Orakel
12-10-03, 00:03
'Begrip allochtoon heeft zijn langste tijd gehad'
Van onze verslaggever Arnout Brouwers
DEN HAAG - Ruim een decennium geleden werd het woord minderheid vervangen door allochtoon, omdat het woord minderheid zo de nadruk legde op achterstand. Inmiddels vergen de ontwikkelingen weer een nieuwe term: immigrant.
Jan Schoonenboom van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
Als stafmedewerker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), werkte Jan Schoonenboom mee aan het rapport Allochtonenbeleid uit 1989. Sindsdien zijn de begrippen allochtoon en autochtoon ingeburgerd geraakt.
- Waar komt het begrip allochtoon vandaan?
'Wij wilden destijds een neutraal begrip. Als je, zoals toen gebruikelijk, een groep voorzag van het etiket minderheid, impliceerde je dat die hele groep in een achterstandspositie verkeerde. Die achterstanden bestonden er zeker en daar hebben we alarm over geslagen, maar ze golden zeker niet voor alle etnische groepen of personen daaruit.
'Wij zochten een koepelbegrip dat kon dienen voor het immigratiebeleid, het integratiebeleid en het cultuurbeleid voor mensen van elders. En het moest niet zonder meer slaan op het zo belastende begrip van achtergestelden. Kijk, dat er in het maatschappelijk verkeer gaandeweg toch weer dat element van achterstand en afwijkend in is gekomen. . . Tsja, zo gaat dat nu eenmaal. We hebben trouwens in ons recente rapport afstand gedaan van de allochtoon. We hebben het nu over immigranten.'
- De WRR gebruikt de term niet meer. Sommige ministeries ook niet. De allochtoon lijkt zijn beste tijd gehad te hebben, maar juist nu is het een ingeburgerd begrip geworden.
(Lachend) 'Jazeker.'
- U bent een van de uitvinders van de term. Wat vinden jullie nu van jullie zorgenkindje?
'Nou, het was geen zorgenkindje. Maar taal is geen neutrale categorie. Het waren beleidstermen, maar het zijn maatschappelijke etiketten geworden. Er is steeds meer nadruk komen te liggen op de problemen van nieuwkomers, in de sfeer van criminaliteit, waarden en normen. Het onderscheid tussen wij en zij is scherper geworden. En dus is dat begrip allochtoon steeds negatiever belast.
'Tegelijk zie je dat de beoordeling van wat vreemd wordt genoemd, verandert. Vroeger was een donkere huidskleur het vreemde element, maar de moslim heeft dat vreemde element overgenomen. De zwarte Surinamer hoort er meer bij dan de moslim. Dat is frappant, want vroeger werd de donkere Surinamer als meer bedreigend gezien dan de buitenlandse werknemer uit Turkije of Marokko. Die was eerder zielig, of hardwerkend.'
- Zijn we nu in Nederland na tientallen jaren immigratie al een beetje opgeschoten met het beantwoorden van de vraag wat dit voor onze maatschappij betekent?
'In 1989 zeiden wij: Let op, Nederland is de facto een immigratieland. Maar de laatste jaren zie je weer heel vaak die verblufte ontdekking van politici dat we een immigratieland zijn geworden.
'In 1979 publiceerden we het rapport Etnische minderheden. We keerden ons heftig tegen het beleid van toen, dat integratie met behoud van eigen identiteit inhield. Dat beleid ging ervan uit dat immigranten zouden terugkeren naar hun eigen land. Wij zeiden: ze blijven hier, dus richt je op de integratie in de Nederlandse instellingen en onderken dat immigratie wederzijdse aanpassing vraagt. Het is een dynamisch proces, heel iets anders dan behoud van eigen cultuur. Maar dat betekent ook dat wij in onze cultuur ruimte moeten te scheppen, bijvoorbeeld door te erkennen dat de islam hier vaste voet aan de grond heeft gekregen. Dat schort er nu, twintig jaar later, nog steeds aan.'
- Zijn we met de inburgeringscursus niet weer helemaal terug bij de gedachte dat integreren hetzelfde is als aanpassen aan de heersende cultuur?
'Absoluut.'
- Maar jullie houden eraan vast dat immigratie een dynamisch proces is?
'Natuurlijk moeten zij zich aanpassen om hier te kunnen participeren. Maar autochtonen moeten ook beseffen dat hier mensen zijn met andere opvattingen. Er heeft een heilloze discussie plaatsgehad over de multiculturele samenleving. Het multiculturalisme is verworden tot een scheldwoord. Er wordt gedaan alsof er in cultureel opzicht sprake is van eenrichtingsverkeer. Het liefst, vinden wij, moeten moslims calvinisten worden.
'Maar je hebt multiculturaliteit als feit en als norm. Een overheid kan natuurlijk nooit streven naar multi- of monoculturaliteit. Zij kan alleen streven naar pacificatie van conflicten die voortvloeien uit culturen die naast elkaar leven. Daar staat de hele Nederlandse geschiedenis bol van. Maar we durven in Nederland zelfs niet meer te erkennen dat we hier met zeer uiteenlopende culturen moeten samenleven.'
