PDA

Bekijk Volledige Versie : De Turkse generaals verliezen hun macht, hoe gaat dat verder?



Zwarte Schaap
12-08-03, 11:14
Turkije / De generaals staan om de hoek
door Erdal Balci
2003-08-12

De Turkse generaals verliezen hun macht, het Koerdisch is niet meer verboden, folterende politieagenten worden veroordeeld. Turkije moderniseert. Maar het gaat te hard.

Als een schuchtere jongen die van een duikplank in het water kijkt, de moed niet vindt om te springen en met bevende benen terugloopt naar de trap, zo heeft Turkije altijd de neiging gehad om westers te worden. De sprong in het water echter moest van een duizeligmakende hoogte plaatsvinden. Na jaren van aarzelen en pijn lijden heeft het jochie eindelijk gesprongen. Het iele, ondervoede lichaam hangt als een standbeeld in de lucht. De vraag is of het water zo warm en zacht is als een moederschoot. De landing op het water kan ook zo'n klap geven dat de jongen nooit meer in de buurt van het bad komt.

Niet zo lang geleden, zo'n vijf jaar ongeveer, woedde in het oosten van het land een burgeroorlog tussen het Turkse leger en de Koerdische PKK. Het Koerdisch was verboden. De Turkse staat weigerde deze minderheid te erkennen. Volgens de wet was iedereen gewoon Turks. De generaals hadden zoveel macht dat ze een gekozen regering met een paar bedreigingen konden wegwerken. Niemand haalde het in zijn hoofd om over de opheffing van de doodstraf te praten. Boeken die in de ogen van de autoriteiten een bezwaarlijke inhoud hadden, werden in de fik gestoken. Minderjarige studenten werden in politiecentra gefolterd. De verantwoordelijken hoefden nooit voor de rechter te verschijnen. Politieke partijen werden aan de lopende band verboden. Dissidente schrijvers en journalisten werden in de bak gegooid. De besluiten van de Nationale Veiligheidsraad, waar de generaals een meerderheid in hadden, waren onbetwistbaar.

En toen kwam de kentering. Het was in 1999. Het westen van het land was getroffen door een zware aardbeving. Duizenden slachtoffers lagen onder het puin. Rampzalig genoeg besloot een paar maanden later de EU-top om een streep te halen door de plannen van Turkije om ooit volledig lid te worden van deze elitaire westerse club. Maar de boosheid van de Turken over dit besluit was zo groot dat de EU-leiders, misschien ook enigszins onder de indruk van de aardbeving-sentimenten, Turkije alsnog uitzicht op volledige kandidaatschap hebben gegeven. De Turken grepen deze kans. En nu, vier jaar na de aardbeving: het Koerdisch is vrij, de oorlog is afgelopen, folterende agenten worden veroordeeld, de vrijheid van meningsuiting is gewaarborgd, het verbieden van politiek partijen is bijna onmogelijk gemaakt, de schrijvers en de journalisten zijn vrijgelaten. En de generaals, die sinds de oprichting van de Turkse republiek het scepter zwaaiden in het land en ongeveer om de tien jaar een staatsgreep pleegden, hebben sinds twee weken niet veel meer in de melk te brokkelen. Hun Nationale Veiligheidsraad is door het parlement veranderd in een onbeduidend adviesorgaan.

Tot nu toe lijkt geen enkele regering verantwoordelijk te willen zijn voor het laten falen van de EU-lidmaatschap. De wetten die nodig zijn om te voldoen aan EU-criteria worden stuk voor stuk met steun van de meerderheid van het parlement aangenomen. Ook de huidige regering van de islamistische Recep Tayyip Erdogan doet dat. Het gevolg is dat Turkije binnen opzienbarende tijd hervormingen heeft doorgevoerd die een decennium geleden ondenkbaar leken. Maar dat het allemaal te snel gaat en dat op een gegeven moment een bepaalde grens bereikt wordt, was te verwachten. Het verzet steekt nu de kop op. Turken worden opgeroepen om zich te verenigen tegen de boze plannen van de Europeanen.

Bedri Baykam, bekende schilder en schrijver, die tevens drie jaar bestuurslid was van de sociaal-demokratische CHP, zegt dat de Europeanen die Turkije hebben omsingeld bezig zijn om hand in hand met de regerende AK-partij het land te vernietigen. ,,De westerlingen hebben het nog steeds niet kunnen verwerken dat we tachtig jaar geleden de bevrijdingsoorlog hebben gewonnen en dat we onze onafhankelijke republiek hebben gesticht. Nu proberen ze op slinkse manieren ons land te laten splijten'', aldus Baykam.

Een andere kopstuk uit de linkse hoek die een harde stelling neemt tegen de hervormingen is Yekta Güngör Özden, oud-voorzitter van het Constitutionele Hof en huidige leider van de Demokratische Republieks Partij CDP. Hij zegt: ,,Ze willen Turkije aan diggelen slaan. Nationalistische Koerden, fundamentalisten en Europeanen hebben een coalitie gevormd om dit doel te bereiken. Om dit te voorkomen roep ik alle Atatürk-aanhangers op om zich bij mijn partij aan te sluiten. Ook met extreem-rechts wil ik samenwerken, als ze maar vaderlandsliefde hebben en van plan zijn om de kwade bedoelingen van de Europeanen te ondermijnen. De vijanden van Turkije hebben weliswaar de macht van de Nationale Veiligheidsraad ingeperkt, maar ze moeten niet denken dat ze er al zijn. Ons leger is gelukkig nog niet verslagen. Het zal altijd ingrijpen als de seculiere republiek in gevaar komt.''

