Marsipulami
01-09-03, 09:19
Tot achttien naar school: Veel te lang, of juist niet?
Wij leggen de lat te hoog
Van onze redactrice
Precies twintig jaar geleden werd de leerplicht opgetrokken van 14 naar 18 jaar. Er was bijna veertig jaar politiek gebakkelei aan voorafgegaan. En enkele jaren later al wilden sommigen de leerplicht weer verlagen tot zestien. Heeft de leerplichtverlenging schoolmoeë jongeren opgeleverd? Of heeft het de jeugd beter voorbereid op de maatschappij en het arbeidsleven? Een evaluatie.
Vanaf de Tweede Wereldoorlog discussieerde de politiek over de verlenging van de leerplicht. Ouders waren voor, zij vonden het wel een goede opvang voor jongeren die op straat rondhingen. Leerkrachten maakten zich zorgen over de schoolmoeë leerlingen. Maar beiden dachten dat de verlenging er toch nooit zou komen.
Toen Daniël Coens in 1981 minister van Onderwijs werd -- na meer dan 25 jaar opnieuw een CVP'er -- wilde hij de verlenging van de leerplicht absoluut op zijn palmares.
,,Hij zag het vooral als een sociale maatregel'', vertelt Nicole Vancoillie, die aan de wieg stond van het Deeltijds Beroepsonderwijs (DBO) en medewerkster was op het kabinet van Coens.
,,De werkloosheid was in die jaren erg hoog, en het was bewezen dat wie niet geschoold was, de meeste kans had werkloos te worden. Vooral wie geen diploma van het lager secundair had, viel uit de boot.''
De bedoeling van de maatregel was ook om de jongeren via scholing maatschappelijk weerbaar te maken. Hen te wapenen voor het leven in een steeds ingewikkelder samenleving. ,,Maar ik durf niet te beweren dat die doelstelling ook bereikt is. Ons onderwijs is niet van die aard dat het jonge mensen goed voorbereidt op de maatschappij'', zegt hoogleraar Jan Van Damme van de KU Leuven.
De verlenging van de leerplicht veroorzaakte enige paniek bij de leerkrachten. Zij vreesden schoolmoeë en gedemotiveerde leerlingen. Daarom konden jongeren vanaf hun zestiende ook aan de leerplicht voldoen via deeltijds onderwijs. Zo konden ze werken en leren combineren.
De Middenstandsopleiding -- waarbij één dag naar school wordt gegaan en vier dagen wordt gewerkt bij een patroon -- werd erkend. En het ministerie van Onderwijs richtte tegen 1 september 1984 het Deeltijds Beroepsonderwijs op. Er kwamen in Vlaanderen 48 centra voor deeltijds onderwijs. Jongeren zouden daar twee dagen per week les volgen, drie dagen zouden ze werken in een bedrijf. Maar omdat er niet altijd voldoende arbeidsplaatsen worden gevonden, is nietsdoen ook een van de mogelijkheden.
Is twintig jaar later dat deeltijds onderwijs een antwoord voor die schoolmoeë jongeren? ,,Gedeeltelijk'', antwoordt Vancoillie. ,,Het was een antwoord voor die leerlingen die wel schoolmoe zijn, maar toch nog te motiveren zijn om op een andere manier te leren.''
,,Het beroepsonderwijs vreesde dat de leerlingen massaal zouden vluchten naar het deeltijds onderwijs. Die vrees bleek ongegrond, maar het gevolg was wel dat het DBO nooit serieus werd uitgebouwd en er nooit genoeg middelen in werden geïnvesteerd.''
De meeste jongeren die verplicht werden om tegen heug en meug op de schoolbanken te blijven zitten, kwamen in het voltijds beroepsonderwijs terecht. Vandaag volgen zowat 6.300 leerplichtige leerlingen het DBO, ongeveer 6.000 zitten in de Middenstandsopleiding.
,,Een grote potentiële groep leerlingen voor het DBO volgt voltijds onderwijs, omdat ze het deeltijds leren niet als een alternatief zien. En diegenen die wel bereikt worden, zijn de zogenaamd moeilijke, kwetsbare leerlingen'', concludeert Mia Douterlungne van het Hoger Instituut voor de Arbeid, die na twaalf jaar leerplichtverlenging een grondige evaluatie maakte.