- Had Paul Scheffer een punt dat linkse partijen nooit de discussie zijn aangegaan over wat het betekent een immigratieland te zijn?
'Scheffer heeft gewezen op het feit dat het, ondanks alle goede bedoelingen, met de integratie slecht loopt. Dat was trouwens wel een late ontdekking, want jaar in jaar uit is gedocumenteerd hoe het er voorstond. Dat blijkt trouwens niet eens zo slecht te zijn. Maar Scheffer ging verder: hij pleitte ervoor dat we ons van onze Nederlandse identiteit bewust moesten worden. Dat pleidooi suggereerde een onveranderlijke kern van het Nederlander zijn. Daar rijzen bij mij de haren te berge.'
Waarom?
- 'Omdat identiteiten altijd geconstrueerde eigenschappen zijn en dynamiek ontkennen. Iedere discussie over wat het eigene van ons is, is heilloos. Daar ligt de kern ook niet. Die ligt in het creëren van mechanismen om vreedzaam met elkaar om te gaan.'
- Wat weerhoudt politieke partijen ervan duidelijk te zeggen: integratie is meer dan eenrichtingsverkeer?
'Angst. Hoe snel heeft Balkenende de LPF-boodschap niet omarmd en heeft hij verklaard dat van multiculturalisme geen sprake kan zijn? Daarmee de ogen sluitend voor het feit dat multiculturalisme nu eenmaal bestaat en ook altijd heeft bestaan. Je kunt als een struisvogel zeggen dat er geen ruimte voor vreemd dient te zijn. Maar daar los je natuurlijk niets mee op.'
- Alle maatschappelijke problemen zijn tegenwoordig te wijten aan immigratie. Massapsychose?
'Dat is absoluut het geval. Je ziet aan alle kanten processen van overgeneralisatie plaatsvinden. Incidenten die tot algemene karakteristieken worden verklaard. Moslims die allemaal fundamentalistisch worden gemaakt. Dat is een levensgevaarlijke ontwikkeling. Door kenmerken toe te schrijven aan bepaalde bevolkingsgroepen, kunnen die zich ook naar die verwachtingen gaan gedragen.'
- Reden te meer om het niet meer te hebben over autochtonen en allochtonen?
'Ja, dat denk ik wel. Al moet ik er meteen bij zeggen: de kans op maatschappelijke kleuring van welk neutraal begrip dan ook is nooit weg te nemen.'
- Maar wat is nou precies een Nederlander?
'Ik zou zeggen, iedereen die hier toevallig woont.'
Volkskrant, december 2002. Hoe actueel echter.......
Van onze verslaggever Arnout Brouwers
DEN HAAG - Ruim een decennium geleden werd het woord minderheid vervangen door allochtoon, omdat het woord minderheid zo de nadruk legde op achterstand. Inmiddels vergen de ontwikkelingen weer een nieuwe term: immigrant.
Jan Schoonenboom van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
Als stafmedewerker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), werkte Jan Schoonenboom mee aan het rapport Allochtonenbeleid uit 1989. Sindsdien zijn de begrippen allochtoon en autochtoon ingeburgerd geraakt.
- Waar komt het begrip allochtoon vandaan?
'Wij wilden destijds een neutraal begrip. Als je, zoals toen gebruikelijk, een groep voorzag van het etiket minderheid, impliceerde je dat die hele groep in een achterstandspositie verkeerde. Die achterstanden bestonden er zeker en daar hebben we alarm over geslagen, maar ze golden zeker niet voor alle etnische groepen of personen daaruit.
'Wij zochten een koepelbegrip dat kon dienen voor het immigratiebeleid, het integratiebeleid en het cultuurbeleid voor mensen van elders. En het moest niet zonder meer slaan op het zo belastende begrip van achtergestelden. Kijk, dat er in het maatschappelijk verkeer gaandeweg toch weer dat element van achterstand en afwijkend in is gekomen. . . Tsja, zo gaat dat nu eenmaal. We hebben trouwens in ons recente rapport afstand gedaan van de allochtoon. We hebben het nu over immigranten.'
- De WRR gebruikt de term niet meer. Sommige ministeries ook niet. De allochtoon lijkt zijn beste tijd gehad te hebben, maar juist nu is het een ingeburgerd begrip geworden.
(Lachend) 'Jazeker.'
- U bent een van de uitvinders van de term. Wat vinden jullie nu van jullie zorgenkindje?
'Nou, het was geen zorgenkindje. Maar taal is geen neutrale categorie. Het waren beleidstermen, maar het zijn maatschappelijke etiketten geworden. Er is steeds meer nadruk komen te liggen op de problemen van nieuwkomers, in de sfeer van criminaliteit, waarden en normen. Het onderscheid tussen wij en zij is scherper geworden. En dus is dat begrip allochtoon steeds negatiever belast.
'Tegelijk zie je dat de beoordeling van wat vreemd wordt genoemd, verandert. Vroeger was een donkere huidskleur het vreemde element, maar de moslim heeft dat vreemde element overgenomen. De zwarte Surinamer hoort er meer bij dan de moslim. Dat is frappant, want vroeger werd de donkere Surinamer als meer bedreigend gezien dan de buitenlandse werknemer uit Turkije of Marokko. Die was eerder zielig, of hardwerkend.'
