Zagora
04-09-03, 12:22
Televisieverslaving / Gek van de stilte
door Mark Traa
2003-09-04
Honderdvijftig Amerikaanse studenten keken thuis op verzoek een half uur lang naar de televisie. Belangrijk detail: die televisie stond uit. Menig proefpersoon bezweek bijna aan gevoelens van verveling, eenzaamheid en vooral de verleiding van de aan-knop. ,,Ik strekte mijn been uit en voelde eraan met mijn grote teen.''
Het is een wat merkwaardig maar erg simpel experiment, dat iedereen makkelijk zelf thuis kan doen. Zet de televisie uit, kijk een half uur in het zwarte gat en rapporteer vervolgens wat je zoal voelde. De sociologen David Boyns en Desiree Stephenson van de California State University vroegen het honderdvijftig van hun studenten. De resultaten, gemeld in het jongste nummer van het Journal of Mundane Behavior, maken duidelijk dat mens en televisie op een bijna angstaanjagende wijze met elkaar zijn verknoopt.
In een gemiddeld Amerikaans huishouden staat de televisie zeven uur per dag aan. De helft van de tijd is het akoestisch behang: bewust kijken doen Amerikanen een uur of drie, vier. En net als elders in de wereld is de televisie het elektronische hart van het huis: woonkamers zijn zodanig ingericht dat televisie kijken zo comfortabel mogelijk is. Nogal wat onderzoek richt zich op de inhoud en de effecten van wat vanuit de tv tot ons komt, maar Boyns en Stephenson zochten juist naar de alledaagse betekenis van het apparaat zelf.
De opdracht aan de proefpersonen was dus simpel: kijk een half uur geconcentreerd naar een dode televisie. Neem alles wat je voelt goed in je op, dwaal niet af in je gedachten, ga niet dagdromen en val niet in slaap. Het was een verzoek dat voor menigeen uitliep op een ware martelgang. ,,Het was een van de moeilijkste opdrachten die ik ooit volbracht'', verklaarde een deelnemer.
De eerste reacties waren te voorspellen: de meeste proefpersonen vonden het experiment maar onzinnig en voelden zich tamelijk opgelaten bij het kijken naar een tv die uit staat. Dat lacherige begin sloeg bij velen om in verveling, vaak al na een paar minuten. Het was het saaiste halfuur uit mijn leven, klonk het achteraf bij menigeen. Kijken naar een uitgeschakelde televisie blijkt heel wat anders dan kijken naar bijvoorbeeld een broodrooster: van dat laatste apparaat hoef je sowieso geen vermaak te verwachten. Sommige proefpersonen werden zelfs kwaad: op de onderzoekers die hen een halfuur 'echte' televisie ontzegden, maar ook op de tv zélf. De verkwisting van tijd die het apparaat op zijn 'geweten' heeft, drong nu pas goed door.
Dat idee werd gevoed door het veranderde tijdsbesef dat de uitgeschakelde televisie met zich meebrengt. Met de tv áán lijkt de tijd veel sneller te gaan. In het experiment kropen de minuten voorbij. Volgens de onderzoekers werd het de proefpersonen nu pas duidelijk dat het échte tijd is die ze besteden aan televisie kijken, ook al lijkt die zo veel sneller te gaan doordat ze worden vermaakt. Op deze manier werd opnieuw geappelleerd aan het schuldgevoel van de al te fanatieke kijkers.
De drang om de televisie aan te zetten, was immens. Menig proefpersoon greep vanuit een automatisme naar de afstandsbediening, om die vervolgens weer moedeloos weg te leggen. ,,Zelfs bij reclame zou ik me beter voelen'', zei een deelnemer aan de proef. ,,De wil om de televisie aan te zetten was angstaanjagend sterk. De televisie voelde als een verslaving.'' Een ander: ,,Op een bepaald moment voelde ik een drang om hem aan te zetten. Ik strekte mijn been uit en raakte de aan/uit-knop aan met mijn grote teen.'' Uiteraard waren er ook proefpersonen die toegaven aan hun drang. ,,Ik voelde me verplicht om de tv aan te zetten. Het voelde of ik anders iets zou missen. Iets in me vroeg zich af waarom ik naar een zwart scherm zat te turen. Iets vroeg zich af wat er op de televisie zou zijn op het moment dat ik het experiment zou stoppen en hem zou aanzetten. Door aan deze vragen te denken werd de drang overweldigend, dus ik móest hem gewoon aan zetten.'' Een deelnemer verklaarde: ,,Ik dacht dat ik gek zou worden als ik hem niet zou aan zetten.''