,,Het was nooit een evenwaardig alternatief omdat men de diploma's van het deeltijds onderwijs niet evenwaardig maakte aan die van het voltijds onderwijs'', zegt Vancoillie. ,,Het is bijna een schande om naar het deeltijds te gaan en altijd een negatieve keuze: alles al geprobeerd en dan maar het laatste vangnet. Het deeltijds onderwijs werd altijd beschouwd als iets voor de domme leerlingen.''
,,Ook de mentaliteit van de werkgever draagt daartoe bij. Hij zal altijd eerst kiezen voor iemand uit het technisch onderwijs, dan het beroeps en pas als laatste het deeltijds. Grote bedrijven zoals Van Hool, Atlas Copco, Bekaert, speelden een voortrekkersrol in het DBO, maar ze waren uitzonderingen.''
Van Damme begrijpt de werkgevers. ,,Het deeltijds onderwijs richt zich op jongeren die het gewoon onderwijs beu zijn. Dat is een gemiste kans. Men had voor de aantrekkelijke technische opleidingen samen met de werkgevers een deeltijds onderwijs moeten uitbouwen. Nu krijgen die werkgevers in de eerste plaats te maken met een probleempubliek.''
Alle gesprekspartners pleiten dan ook dringend voor een opwaardering van het DBO.
,,De benaming zou beter 'alternerend leren' worden. Een aantal jongeren leert beter een deel dingen op school en de rest op de werkvloer. Dat is een andere manier van leren, maar niet minderwaardig. Maar het zal niet kunnen zonder het engagement van het bedrijfsleven dat er voldoende stageplaatsen voor die leerlingen zullen zijn'', vreest Vancoillie.
Zij ziet bovendien mogelijkheden in het modulair onderwijs in het DBO.
,,Een opleiding van vier jaar is te lang. Je moet de leerlingen telkens opnieuw motiveren om een volgende stap te doen. Modulair onderwijs is een systeem van getrapte succeservaring.''
Vóór de invoering van de wet was er al sprake van een spontane toename van de scholarisatie. Steeds meer jongeren begrepen dat een degelijke opleiding de enige garantie op werk was. Was de leerplichtverlenging dus een maat voor niets? Volgens Van Damme is het effect in elk geval kleiner dan men denkt.
Maar Vancoillie meent dat de verlenging wel degelijk invloed heeft gehad op de jongeren uit de zwakste kringen. ,,Er zijn nog steeds ouders die mij zeggen: schandelijk dat ze tot achttien jaar naar school moeten, ik heb ze nodig in het huishouden, of de familiezaak, of om geld te verdienen voor het gezin. Een aantal ouders uit kansarme milieus zou de stap om hun kinderen langer onderwijs te laten volgen, toch nooit uit eigen beweging hebben gedaan.''
Aan het begin van de jaren negentig wilden de Vlaamse en de Franstalige ministers van Onderwijs, Luc Van den Bossche en Elio Di Rupo, de leerplicht weer verlagen tot zestien jaar. Ze wilden daarmee vermijden dat jongeren gaan spijbelen, zich misdragen en uit verveling in de jeugddelinquentie terechtkomen.
,,Wij hebben dat absoluut afgeraden, want je zult hoe dan ook de zwaksten verliezen. Als het economisch goed gaat, vinden laag- of ongeschoolden wel werk. Maar bij de minste recessie vallen zij uit de boot. Bovendien begint spijbelen al vroeger in de schoolloopbaan'', zegt Douterlungne.
,,Wie voorstander is van het terugschroeven van de leerplicht, heeft trouwens geen alternatief. Wat ga je doen met die schoolmoeë zestienjarigen? Niemand zal ze moeten hebben en niemand zal voor hen opkomen. Wij hebben geen sociaal vangnet voor die jongeren. Het schoolsysteem is het laatste dat hen bij de hand houdt en het is de goedkoopste opvang'', argumenteert Vancoillie.
Van Damme is er niet zo zeker van dat een verlaging schadelijk zou zijn. ,,Welke jongeren verlaten vroegtijdig het onderwijs? Zij die werk hebben gevonden. De school dient dus ook als opvang voor diegenen die geen werk vinden. De vroege schoolverlaters zijn er niet per definitie slechter aan toe. Aanvankelijk is er zelfs geen enkel verschil.''
,,Pas na vijf jaar zie je dat vroege schoolverlaters minder sterk staan op de arbeidsmarkt. Ze worden minder vlug benoemd, moet vaker van job veranderen. Maar we weten niet of deze jongeren sterker zouden staan als ze wel langer op school hadden gezeten.''
