
,,Er is ook een belangrijke archeologische reden. Toen de allereerste rollen in 1947 werden ontdekt, dateerden de Franse archeoloog De Vaux en zijn collega's ze uit eerste eeuw voor Christus. Dat deden ze op basis van potscherven. Die opvatting poneerden ze destijds met grote stelligheid; tegenspraak werd niet geduld. In 1951 deden ze in Qumran nieuwe opgravingen waarbij ze op een vloer kruiken vonden met munten erop. Deze munten dateerden van de eerste eeuw ná Christus. Hieruit leidde De Vaux af: 'Oh, we hadden het fout in 1947, de kruiken dateren uit eerste eeuw na Christus'. Maar dat was een vergissing, want de vloer waarop de kruiken hadden gestaan, was wel een eeuw daarvoor gemaakt. Ik denk dat ze het in eerste instantie goed hadden en een fout maakten toen ze in 1951 het oorspronkelijke dateringstijdstip veranderden. Deze fout bleef echter rondzingen. Daarom gaan mensen ervanuit dat de rollen uit een periode van voor én na Christus dateren. Alleen oudere wetenschappers weten nog dat de rollen bij hun ontdekking een eeuw voor Christus werden gedateerd.''
Doudna is wat de datering van de rollen betreft vrij zeker van zijn zaak, maar in zijn onderzoek heeft hij zich ook gewaagd aan een meer hachelijke theorie. Volgens Doudna zouden de Dode Zee-rollen de bibliotheek zijn van Hyrcanus de Tweede, de 'leraar van rechtvaardigheid' uit de Qumran-traditie. Dit laatste is speculatief en ,,valt in dezelfde categorie als de vraag 'wie heeft Kennedy vermoord?''', geeft de Amerikaan toe. ,,Of dit deel van mijn theorie juist is of niet, dat mogen andere wetenschappers bepalen.''
door Petra Sjouwerman
2003-05-07 - TROUW
De Dode Zee-rollen spreken tot de verbeelding, omdat ze uit Jezus' dagen zouden stammen en nieuw licht kunnen werpen op de ontstaanstijd van het christendom. En omdat ze aanleiding werden tot complottheorieën. Wetenschappelijk onderzoek moet feit en fictie schiften. Maar onderzoekers schopten de datering van tekstfragmenten ernstig in de war, door kwistig met wonderolie te smeren, zegt de Amerikaanse wetenschapper Gregory Doudna in Kopenhagen.
De traditionele datering van de Dode Zee-rollen deugt niet, stelt een Amerikaans-Deense wetenschapper vast. Het smeren met olie die de leesbaarheid van de oeroude papiersnippers moest bevorderen, heeft een generatie onderzoekers op het verkeerde been gezet.
In 1947 vonden bedoeïenen-herders in grotten nabij de Dode Zee de overblijfselen van een aantal tekstrollen in aardenwerk kruiken. Maar een enkele rol was intact gebleven, het ging vooral om tienduizenden snippers van perkament en papyrus die tezamen ongeveer negenhonderd teksten in het Hebreeuws, Aramees en Grieks vormden.
Het was een enorme collectie van bijbelse en niet-bijbelse teksten, commentaren op bijbelgedeelten, liturgische en wetteksten. Sinds deze ontdekking, meer dan vijftig jaar geleden, zijn de Dode Zee-rollen onderwerp geweest van wilde speculaties, samenzweringstheorieën en ruzies tussen wetenschappers.
Het merendeel van de documenten bevindt zich in het Rockefeller Museum in Jeruzalem. Aan universiteiten overal ter wereld doen wetenschappers aan de hand van foto's onderzoek naar de rollen. De Dode Zee-rollen zouden dateren uit de periode van de derde eeuw voor Christus tot de eerste eeuw na Christus.
Maar Gregory Doudna (48), een theoloog die in Kopenhagen onderzoek doet naar de Dode Zee-rollen, is ervan overtuigd dat de rollen allemaal van vóór Christus zijn. ,,Het is zonneklaar. Aan mij de taak om dit in mijn werk duidelijk uit te leggen, dan kan niemand hier nog aan twijfelen'', aldus Doudna.
De Amerikaan doet volgens de Society of Biblical Literature een dappere, doorwrochte, zelfs provocerende poging om de Dode Zee-rollen van een vroegere ontstaansdatum te voorzien.
,,Toen de eerste rollen ontdekt waren, bleek al snel dat de bedoeïenen veel beter waren in het vinden van de rollen dan de archeologen. Daarom loofden de Franse en Engelse archeologen beloningen uit. Om het geld daarvoor bij elkaar te krijgen, wierven ze fondsen. Amerikaanse, Engelse, Canadese en Duitse instellingen, maar ook de Vaticaanse bibliotheek droegen hun steentje bij. In ruil daarvoor mochten zij fragmenten bestuderen en uitgeven'', vertelt Doudna.
,,De mysteries en intriges zijn begonnen omdat de tekstgeleerden die waren benoemd door de archeologen een aantal rollen geheim hielden. Niemand mocht ze inzien.''