Er kwamen nog curieuzere meldingen. De kijkers hadden te maken met wat de onderzoekers het 'Big Brother syndroom' noemden: het voelde of de televisie terugkeek. Verschillende deelnemers zeiden het gevoel te hebben in de gaten te worden gehouden. Iemand meldde dat het leek of de tv erom vróeg te worden aangezet. Een ander dacht dat de televisie met hem leek te willen gaan praten. In alle gevallen werd de televisie gepersonifieerd, alsof het apparaat een eigen ik heeft. Of, zoals de onderzoekers schrijven, het leek of de televisie bewoond werd. Niet eens zo heel raar misschien, gezien het gevoel van gezelschap dat de tv biedt.
Waar de onderzoekers écht van stonden te kijken, waren de talrijke meldingen van deelnemers dat ze tijdens het experiment in zekere zin tóch televisie keken, ook al stond het apparaat uit. Ze beeldden zich simpelweg in dat er een programma werd vertoond. ,,Ik wilde dat er iets was, en uiteindelijk maakte ik dan maar mijn eigen programma,'' zei een proefpersoon. De een 'keek' naar muziekclips, iemand waande zich in een John Wayne-film, een ander was zogenaamd te gast bij Oprah Winfrey. De beelden en geluiden konden vrij eenvoudig uit het onderbewuste worden opgediept. Mensen hebben zich kennelijk aangeleerd om te dagdromen in 'televisietaal', concluderen de onderzoekers. Anders gezegd: we zijn behoorlijk doordrenkt geraakt met televisie.
Voor wie geen ander 'gezelschap' heeft dan de tv, bleek een uitgeschakeld apparaat rampzalig. Voor menig proefpersoon was het experiment een regelrechte confrontatie met de eenzaamheid van het bestaan als alleenstaande. ,,De stilte maakte me gek,'' zei een deelnemer, ,,Ik pakte de telefoon en belde enkele vrienden, alleen maar om hun stemmen te horen zodat ik wist dat ik niet de laatste persoon op aarde was.'' Het werd pijnlijk duidelijk dat veel mensen voor een bepaald gevoel van intimiteit érg op de tv zijn aangewezen. Het is een surrogaatgevoel uiteraard, en dat maakt het weer een beetje triest. ,,Eindelijk zat mijn observatietijd erop'', verklaarde een deelnemer. ,,Onmiddellijk zette ik de tv weer aan. Het voelde vertrouwd dat mijn kameraad er weer was.''
trouw.nl
door Mark Traa
2003-09-04
Honderdvijftig Amerikaanse studenten keken thuis op verzoek een half uur lang naar de televisie. Belangrijk detail: die televisie stond uit. Menig proefpersoon bezweek bijna aan gevoelens van verveling, eenzaamheid en vooral de verleiding van de aan-knop. ,,Ik strekte mijn been uit en voelde eraan met mijn grote teen.''
Het is een wat merkwaardig maar erg simpel experiment, dat iedereen makkelijk zelf thuis kan doen. Zet de televisie uit, kijk een half uur in het zwarte gat en rapporteer vervolgens wat je zoal voelde. De sociologen David Boyns en Desiree Stephenson van de California State University vroegen het honderdvijftig van hun studenten. De resultaten, gemeld in het jongste nummer van het Journal of Mundane Behavior, maken duidelijk dat mens en televisie op een bijna angstaanjagende wijze met elkaar zijn verknoopt.
In een gemiddeld Amerikaans huishouden staat de televisie zeven uur per dag aan. De helft van de tijd is het akoestisch behang: bewust kijken doen Amerikanen een uur of drie, vier. En net als elders in de wereld is de televisie het elektronische hart van het huis: woonkamers zijn zodanig ingericht dat televisie kijken zo comfortabel mogelijk is. Nogal wat onderzoek richt zich op de inhoud en de effecten van wat vanuit de tv tot ons komt, maar Boyns en Stephenson zochten juist naar de alledaagse betekenis van het apparaat zelf.
De opdracht aan de proefpersonen was dus simpel: kijk een half uur geconcentreerd naar een dode televisie. Neem alles wat je voelt goed in je op, dwaal niet af in je gedachten, ga niet dagdromen en val niet in slaap. Het was een verzoek dat voor menigeen uitliep op een ware martelgang. ,,Het was een van de moeilijkste opdrachten die ik ooit volbracht'', verklaarde een deelnemer.