Van Damme vindt wel dat jongeren die vroeger het onderwijs zouden verlaten, het recht moeten krijgen om later op kosten van de gemeenschap een bijkomende opleiding te volgen. ,,Wie niet gemotiveerd is, leert toch niets meer, en sommigen moeten nu eenmaal eerst iets anders gaan doen voor ze weer verder studeren.''
Ook Vancoillie pleit voor veel flexibelere systemen. ,,Er zijn altijd jongeren die niet weten wat aan te vangen met hun leven en die zich absoluut niet kunnen gedragen. Die groep wordt steeds groter. De overheid moet zich voor die jongeren focussen op trajecten die als voorbereiding dienen op de maatschappij. En op flexibelere systemen. Sommige jongeren hebben op hun achttiende nog geen idee welke kant ze op willen. Het moet mogelijk zijn om pas veel later een richting te kiezen en dan maar wat later met hun beroepsleven te starten.''
Van Damme is er nog niet echt uit of de leerplichtverlenging nu wel een goede zaak is. ,,In Nederland heb je na vijf jaar Havo al een volwaardige secundaire opleiding achter de rug. In België moet iedereen zes jaar middelbaar onderwijs volgen, en de zwaksten die in het beroepsonderwijs terechtkomen, moeten zelfs een zevende jaar volgen. Opdat jongeren gekwalificeerd zouden zijn, moeten de zwaksten dus zeven jaar onderwijs volgen. Wij leggen de lat veel te hoog.''
,,En omdat die zwaksten in de loop van hun schoolcarrière vaak al één of meerdere jaren gedubbeld hebben, zijn ze gemakkelijk twintig voor ze een diploma hebben. Zo komt het dat tussen 15 en 17 procent de school ongekwalificeerd verlaat.''
Volgens Vancoillie moet men zich blijven inspannen om de doelstellingen van de leerplichtverlenging te realiseren. ,,Men moet nu aan de inhoud van de opleidingen werken. Theorie en praktijk beter aan elkaar koppelen. Ze meer up-to-date maken.''
,,De Standaard'' belicht elke maandag een onderwijsonderwerp.
01/09/2003 Inge Ghijs
©Copyright De Standaard
Wij leggen de lat te hoog
Van onze redactrice
Precies twintig jaar geleden werd de leerplicht opgetrokken van 14 naar 18 jaar. Er was bijna veertig jaar politiek gebakkelei aan voorafgegaan. En enkele jaren later al wilden sommigen de leerplicht weer verlagen tot zestien. Heeft de leerplichtverlenging schoolmoeë jongeren opgeleverd? Of heeft het de jeugd beter voorbereid op de maatschappij en het arbeidsleven? Een evaluatie.
Vanaf de Tweede Wereldoorlog discussieerde de politiek over de verlenging van de leerplicht. Ouders waren voor, zij vonden het wel een goede opvang voor jongeren die op straat rondhingen. Leerkrachten maakten zich zorgen over de schoolmoeë leerlingen. Maar beiden dachten dat de verlenging er toch nooit zou komen.
Toen Daniël Coens in 1981 minister van Onderwijs werd -- na meer dan 25 jaar opnieuw een CVP'er -- wilde hij de verlenging van de leerplicht absoluut op zijn palmares.
,,Hij zag het vooral als een sociale maatregel'', vertelt Nicole Vancoillie, die aan de wieg stond van het Deeltijds Beroepsonderwijs (DBO) en medewerkster was op het kabinet van Coens.
,,De werkloosheid was in die jaren erg hoog, en het was bewezen dat wie niet geschoold was, de meeste kans had werkloos te worden. Vooral wie geen diploma van het lager secundair had, viel uit de boot.''
De bedoeling van de maatregel was ook om de jongeren via scholing maatschappelijk weerbaar te maken. Hen te wapenen voor het leven in een steeds ingewikkelder samenleving. ,,Maar ik durf niet te beweren dat die doelstelling ook bereikt is. Ons onderwijs is niet van die aard dat het jonge mensen goed voorbereidt op de maatschappij'', zegt hoogleraar Jan Van Damme van de KU Leuven.
De verlenging van de leerplicht veroorzaakte enige paniek bij de leerkrachten. Zij vreesden schoolmoeë en gedemotiveerde leerlingen. Daarom konden jongeren vanaf hun zestiende ook aan de leerplicht voldoen via deeltijds onderwijs. Zo konden ze werken en leren combineren.