Dat Erdogan niet moet denken dat hij met een paar hervormingen de generaals buiten werking heeft gesteld, kreeg de premier ook te horen van een generaal zelf. De Turkse pers schreef dat tijdens een vergadering tussen de generaals en de premier een van de generaals, die volgende maand met pensioen gaat, het volgende heeft gezegd tegen de premier: 'Denk niet dat we jullie niet doorhebben. We weten heel goed dat jullie achter de EU-criteria kruipen om jullie fundamentalistische dromen te verwezenlijken. Maar, zo makkelijk is dat niet. Als de tijd rijp is gaat het leger met de steun van het Turkse volk jullie een lesje leren'.

Maar is het niet te laat voor wapengekletter? Zal het Turkse leger ooit weer kunnen ingrijpen? Zijn dat soort praktijken in deze tijden wel mogelijk? Schrijver en columnist Taha Akyol is ervan overtuigd dat de tegenstanders van de EU tegen de windmolens vechten. ,,Vroeger was Turkije een agrarische staat met passieve, bedeesde boeren. Dan is het makkelijk om een totalitair regime in stand te houden. Maar nu hebben we een heuse ondernemende middenklasse die geen onderdrukkers meer duldt. Het volk neemt het initiatief over van de staat. De mensen eisen hun vrijheden op en stemmen op partijen die voor deze vrijheden kunnen zorgen. De conservatieve krachten uit de linkse en rechtse hoek kunnen dit democratiseringsproces niet verwerken. Hun methode is het aanwakkeren van de paranoia die er in Turkije bestaat voor fundamentalistische krachten. Ze willen de generaals overhalen om in te grijpen, zodat de verandering stopgezet kan worden.''

,,Maar Turkije heeft een dergelijk punt van modernisering bereikt dat er geen terugweg meer mogelijk is. De verstedelijking, de vooruitgang in de handel, contacten met de rest van de wereld, de verrijking van het politieke leven. Dit soort dynamische ontwikkelingen die allemaal in korte tijd hebben plaatsgevonden maken dat de conservatieve en autoritaire elitairen van vroeger geen kans meer hebben om hun macht terug te krijgen. De kans is nihil dat er in dit land fundamentalisten aan de macht komen of dat er een staatsgreep plaatsvindt'', aldus Akyol.

De Turkse regering kreeg twee weken geleden lovende uitspraken van EU-vertegenwoordigers om de wetten die ze hadden aangenomen. Maar ondanks deze lof weet iedereen dat Turkije deze wetten ook in de praktijk moet toepassen, wil het kans maken op de start van de onderhandelingen in 2005. Want wat als lessen in het Koerdisch niet verboden zijn maar degenen die deze lessen volgen het leven zuur wordt gemaakt door de politie? Dit precies overkwam Esra Özyürek, een Turkse antropologe die aan een universiteit in de Verenigde Staten doceert. Ze wilde Koerdisch leren om beter onderzoek te kunnen doen naar de cultuur van de Koerdische minderheid. Ze liet zich inschrijven voor een van de cursussen, maar de niet-ophoudende politie-invallen in haar huis, maakten dat ze er genoeg van kreeg en weer terugging naar de VS.

De vader van Esra Özyürek is de CHP-parlementarier Mustafa Ozyurek. In een toespraak op het parlement gaf de parlementariër het voorbeeld van zijn eigen dochter om aan te duiden dat hij grote twijfels heeft over de wetten die wel mooi op papier staan, maar in de praktijk op problemen stuiten. Mustafa Özyürek: ,,Zelfs voor wetenschappelijke doeleinden kon mijn dochter geen cursus Koerdisch volgen. De regering moet maatregelen nemen om dit soort ontwikkelingen tegen te houden.''

Volgens Özlem Ugurlu, een oud-rechter die nu als advocate werkt en in haar werk veel te maken heeft met militairen van alle rangen, horen dat soort praktijken bij een overgang. Ugurlu:,,Het zijn kinderziektes. Uiteindelijk is iedereen verplicht om zich aan de wetten te houden. Zelfs de militairen die bij mij op kantoor komen, zeggen dat deze ontwikkelingen onvermijdelijk zijn. Ze vinden het niet leuk dat ze niet meer zo machtig zijn als vroeger, maar ze weten dat ze zich voor landsbelang gedeisd moeten houden.''

Het lijkt er ook op dat behalve een kleine minderheid iedereen zich gedeisd gaat houden. Tot eind 2004. Op de EU-top in december 2004 wordt duidelijk of de onderhandelingen voor volledig lidmaatschap van start gaan. Dan wordt dus bekend of het jongetje dat van de duikplank is gesprongen door het water omarmd wordt. Als dat niet gebeurt en de jongen het zwembad moet verlaten, kan het deksel van de Turkse doos van Pandora langzaam geopend worden.


Bron: Trouw 12/08/03