Marsipulami
24-05-03, 12:37
Na 'vernedering' groeit hoop op zachte democratisering en liberale islam
,,Islamisme vindt geen steun op de straat''
Van onze redacteur in Egypte
Jorn De Cock 03/05/2003
CAÏRO -- ,,De mensen voelen zich vernederd, ze zijn boos. Maar de islamisten lijken er geen garen bij te spinnen'', zegt de Egyptische commentator Hani Shukrallah. ,,Het beeld van het vijandige westen is verstoord door de anti-oorlogsbetogingen bij jullie en de islamisten kunnen zelf geen enkel palmares voorleggen. Als je Saddam Hoessein en Osama bin Laden als helden moet gaan presenteren, ben je wel echt het laatste van de pot aan het leegschrapen.'' En daarmee rijst de vraag in de Arabische wereld: waar moet de frustratie dan wel naartoe?
Caïro, de grote Al-Azhar-moskee op vrijdag. Duizenden moslims trekken naar het duizend jaar oude instituut, het centrum van de islam in Egypte, voor het middaggebed. Daarna vervalt de moskee weer in zijn gezapige zonnige leventje, met enkele mensen die in de grote hal hun Koran lezen, anderen doen rustig een namiddagdutje op de dikke tapijten.
Ashraf verkoopt religieuze boeken op het pleintje voor de moskee, hij is diepgelovig, zegt hij. ,,De islam is onze leidraad in het leven, een godsdienst die aanzet tot het goede.'' Maar hoe het met de politieke islam zit, daarover praat hij liever niet. ,,De mensen worden religieuzer'', zegt hij. ,,En ik ben voor een islamitisch bestuur. Maar al die politiek is zo moeilijk.'' Dan een kleine aarzeling. ,,Bij de Taliban had ik ook niet willen leven. Ze deden niet het goede.''
Tijdens de oorlog in Irak riep Muhammed Sayyed Tantawi, als sjeik van Al-Azhar de hoogste geestelijke van Egypte, vrijwilligers op om in Irak de jihad te gaan voeren. Vele honderden Egyptenaren kwamen intekenen -- vaak alleen om aan de grens terug naar huis te worden gestuurd, op last van het echte hoogste gezag, president Hosni Mubarak. Die waarschuwde wel dat de oorlog ,,honderd Bin Ladens'' zou creëren in de Arabische wereld.
Zijn die nu op komst? ,,Je kan nooit uitsluiten dat ergens in een kelder in een buitenwijk van Caïro een groepje jongeren op iets broeden'', zegt Hani Shukrallah, commentator voor de gezaghebbende Egyptische Al-Ahram Weekly. ,,Maar de stemming in de straat staat niet naar islamisme of fundamentalisme.''
De oorlog laat wel een complex arsenaal aan emoties achter, zegt hij. ,,Er is het gevoel van nationale vernedering -- het zoveelste na een lange serie nederlagen, van de oorlog tegen Israël in 1967 via de bezetting van Libanon tot het falen van de Arabische Liga om een klaar standpunt te formuleren tegen de oorlog.''
,,Tegelijk deden vele Arabieren de onthutsende vaststelling dat in het westen werd geprotesteerd tegen de nakende oorlog, terwijl zijzelf hulpeloos thuis zaten met hun onvrede. Een miljoen mensen die betoogden in Londen, een land dat ging meedoen aan de oorlog.''
Shukrallah toont de vrije tribune die de ,,club'' van Egyptische rechters toen formuleerde. Na de bekende kreten van woede en uithalen naar het Amerikaans-Israëlische complot, en een pluim voor onder meer België als ,,exemplarisch verdediger van de wettelijkheid'', zegt de tekst plots: ,,De rechters van Egypte drukken hun grote appreciatie uit voor de standpunten van de paus van Rome, de christelijke orthodoxe kerken van Rusland, Griekenland en Egypte en van de protestantse kerken in de hele wereld.''
En dan: ,,De rechters beschouwen hun woorden van rechtschapenheid als de beste vorm van jihad waartoe de profeet Mohammed oproept.'' ,,Vertel het voort, de paus doet mee aan de jihad'', lacht Shukrallah . Hij leest verder: de rechters stellen daarom vast dat het verzet in het westen aantoont dat ,,de oorlog van imperialistische aard is, geen religieuze oorlog of een oorlog tussen beschavingen''.