De Middenstandsopleiding -- waarbij één dag naar school wordt gegaan en vier dagen wordt gewerkt bij een patroon -- werd erkend. En het ministerie van Onderwijs richtte tegen 1 september 1984 het Deeltijds Beroepsonderwijs op. Er kwamen in Vlaanderen 48 centra voor deeltijds onderwijs. Jongeren zouden daar twee dagen per week les volgen, drie dagen zouden ze werken in een bedrijf. Maar omdat er niet altijd voldoende arbeidsplaatsen worden gevonden, is nietsdoen ook een van de mogelijkheden.
Is twintig jaar later dat deeltijds onderwijs een antwoord voor die schoolmoeë jongeren? ,,Gedeeltelijk'', antwoordt Vancoillie. ,,Het was een antwoord voor die leerlingen die wel schoolmoe zijn, maar toch nog te motiveren zijn om op een andere manier te leren.''
,,Het beroepsonderwijs vreesde dat de leerlingen massaal zouden vluchten naar het deeltijds onderwijs. Die vrees bleek ongegrond, maar het gevolg was wel dat het DBO nooit serieus werd uitgebouwd en er nooit genoeg middelen in werden geïnvesteerd.''
De meeste jongeren die verplicht werden om tegen heug en meug op de schoolbanken te blijven zitten, kwamen in het voltijds beroepsonderwijs terecht. Vandaag volgen zowat 6.300 leerplichtige leerlingen het DBO, ongeveer 6.000 zitten in de Middenstandsopleiding.
,,Een grote potentiële groep leerlingen voor het DBO volgt voltijds onderwijs, omdat ze het deeltijds leren niet als een alternatief zien. En diegenen die wel bereikt worden, zijn de zogenaamd moeilijke, kwetsbare leerlingen'', concludeert Mia Douterlungne van het Hoger Instituut voor de Arbeid, die na twaalf jaar leerplichtverlenging een grondige evaluatie maakte.
,,Het was nooit een evenwaardig alternatief omdat men de diploma's van het deeltijds onderwijs niet evenwaardig maakte aan die van het voltijds onderwijs'', zegt Vancoillie. ,,Het is bijna een schande om naar het deeltijds te gaan en altijd een negatieve keuze: alles al geprobeerd en dan maar het laatste vangnet. Het deeltijds onderwijs werd altijd beschouwd als iets voor de domme leerlingen.''
,,Ook de mentaliteit van de werkgever draagt daartoe bij. Hij zal altijd eerst kiezen voor iemand uit het technisch onderwijs, dan het beroeps en pas als laatste het deeltijds. Grote bedrijven zoals Van Hool, Atlas Copco, Bekaert, speelden een voortrekkersrol in het DBO, maar ze waren uitzonderingen.''
Van Damme begrijpt de werkgevers. ,,Het deeltijds onderwijs richt zich op jongeren die het gewoon onderwijs beu zijn. Dat is een gemiste kans. Men had voor de aantrekkelijke technische opleidingen samen met de werkgevers een deeltijds onderwijs moeten uitbouwen. Nu krijgen die werkgevers in de eerste plaats te maken met een probleempubliek.''
Alle gesprekspartners pleiten dan ook dringend voor een opwaardering van het DBO.
,,De benaming zou beter 'alternerend leren' worden. Een aantal jongeren leert beter een deel dingen op school en de rest op de werkvloer. Dat is een andere manier van leren, maar niet minderwaardig. Maar het zal niet kunnen zonder het engagement van het bedrijfsleven dat er voldoende stageplaatsen voor die leerlingen zullen zijn'', vreest Vancoillie.
Zij ziet bovendien mogelijkheden in het modulair onderwijs in het DBO.
,,Een opleiding van vier jaar is te lang. Je moet de leerlingen telkens opnieuw motiveren om een volgende stap te doen. Modulair onderwijs is een systeem van getrapte succeservaring.''
Vóór de invoering van de wet was er al sprake van een spontane toename van de scholarisatie. Steeds meer jongeren begrepen dat een degelijke opleiding de enige garantie op werk was. Was de leerplichtverlenging dus een maat voor niets? Volgens Van Damme is het effect in elk geval kleiner dan men denkt.