De eerste reacties waren te voorspellen: de meeste proefpersonen vonden het experiment maar onzinnig en voelden zich tamelijk opgelaten bij het kijken naar een tv die uit staat. Dat lacherige begin sloeg bij velen om in verveling, vaak al na een paar minuten. Het was het saaiste halfuur uit mijn leven, klonk het achteraf bij menigeen. Kijken naar een uitgeschakelde televisie blijkt heel wat anders dan kijken naar bijvoorbeeld een broodrooster: van dat laatste apparaat hoef je sowieso geen vermaak te verwachten. Sommige proefpersonen werden zelfs kwaad: op de onderzoekers die hen een halfuur 'echte' televisie ontzegden, maar ook op de tv zélf. De verkwisting van tijd die het apparaat op zijn 'geweten' heeft, drong nu pas goed door.
Dat idee werd gevoed door het veranderde tijdsbesef dat de uitgeschakelde televisie met zich meebrengt. Met de tv áán lijkt de tijd veel sneller te gaan. In het experiment kropen de minuten voorbij. Volgens de onderzoekers werd het de proefpersonen nu pas duidelijk dat het échte tijd is die ze besteden aan televisie kijken, ook al lijkt die zo veel sneller te gaan doordat ze worden vermaakt. Op deze manier werd opnieuw geappelleerd aan het schuldgevoel van de al te fanatieke kijkers.
De drang om de televisie aan te zetten, was immens. Menig proefpersoon greep vanuit een automatisme naar de afstandsbediening, om die vervolgens weer moedeloos weg te leggen. ,,Zelfs bij reclame zou ik me beter voelen'', zei een deelnemer aan de proef. ,,De wil om de televisie aan te zetten was angstaanjagend sterk. De televisie voelde als een verslaving.'' Een ander: ,,Op een bepaald moment voelde ik een drang om hem aan te zetten. Ik strekte mijn been uit en raakte de aan/uit-knop aan met mijn grote teen.'' Uiteraard waren er ook proefpersonen die toegaven aan hun drang. ,,Ik voelde me verplicht om de tv aan te zetten. Het voelde of ik anders iets zou missen. Iets in me vroeg zich af waarom ik naar een zwart scherm zat te turen. Iets vroeg zich af wat er op de televisie zou zijn op het moment dat ik het experiment zou stoppen en hem zou aanzetten. Door aan deze vragen te denken werd de drang overweldigend, dus ik móest hem gewoon aan zetten.'' Een deelnemer verklaarde: ,,Ik dacht dat ik gek zou worden als ik hem niet zou aan zetten.''
Er kwamen nog curieuzere meldingen. De kijkers hadden te maken met wat de onderzoekers het 'Big Brother syndroom' noemden: het voelde of de televisie terugkeek. Verschillende deelnemers zeiden het gevoel te hebben in de gaten te worden gehouden. Iemand meldde dat het leek of de tv erom vróeg te worden aangezet. Een ander dacht dat de televisie met hem leek te willen gaan praten. In alle gevallen werd de televisie gepersonifieerd, alsof het apparaat een eigen ik heeft. Of, zoals de onderzoekers schrijven, het leek of de televisie bewoond werd. Niet eens zo heel raar misschien, gezien het gevoel van gezelschap dat de tv biedt.
Waar de onderzoekers écht van stonden te kijken, waren de talrijke meldingen van deelnemers dat ze tijdens het experiment in zekere zin tóch televisie keken, ook al stond het apparaat uit. Ze beeldden zich simpelweg in dat er een programma werd vertoond. ,,Ik wilde dat er iets was, en uiteindelijk maakte ik dan maar mijn eigen programma,'' zei een proefpersoon. De een 'keek' naar muziekclips, iemand waande zich in een John Wayne-film, een ander was zogenaamd te gast bij Oprah Winfrey. De beelden en geluiden konden vrij eenvoudig uit het onderbewuste worden opgediept. Mensen hebben zich kennelijk aangeleerd om te dagdromen in 'televisietaal', concluderen de onderzoekers. Anders gezegd: we zijn behoorlijk doordrenkt geraakt met televisie.
Voor wie geen ander 'gezelschap' heeft dan de tv, bleek een uitgeschakeld apparaat rampzalig. Voor menig proefpersoon was het experiment een regelrechte confrontatie met de eenzaamheid van het bestaan als alleenstaande. ,,De stilte maakte me gek,'' zei een deelnemer, ,,Ik pakte de telefoon en belde enkele vrienden, alleen maar om hun stemmen te horen zodat ik wist dat ik niet de laatste persoon op aarde was.'' Het werd pijnlijk duidelijk dat veel mensen voor een bepaald gevoel van intimiteit érg op de tv zijn aangewezen. Het is een surrogaatgevoel uiteraard, en dat maakt het weer een beetje triest. ,,Eindelijk zat mijn observatietijd erop'', verklaarde een deelnemer. ,,Onmiddellijk zette ik de tv weer aan. Het voelde vertrouwd dat mijn kameraad er weer was.''
trouw.nl