PDA

Bekijk Volledige Versie : Denkvakantie / Lekker een weekje tobben met Descartes



Grietje
25-08-03, 08:40
Denkvakantie / Lekker een weekje tobben met Descartes
door Yoram Stein
2003-08-25 - geef uw reactie op dit artikel

Twijfelen of niet alles wat je ziet en voor waar houdt een illusie is. Dat klinkt als de perfecte manier om gillend gek te worden. Maar terwijl een hittegolf het land teisterde, gingen twaalf in filosofie geďnteresseerde leken juist dat een weeklang doen aan de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden.


De Meditationes van René Descartes (1596-1650) is een zeven dagen durend twijfelexperiment, waarin je al op de eerste dag niet meer weet of je droomt of wakker bent, of je moeder bestaat, en of je wel een lichaam hebt.

Aan het einde van de eerste dag hoor je in volkomen vertwijfeling achter te blijven, zegt René Gude, directeur van de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW). ,,Dat is een afgrijselijke dag, een zwarte dag in je geschiedenis. En toch. Als je ooit in je leven werkelijk wilt weten hoe jij er zelf tegenaan kijkt, is het een heel goede truc. Anders blijf je, zoals je van jongsaf aan hebt gedaan, zintuiglijke indrukken van buiten krijgen. Dan zit je vol met opmerkingen van je ouders en je docenten, en met de dingen die je leest. En dan weet je nog steeds niet echt wat jouw visie is.''

Gude is bewonderaar van Descartes. Samen met Han van Ruler begeleidde hij de twijfelvakantiegangers die het programma volgden dat Descrates in zijn Meditationes heeft uitgestippeld. Om dergelijke radicale twijfel te kunnen meemaken, schreef Gude in Filosofie Magazine, zou je je eigenlijk even geheel moeten kunnen onttrekken aan alle dagelijkse verplichtingen. Even niets of niemand die je opjaagt, en alle tijd om hoofdpijnverwekkend diep na te denken. En waar kun je zoiets beter doen dan in Leusden, waar er voor je wordt gezorgd? Na een lange dag twijfelen kun je lekker eten in het restaurant. En tussen twee twijfelsessies door is het mogelijk om even de benen te strekken in het bos.

Over de voorzieningen in Leusden zijn de vakantiegangers goed te spreken. En ook het filosoferen zelf levert geen obstakels op. Veel van de bezoekers zeggen dat ze het juist fijn vinden om met open vragen te leven. Zo blijven ze uit de handen van dogmatici. En daardoor zijn ze ook minder bevattelijk voor de waan van de dag.

Om van een denkvakantie te kunnen genieten, zeggen ze, is alleen de begeerte naar wijsheid vereist. Leeftijd speelt geen rol. De een is net afgestudeerd, de ander al geruime tijd gepensioneerd. Weliswaar komen er veel mensen die een hogere opleiding genoten hebben, maar ook dat is niet noodzakelijk. Zo loopt er een fietsenmaker rond die in zijn vrije tijd het werk van Emmanuel Levinas bestudeert.

'Zeer nuttig', noemen de deelnemers de nadere kennismaking met het twijfelexperiment. ,,Dat zouden meer mensen moeten doen.''

Denkvakanties zijn populair. Maar voor veel niet-filosofen moet het toch ook een raadsel zijn wat deze mensen bezielt. Wie gaat er nu een weeklang, terwijl heel Nederland aan het strand ligt, aan alles zitten twijfelen? En wie gaat daarna nog tevreden naar huis ook?

Mevrouw J. Jacobi, een van de twaalf deelnemers, is theaterregisseur. Zij vertelt dat haar meeste vrienden en kennissen er ook niets van begrijpen. ,,Aan filosofie heb je niets'', zegt ze. ,,Maar al sinds mijn prille jeugd heb ik er een passie voor.''

Zelf werd Gude dik twintig jaar geleden overdonderd door de kracht van Descartes' filosofie. Toen was hij net afgestudeerd. ,,Ik vroeg me af welke weg ik moest gaan'', zegt hij. ,,Ik wilde niet de platgetreden paden bewandelen, maar mijn eigen weg door het leven vinden.'' Descartes schreef hier 'Verhandeling over de Methode' over. Het Griekse methodos betekent 'de weg waarlangs'. ,,Om die weg te vinden moet je volgens Descartes eerst doen alsof je verdwaald bent in een bos. Om uit het bos te kunnen komen, moet je geen rondjes lopen, maar consequent een bepaalde kant opgaan. Dat is wat Descartes doet met zijn twijfelexperiment. Hij blijft consequent doortwijfelen totdat hij op iets stuit dat onbetwijfelbaar is.''

Die onbetwijfelbare waarheid vinden de vakantiegangers op de tweede dag. Dan ontdekken ze dat ze aan alles kunnen twijfelen, behalve aan het feit dat ze aan het twijfelen zijn. Dit is een echt breekpunt, zegt Gude. ,,Alles wat je weet, is nu in twee klassen verdeeld. Er is heel veel waar je volstrekt onzeker van bent. En er is een heel klein lullig inzichtje waar je voor honderd procent van op aan kunt. Dat is een heel interessant, klein, archimedisch punt. Van daaruit zou je het weer op kunnen bouwen. En dat is dan ook precies wat je gaat doen.''

De vondst van het beroemde cogito ergo sum op de tweede dag vormt het vertrekpunt. Nu je eenmaal weet dat je nergens zo zeker van bent als van je eigen inbeeldingsvermogen wordt het tijd om de beelden stuk voor stuk scherp te krijgen. Langzaam besef je dat je in een wereld zit die je kunt vertrouwen, dat als je de deur uitstapt je niet opeens in een gapende afgrond valt. Wat we realiteit noemen, keert dan heel langzaam terug. Zo weet je op de zesde dag helemaal zeker dat je niet aan het dromen bent.

Descartes' beroemde vertrekpunt is volgens Gude ook belangrijk als je wilt weten wat mensen verbindt. ,,Wat we gemeenschappelijk hebben, zo maakt Descartes duidelijk, zijn niet onze gevoelens. Die zijn privé, want ik weet niet wat een ander voelt. Het zijn ook niet onze waarnemingen, want ik kan niet zien wat een ander ziet. Het is ons verstand. Dat betekent dat we elkaar kunnen vinden als we onze hersenen gebruiken en redelijk zijn, als we praten met elkaar. Dat is waarom we in een democratie in overleg met elkaar te werk moeten gaan. En aan dit alles hoeven we eigenlijk sinds Descartes niet meer te twijfelen.''

Er is te veel kennis om overal sceptisch over te zijn, zegt Gude. ,,Maar we leven, net zoals Descartes deed, in een twijfelende tijd. We hebben moeite om het midden te houden. Mensen die nooit twijfelen zijn fout, maar mensen die altijd zeggen 'dat wordt toch niets' zijn ook vreselijk. Je verbrandt met die schroeiende vlammenwerper van scepsis namelijk ook alle goede dingen.''

,,Verstandig is om zowel de vlucht in het fundamentalisme, als die in de totale scepsis te vermijden. Als je een oplossing voor eens en altijd zoekt, beland je in het fundamentalistische kamp. En wie in geen enkele oplossing gelooft, belandt bij de totale sceptici. Zoals Descartes laat zien, is het best goed om af en toe te piekeren over de vraag welke weg je nu moet gaan. Maar de mensen die nooit in beweging komen, omdat ze al van tevoren stellen dat geen enkele weg ergens heen leidt, moeten Descartes nog maar eens goed lezen.''