Maar Vancoillie meent dat de verlenging wel degelijk invloed heeft gehad op de jongeren uit de zwakste kringen. ,,Er zijn nog steeds ouders die mij zeggen: schandelijk dat ze tot achttien jaar naar school moeten, ik heb ze nodig in het huishouden, of de familiezaak, of om geld te verdienen voor het gezin. Een aantal ouders uit kansarme milieus zou de stap om hun kinderen langer onderwijs te laten volgen, toch nooit uit eigen beweging hebben gedaan.''
Aan het begin van de jaren negentig wilden de Vlaamse en de Franstalige ministers van Onderwijs, Luc Van den Bossche en Elio Di Rupo, de leerplicht weer verlagen tot zestien jaar. Ze wilden daarmee vermijden dat jongeren gaan spijbelen, zich misdragen en uit verveling in de jeugddelinquentie terechtkomen.
,,Wij hebben dat absoluut afgeraden, want je zult hoe dan ook de zwaksten verliezen. Als het economisch goed gaat, vinden laag- of ongeschoolden wel werk. Maar bij de minste recessie vallen zij uit de boot. Bovendien begint spijbelen al vroeger in de schoolloopbaan'', zegt Douterlungne.
,,Wie voorstander is van het terugschroeven van de leerplicht, heeft trouwens geen alternatief. Wat ga je doen met die schoolmoeë zestienjarigen? Niemand zal ze moeten hebben en niemand zal voor hen opkomen. Wij hebben geen sociaal vangnet voor die jongeren. Het schoolsysteem is het laatste dat hen bij de hand houdt en het is de goedkoopste opvang'', argumenteert Vancoillie.
Van Damme is er niet zo zeker van dat een verlaging schadelijk zou zijn. ,,Welke jongeren verlaten vroegtijdig het onderwijs? Zij die werk hebben gevonden. De school dient dus ook als opvang voor diegenen die geen werk vinden. De vroege schoolverlaters zijn er niet per definitie slechter aan toe. Aanvankelijk is er zelfs geen enkel verschil.''
,,Pas na vijf jaar zie je dat vroege schoolverlaters minder sterk staan op de arbeidsmarkt. Ze worden minder vlug benoemd, moet vaker van job veranderen. Maar we weten niet of deze jongeren sterker zouden staan als ze wel langer op school hadden gezeten.''
Van Damme vindt wel dat jongeren die vroeger het onderwijs zouden verlaten, het recht moeten krijgen om later op kosten van de gemeenschap een bijkomende opleiding te volgen. ,,Wie niet gemotiveerd is, leert toch niets meer, en sommigen moeten nu eenmaal eerst iets anders gaan doen voor ze weer verder studeren.''
Ook Vancoillie pleit voor veel flexibelere systemen. ,,Er zijn altijd jongeren die niet weten wat aan te vangen met hun leven en die zich absoluut niet kunnen gedragen. Die groep wordt steeds groter. De overheid moet zich voor die jongeren focussen op trajecten die als voorbereiding dienen op de maatschappij. En op flexibelere systemen. Sommige jongeren hebben op hun achttiende nog geen idee welke kant ze op willen. Het moet mogelijk zijn om pas veel later een richting te kiezen en dan maar wat later met hun beroepsleven te starten.''
Van Damme is er nog niet echt uit of de leerplichtverlenging nu wel een goede zaak is. ,,In Nederland heb je na vijf jaar Havo al een volwaardige secundaire opleiding achter de rug. In België moet iedereen zes jaar middelbaar onderwijs volgen, en de zwaksten die in het beroepsonderwijs terechtkomen, moeten zelfs een zevende jaar volgen. Opdat jongeren gekwalificeerd zouden zijn, moeten de zwaksten dus zeven jaar onderwijs volgen. Wij leggen de lat veel te hoog.''
,,En omdat die zwaksten in de loop van hun schoolcarrière vaak al één of meerdere jaren gedubbeld hebben, zijn ze gemakkelijk twintig voor ze een diploma hebben. Zo komt het dat tussen 15 en 17 procent de school ongekwalificeerd verlaat.''
Volgens Vancoillie moet men zich blijven inspannen om de doelstellingen van de leerplichtverlenging te realiseren. ,,Men moet nu aan de inhoud van de opleidingen werken. Theorie en praktijk beter aan elkaar koppelen. Ze meer up-to-date maken.''
,,De Standaard'' belicht elke maandag een onderwijsonderwerp.
01/09/2003 Inge Ghijs
©Copyright De Standaard