Er zat naar verluidt een Vaticaans complot achter: Rome wilde voorkomen dat gegevens die niet met de kerk leer overeenkwamen, uitlekten. De werkelijkheid bleek minder romantisch, zegt Doudna: ,,Het ging om macht en pure academische arrogantie, weten we nu''.
Pas in 1991, ruim veertig jaar na de eerste vondst, werden ook de resterende Dode Zee-rollen openbaar gemaakt. ,,Inmiddels is bijna alles gepubliceerd bij Oxford University Press. De grote vraag is: Wie heeft dit geschreven en waarom?''
,,We spelen allemaal graag detective'', zegt Doudna. In zijn onderzoek maakte hij een reconstructie van de geschiedenis van de nederzetting Qumran. Dat is een verzameling ruïnes in de buurt van grotten, en belangrijk omdat de nederzetting iets met de rollen te maken kan hebben. Bovendien deed Doudna voor zijn studie '4Q Pesher Nahum' uitgebreid onderzoek naar een van de rollen, namelijk het commentaar op het bijbelboek Nahum.
,,De gangbare wetenschappelijke opvatting gaat ervan uit dat de rollen in de grotten zijn gelegd om ze te verbergen voor de Romeinen, ongeveer in het jaar zeventig na Christus. Volgens mij zijn ze in de grot achtergelaten rond veertig jaar vóór Christus.''
Doudna baseert zich op verwijzingen in de teksten, naar bepaalde historische gebeurtenissen, opgesomde veldslagen en namen van koningen. ,,Die referenties gaan door tot de helft van de eerste eeuw voor Christus en daarna stoppen ze. Er zijn in de teksten geen verwijzingen naar Jezus of Johannes de Doper of de eerste opstand van de Joden tegen de Romeinen in het jaar 66'', vertelt Doudna.
,,Een tweede bewijs is de radiokoolstofdatering. Niets werkt zo goed als dat. Als deze techniek in de toekomst nog verder wordt verfijnd, zal dat ons duidelijke antwoorden opleveren. Tot dusverre is uit dit onderzoek gebleken dat de rollen uit de periode van ongeveer honderd voor tot honderd na Christus dateren. Ik begon me als een van de eersten af te vragen of het gebruik van wonderolie waarmee de archeologen in de jaren vijftig de tekst beter zichtbaar hadden gemaakt, geen invloed had gehad op de datering. Een van die archeologen, die nu gepensioneerd is, heeft toegegeven dat ze nogal kwistig met de wonderolie zijn omgesprongen. Als je een stukje perkament in wonderolie laat weken, kun je uitkomen op een datering die wel driehonderd jaar later ligt. Bekijk je foto's uit die tijd, dan valt bovendien op dat de archeologen aldoor staan te roken. Zelfs bij het werken aan de tekstfragmenten paffen ze er lustig op los'', grinnikt Doudna. ,,Voor ons is dat nu onbegrijpelijk. Er zijn daardoor as- en sigarettendeeltjes op de rollen terecht gekomen, maar die hebben geen invloed op de datering gehad. Die zijn bij de gebruikelijke schoonmaak voorafgaand aan een test wel verwijderd.''
,,Er is ook een belangrijke archeologische reden. Toen de allereerste rollen in 1947 werden ontdekt, dateerden de Franse archeoloog De Vaux en zijn collega's ze uit eerste eeuw voor Christus. Dat deden ze op basis van potscherven. Die opvatting poneerden ze destijds met grote stelligheid; tegenspraak werd niet geduld. In 1951 deden ze in Qumran nieuwe opgravingen waarbij ze op een vloer kruiken vonden met munten erop. Deze munten dateerden van de eerste eeuw ná Christus. Hieruit leidde De Vaux af: 'Oh, we hadden het fout in 1947, de kruiken dateren uit eerste eeuw na Christus'. Maar dat was een vergissing, want de vloer waarop de kruiken hadden gestaan, was wel een eeuw daarvoor gemaakt. Ik denk dat ze het in eerste instantie goed hadden en een fout maakten toen ze in 1951 het oorspronkelijke dateringstijdstip veranderden. Deze fout bleef echter rondzingen. Daarom gaan mensen ervanuit dat de rollen uit een periode van voor én na Christus dateren. Alleen oudere wetenschappers weten nog dat de rollen bij hun ontdekking een eeuw voor Christus werden gedateerd.''
Doudna is wat de datering van de rollen betreft vrij zeker van zijn zaak, maar in zijn onderzoek heeft hij zich ook gewaagd aan een meer hachelijke theorie. Volgens Doudna zouden de Dode Zee-rollen de bibliotheek zijn van Hyrcanus de Tweede, de 'leraar van rechtvaardigheid' uit de Qumran-traditie. Dit laatste is speculatief en ,,valt in dezelfde categorie als de vraag 'wie heeft Kennedy vermoord?''', geeft de Amerikaan toe. ,,Of dit deel van mijn theorie juist is of niet, dat mogen andere wetenschappers bepalen.''