,,Als ik zou geloven in samenzweringen, zou ik nochtans gemakkelijk een case kunnen maken voor de theorie dat de VS doelbewust een oorlog tegen de islam hebben gecreëerd, om de olie van het Midden-Oosten in te palmen'', zegt Shukrallah. ,,En toch slagen ook de islamisten er niet in deze oorlog op te pompen tot een nieuwe startbasis.''
Volgens Shukrallah is het islamisme namelijk ,,getest en slecht bevonden''.
In Egypte is de Moslim Broederschap al sinds 1928 actief, in een wisselende ongemakkelijke verhouding tot het regime. ,,In de jaren tachtig leek hun rijk gekomen, na de moord op president Anwar Saddat en de islamitische revolutie in Iran'', zegt Shukrallah. ,,Het is zover, zag je de mensen denken -- maar er gebeurde niets.''
,,In de jaren negentig koos een extreme uitwas van de Moslimbroeders, de Gamaa al-Islamiya voor de gewapende strijd, met aanslagen op toeristen en een open oorlog tegen de veiligheidsdiensten. Maar de mensen hielden daar niet van, er ontstond hoegenaamd geen volksbeweging met sympathie voor dat geweld.''
,,Ook internationaal hebben ze niks getoond. De aanslagen op 11 september werden een fiasco voor de perceptie van de hele islamitische wereld. Osama bin Laden ging in Afghanistan vechten tegen de Amerikanen en toen viel Kabul na een week grondoorlog. Zelfs Saddam kreeg steun, ook al was die geenszins religieus. En hup, Bagdad valt na twee weken. Wat moet je met zulke helden?''
De uitweg waarop Shukrallah zelf hoopt, is dat het regime van president Mubarak nu ,,enige ruimte'' zal bieden. ,,We staan nergens inzake democratie. Er zijn buiten de regerende NPR van Mubarak geen echte politieke partijen, vakbonden zijn er evenmin. In politiekantoren wordt gefolterd.''
Maar wat de oorlog wel heeft veranderd, aldus de commentator, is dat er ,,een nieuwe dapperheid tegen die praktijken is gegroeid''. ,,We zijn niet met velen, in een land met 65 miljoen inwoners kennen we elkaar bij de voornaam. Maar vele schrijvers en journalisten spreken zich nu onvoorstelbaar openlijk uit tegen de corruptie en de uitwassen van het eigen regime.''
,,Bij de bevolking zie je hetzelfde gebeuren: ze zien de vernedering van de oorlog als een verlengstuk van de vernedering in eigen land, van hun angst voor de politie, de moeilijke levensomstandigheden, de noodtoestand die intussen al twintig jaar geldt. Als ze op de televisie de folterkamers van Saddam zien, denken ze ook aan hun eigen politiekantoor om de hoek. En de regering beseft dat die gevoelens op dit moment zo diep zitten dat optreden tegen die 'nieuwe dapperheid' contraproductief zou zijn.''
In een megastad als Caïro, met zijn zestien miljoen inwoners, lijkt dan toch net het bedje gespreid voor de enige georganiseerde tegenbeweging, die van islamisten? ,,Een Algerijns scenario waarbij ze via verkiezingen de macht dreigen te grijpen, zie ik niet gebeuren'', zegt Shukrallah. ,,Ten eerste omdat we geen vrije verkiezingen hebben en ten tweede omdat mensen hier stemmen voor patronage, voor mensen die je kunnen helpen. Daarin kan je een eenpartijregering nooit kloppen.''
,,Tenzij er dus een grote ontploffing zou gebeuren, een gebeurtenis die alle verhoudingen overhoop gooit, zie ik ze niet aan de macht komen.'' Wat overblijft volgens Shukrallah, is een zachte democratisering en de opkomst van een ,,liberalere islam''. ,,Want je kan natuurlijk niet ontkennen dat de islam zelf een grote aantrekkingskracht behoudt. Ik zie nu veel meer mensen dan vroeger vijf keer per dag bidden. In mijn jeugd in de jaren vijftig en zestig noemden we die mensen nog lachend 'de heiligen'.''