- Zijn we nu in Nederland na tientallen jaren immigratie al een beetje opgeschoten met het beantwoorden van de vraag wat dit voor onze maatschappij betekent?
'In 1989 zeiden wij: Let op, Nederland is de facto een immigratieland. Maar de laatste jaren zie je weer heel vaak die verblufte ontdekking van politici dat we een immigratieland zijn geworden.
'In 1979 publiceerden we het rapport Etnische minderheden. We keerden ons heftig tegen het beleid van toen, dat integratie met behoud van eigen identiteit inhield. Dat beleid ging ervan uit dat immigranten zouden terugkeren naar hun eigen land. Wij zeiden: ze blijven hier, dus richt je op de integratie in de Nederlandse instellingen en onderken dat immigratie wederzijdse aanpassing vraagt. Het is een dynamisch proces, heel iets anders dan behoud van eigen cultuur. Maar dat betekent ook dat wij in onze cultuur ruimte moeten te scheppen, bijvoorbeeld door te erkennen dat de islam hier vaste voet aan de grond heeft gekregen. Dat schort er nu, twintig jaar later, nog steeds aan.'
- Zijn we met de inburgeringscursus niet weer helemaal terug bij de gedachte dat integreren hetzelfde is als aanpassen aan de heersende cultuur?
'Absoluut.'
- Maar jullie houden eraan vast dat immigratie een dynamisch proces is?
'Natuurlijk moeten zij zich aanpassen om hier te kunnen participeren. Maar autochtonen moeten ook beseffen dat hier mensen zijn met andere opvattingen. Er heeft een heilloze discussie plaatsgehad over de multiculturele samenleving. Het multiculturalisme is verworden tot een scheldwoord. Er wordt gedaan alsof er in cultureel opzicht sprake is van eenrichtingsverkeer. Het liefst, vinden wij, moeten moslims calvinisten worden.
'Maar je hebt multiculturaliteit als feit en als norm. Een overheid kan natuurlijk nooit streven naar multi- of monoculturaliteit. Zij kan alleen streven naar pacificatie van conflicten die voortvloeien uit culturen die naast elkaar leven. Daar staat de hele Nederlandse geschiedenis bol van. Maar we durven in Nederland zelfs niet meer te erkennen dat we hier met zeer uiteenlopende culturen moeten samenleven.'
- Had Paul Scheffer een punt dat linkse partijen nooit de discussie zijn aangegaan over wat het betekent een immigratieland te zijn?
'Scheffer heeft gewezen op het feit dat het, ondanks alle goede bedoelingen, met de integratie slecht loopt. Dat was trouwens wel een late ontdekking, want jaar in jaar uit is gedocumenteerd hoe het er voorstond. Dat blijkt trouwens niet eens zo slecht te zijn. Maar Scheffer ging verder: hij pleitte ervoor dat we ons van onze Nederlandse identiteit bewust moesten worden. Dat pleidooi suggereerde een onveranderlijke kern van het Nederlander zijn. Daar rijzen bij mij de haren te berge.'
Waarom?
- 'Omdat identiteiten altijd geconstrueerde eigenschappen zijn en dynamiek ontkennen. Iedere discussie over wat het eigene van ons is, is heilloos. Daar ligt de kern ook niet. Die ligt in het creëren van mechanismen om vreedzaam met elkaar om te gaan.'
- Wat weerhoudt politieke partijen ervan duidelijk te zeggen: integratie is meer dan eenrichtingsverkeer?
'Angst. Hoe snel heeft Balkenende de LPF-boodschap niet omarmd en heeft hij verklaard dat van multiculturalisme geen sprake kan zijn? Daarmee de ogen sluitend voor het feit dat multiculturalisme nu eenmaal bestaat en ook altijd heeft bestaan. Je kunt als een struisvogel zeggen dat er geen ruimte voor vreemd dient te zijn. Maar daar los je natuurlijk niets mee op.'
- Alle maatschappelijke problemen zijn tegenwoordig te wijten aan immigratie. Massapsychose?
'Dat is absoluut het geval. Je ziet aan alle kanten processen van overgeneralisatie plaatsvinden. Incidenten die tot algemene karakteristieken worden verklaard. Moslims die allemaal fundamentalistisch worden gemaakt. Dat is een levensgevaarlijke ontwikkeling. Door kenmerken toe te schrijven aan bepaalde bevolkingsgroepen, kunnen die zich ook naar die verwachtingen gaan gedragen.'
- Reden te meer om het niet meer te hebben over autochtonen en allochtonen?
'Ja, dat denk ik wel. Al moet ik er meteen bij zeggen: de kans op maatschappelijke kleuring van welk neutraal begrip dan ook is nooit weg te nemen.'
- Maar wat is nou precies een Nederlander?
'Ik zou zeggen, iedereen die hier toevallig woont.'
Volkskrant, december 2002. Hoe actueel echter.......