,,Maar zoiets is meer een culturele onderstroming, zonder politieke vertaling. En tegelijk heb je een brede generatie van jongeren die hand in hand lopen met hun vriendinnetje, die 's avonds naar het bioscoopcomplex gaan of MTV kijken. Ze zijn even anti-Israëlisch als alle anderen, hoor, maar bij hen moet je niet afkomen met witte gewaden en islambaarden.''
Zit het islamisme op een dood spoor? In de wijk Abassiya zit de Leuvense islamoloog Emilio Platti in het Dominicaanse Instituut voor Oosterse Studies, en als wetenschapper loopt zijn analyse goeddeels gelijk met die van Hani Shukrallah. ,,De islamisten roepen hun oude slogans, de nieuwe geluiden binnen de islam komen van elders'', aldus de professor. ,,Ook geestelijken binnen de islam zien de modernisering op hen afkomen.''
Wat niet belet dat de ,,islam in het algemeen in een diepe crisis zit'', aldus Platti. ,,Zowel intellectueel, technisch als economisch loopt de islamwereld compleet achter. Ze voelen zich verschrikkelijk vernederd, maar velen beseffen dat het extremere islamisme een duik in het verleden zou zijn.''
De extremere pleidooien worden ook door de Arabische regimes grondig tegengewerkt, aldus Platti. ,,Vergeet niet dat de veiligheidsdiensten hier ogen hebben in elke straat. Na de koloniale tijd met de Engelse en Franse stiefmoeders in het Midden-Oosten kwamen de eigen militaristische modellen. De vraag is nu hoe ze daar zonder kleerscheuren van af geraken.''
Platti ziet Turkije ,,misschien als een voorbeeld''. ,,Een zachte vorm van een oude islamitische partij die vroeger extremistische tendensen vertoonde, lijkt daar nu te zorgen voor een stille evolutie.''
De plannen van Amerikaanse neoconservatieven om via Irak een democratische dominobeweging in te zetten, gaan dus op? ,,De ironie wil dat net Turkije als 'democratischer' staat zich tegen de Amerikaanse oorlogsplannen is blijven verzetten'', aldus Platti. ,,De mensen in de straat zijn hier anti-Israëlischer en anti-Amerikaanser dan hun regimes. Misschien vergissen de Amerikanen zich dus in hun wensdromen dat een democratisering in hun kaart zou spelen.''
©Copyright De Standaard
,,Islamisme vindt geen steun op de straat''
Van onze redacteur in Egypte
Jorn De Cock 03/05/2003
CAÏRO -- ,,De mensen voelen zich vernederd, ze zijn boos. Maar de islamisten lijken er geen garen bij te spinnen'', zegt de Egyptische commentator Hani Shukrallah. ,,Het beeld van het vijandige westen is verstoord door de anti-oorlogsbetogingen bij jullie en de islamisten kunnen zelf geen enkel palmares voorleggen. Als je Saddam Hoessein en Osama bin Laden als helden moet gaan presenteren, ben je wel echt het laatste van de pot aan het leegschrapen.'' En daarmee rijst de vraag in de Arabische wereld: waar moet de frustratie dan wel naartoe?
Caïro, de grote Al-Azhar-moskee op vrijdag. Duizenden moslims trekken naar het duizend jaar oude instituut, het centrum van de islam in Egypte, voor het middaggebed. Daarna vervalt de moskee weer in zijn gezapige zonnige leventje, met enkele mensen die in de grote hal hun Koran lezen, anderen doen rustig een namiddagdutje op de dikke tapijten.
Ashraf verkoopt religieuze boeken op het pleintje voor de moskee, hij is diepgelovig, zegt hij. ,,De islam is onze leidraad in het leven, een godsdienst die aanzet tot het goede.'' Maar hoe het met de politieke islam zit, daarover praat hij liever niet. ,,De mensen worden religieuzer'', zegt hij. ,,En ik ben voor een islamitisch bestuur. Maar al die politiek is zo moeilijk.'' Dan een kleine aarzeling. ,,Bij de Taliban had ik ook niet willen leven. Ze deden niet het goede.''
Tijdens de oorlog in Irak riep Muhammed Sayyed Tantawi, als sjeik van Al-Azhar de hoogste geestelijke van Egypte, vrijwilligers op om in Irak de jihad te gaan voeren. Vele honderden Egyptenaren kwamen intekenen -- vaak alleen om aan de grens terug naar huis te worden gestuurd, op last van het echte hoogste gezag, president Hosni Mubarak. Die waarschuwde wel dat de oorlog ,,honderd Bin Ladens'' zou creëren in de Arabische wereld.
Zijn die nu op komst? ,,Je kan nooit uitsluiten dat ergens in een kelder in een buitenwijk van Caïro een groepje jongeren op iets broeden'', zegt Hani Shukrallah, commentator voor de gezaghebbende Egyptische Al-Ahram Weekly. ,,Maar de stemming in de straat staat niet naar islamisme of fundamentalisme.''
De oorlog laat wel een complex arsenaal aan emoties achter, zegt hij. ,,Er is het gevoel van nationale vernedering -- het zoveelste na een lange serie nederlagen, van de oorlog tegen Israël in 1967 via de bezetting van Libanon tot het falen van de Arabische Liga om een klaar standpunt te formuleren tegen de oorlog.''
,,Tegelijk deden vele Arabieren de onthutsende vaststelling dat in het westen werd geprotesteerd tegen de nakende oorlog, terwijl zijzelf hulpeloos thuis zaten met hun onvrede. Een miljoen mensen die betoogden in Londen, een land dat ging meedoen aan de oorlog.''
Shukrallah toont de vrije tribune die de ,,club'' van Egyptische rechters toen formuleerde. Na de bekende kreten van woede en uithalen naar het Amerikaans-Israëlische complot, en een pluim voor onder meer België als ,,exemplarisch verdediger van de wettelijkheid'', zegt de tekst plots: ,,De rechters van Egypte drukken hun grote appreciatie uit voor de standpunten van de paus van Rome, de christelijke orthodoxe kerken van Rusland, Griekenland en Egypte en van de protestantse kerken in de hele wereld.''
En dan: ,,De rechters beschouwen hun woorden van rechtschapenheid als de beste vorm van jihad waartoe de profeet Mohammed oproept.'' ,,Vertel het voort, de paus doet mee aan de jihad'', lacht Shukrallah . Hij leest verder: de rechters stellen daarom vast dat het verzet in het westen aantoont dat ,,de oorlog van imperialistische aard is, geen religieuze oorlog of een oorlog tussen beschavingen''.
,,Als ik zou geloven in samenzweringen, zou ik nochtans gemakkelijk een case kunnen maken voor de theorie dat de VS doelbewust een oorlog tegen de islam hebben gecreëerd, om de olie van het Midden-Oosten in te palmen'', zegt Shukrallah. ,,En toch slagen ook de islamisten er niet in deze oorlog op te pompen tot een nieuwe startbasis.''
Volgens Shukrallah is het islamisme namelijk ,,getest en slecht bevonden''.
In Egypte is de Moslim Broederschap al sinds 1928 actief, in een wisselende ongemakkelijke verhouding tot het regime. ,,In de jaren tachtig leek hun rijk gekomen, na de moord op president Anwar Saddat en de islamitische revolutie in Iran'', zegt Shukrallah. ,,Het is zover, zag je de mensen denken -- maar er gebeurde niets.''
,,In de jaren negentig koos een extreme uitwas van de Moslimbroeders, de Gamaa al-Islamiya voor de gewapende strijd, met aanslagen op toeristen en een open oorlog tegen de veiligheidsdiensten. Maar de mensen hielden daar niet van, er ontstond hoegenaamd geen volksbeweging met sympathie voor dat geweld.''
,,Ook internationaal hebben ze niks getoond. De aanslagen op 11 september werden een fiasco voor de perceptie van de hele islamitische wereld. Osama bin Laden ging in Afghanistan vechten tegen de Amerikanen en toen viel Kabul na een week grondoorlog. Zelfs Saddam kreeg steun, ook al was die geenszins religieus. En hup, Bagdad valt na twee weken. Wat moet je met zulke helden?''
De uitweg waarop Shukrallah zelf hoopt, is dat het regime van president Mubarak nu ,,enige ruimte'' zal bieden. ,,We staan nergens inzake democratie. Er zijn buiten de regerende NPR van Mubarak geen echte politieke partijen, vakbonden zijn er evenmin. In politiekantoren wordt gefolterd.''
Maar wat de oorlog wel heeft veranderd, aldus de commentator, is dat er ,,een nieuwe dapperheid tegen die praktijken is gegroeid''. ,,We zijn niet met velen, in een land met 65 miljoen inwoners kennen we elkaar bij de voornaam. Maar vele schrijvers en journalisten spreken zich nu onvoorstelbaar openlijk uit tegen de corruptie en de uitwassen van het eigen regime.''
,,Bij de bevolking zie je hetzelfde gebeuren: ze zien de vernedering van de oorlog als een verlengstuk van de vernedering in eigen land, van hun angst voor de politie, de moeilijke levensomstandigheden, de noodtoestand die intussen al twintig jaar geldt. Als ze op de televisie de folterkamers van Saddam zien, denken ze ook aan hun eigen politiekantoor om de hoek. En de regering beseft dat die gevoelens op dit moment zo diep zitten dat optreden tegen die 'nieuwe dapperheid' contraproductief zou zijn.''
In een megastad als Caïro, met zijn zestien miljoen inwoners, lijkt dan toch net het bedje gespreid voor de enige georganiseerde tegenbeweging, die van islamisten? ,,Een Algerijns scenario waarbij ze via verkiezingen de macht dreigen te grijpen, zie ik niet gebeuren'', zegt Shukrallah. ,,Ten eerste omdat we geen vrije verkiezingen hebben en ten tweede omdat mensen hier stemmen voor patronage, voor mensen die je kunnen helpen. Daarin kan je een eenpartijregering nooit kloppen.''
,,Tenzij er dus een grote ontploffing zou gebeuren, een gebeurtenis die alle verhoudingen overhoop gooit, zie ik ze niet aan de macht komen.'' Wat overblijft volgens Shukrallah, is een zachte democratisering en de opkomst van een ,,liberalere islam''. ,,Want je kan natuurlijk niet ontkennen dat de islam zelf een grote aantrekkingskracht behoudt. Ik zie nu veel meer mensen dan vroeger vijf keer per dag bidden. In mijn jeugd in de jaren vijftig en zestig noemden we die mensen nog lachend 'de heiligen'.''
,,Maar zoiets is meer een culturele onderstroming, zonder politieke vertaling. En tegelijk heb je een brede generatie van jongeren die hand in hand lopen met hun vriendinnetje, die 's avonds naar het bioscoopcomplex gaan of MTV kijken. Ze zijn even anti-Israëlisch als alle anderen, hoor, maar bij hen moet je niet afkomen met witte gewaden en islambaarden.''
Zit het islamisme op een dood spoor? In de wijk Abassiya zit de Leuvense islamoloog Emilio Platti in het Dominicaanse Instituut voor Oosterse Studies, en als wetenschapper loopt zijn analyse goeddeels gelijk met die van Hani Shukrallah. ,,De islamisten roepen hun oude slogans, de nieuwe geluiden binnen de islam komen van elders'', aldus de professor. ,,Ook geestelijken binnen de islam zien de modernisering op hen afkomen.''
Wat niet belet dat de ,,islam in het algemeen in een diepe crisis zit'', aldus Platti. ,,Zowel intellectueel, technisch als economisch loopt de islamwereld compleet achter. Ze voelen zich verschrikkelijk vernederd, maar velen beseffen dat het extremere islamisme een duik in het verleden zou zijn.''
De extremere pleidooien worden ook door de Arabische regimes grondig tegengewerkt, aldus Platti. ,,Vergeet niet dat de veiligheidsdiensten hier ogen hebben in elke straat. Na de koloniale tijd met de Engelse en Franse stiefmoeders in het Midden-Oosten kwamen de eigen militaristische modellen. De vraag is nu hoe ze daar zonder kleerscheuren van af geraken.''
Platti ziet Turkije ,,misschien als een voorbeeld''. ,,Een zachte vorm van een oude islamitische partij die vroeger extremistische tendensen vertoonde, lijkt daar nu te zorgen voor een stille evolutie.''
De plannen van Amerikaanse neoconservatieven om via Irak een democratische dominobeweging in te zetten, gaan dus op? ,,De ironie wil dat net Turkije als 'democratischer' staat zich tegen de Amerikaanse oorlogsplannen is blijven verzetten'', aldus Platti. ,,De mensen in de straat zijn hier anti-Israëlischer en anti-Amerikaanser dan hun regimes. Misschien vergissen de Amerikanen zich dus in hun wensdromen dat een democratisering in hun kaart zou spelen.''
©Copyright De Standaard