Marsipulami
25-11-03, 16:01
Versluierd debat
Bert Claerhout
De beslissing van een Italiaanse rechter om uit een openbare school in Ofena een kruisbeeld te laten verwijderen, deed ook in Italië het debat over de laïciteit in volle hevigheid losbarsten. Ofena was een onbeduidend dorp van 600 inwoners op zowat 100 km van Rome. Tot de 43-jarige Adel Smith, een tot de islam bekeerde Italiaan en voorzitter van de Unie van Italiaanse moslims - een beweging die door geen enkele officiële moslimorganisatie in Italië is erkend -, eiste dat de directie van de plaatselijke school een kruisbeeld uit de lokalen weghaalde.
De plattelandsbevolking van Ofena begreep het aanvankelijk niet. Gelovig of niet, de boeren die in deze bergachtige streek met zwaar labeur hun kost verdienen, zijn met het kruis opgegroeid. Voor sommigen is het een betekenisvol symbool, voor anderen niet. Maar Smith is een doorzetter. In een televisieprogramma noemde hij het kruis ,,een kadaver dat moet worden geëlimineerd’’. En toen hij in Ofena geen gehoor vond, wendde hij zich tot de rechter. Die gaf Smith recentelijk gelijk, al werd het vonnis achteraf door een hogere rechtbank opgeschort.
Ofena werd meteen een zaak van nationaal belang. Krantencommentatoren, kunstenaars en religieuze leiders mengden zich in het debat. Er werden optochten gehouden waarin ook niet-gelovigen mee opstapten achter spandoeken met als opschrift ‘Raak niet aan het kruis’. De Italiaanse president Carlo Azeglio Ciampi benadrukte dat het kruis hoe dan ook met het wezen van de Italiaanse identiteit verbonden blijft. En kardinaal Ersilio Tonini vroeg zich af of we eerlang kerkgebouwen gaan slopen omdat ze volgens een of andere fanaticus niet in het straatbeeld passen.
u
Het debat over de laïciteit en over de verhouding tussen kerk en staat beperkt zich niet tot Italië. De discussie woedt in tal van Europese landen - ook al zijn de historische omstandigheden vaak verschillend, net als de gevoeligheden en de hevigheid waarmee het debat wordt gevoerd. Opmerkelijk daarbij is de centrale rol van symbolen. Zowel in Duitsland als in Frankrijk laaide het debat op naar aanleiding van de vraag of moslimmeisjes en -leerkrachten op school een sluier mogen dragen. In Duitsland maakte het grondwettelijk hof er zich vanaf met een onduidelijk arrest dat de kwestie naar de deelstaten doorschoof.
In Frankrijk is de discussie over de sluier inmiddels breed uitgewaaierd. Zo pleitte de socialistische voorman en voormalige minister van Cultuur, Jack Lang, onlangs niet alleen tegen de sluierdracht, maar tegen alle religieuze symbolen in schoolgebouwen. Ook de huidige minister van Onderwijs, Luc Ferry, die als filosoof nochtans openstaat voor spiritualiteit, zingeving en religie, verklaarde nogal onbezonnen dat Frankrijk nood heeft aan een nieuwe wet die godsdienst en racisme uit het staatsonderwijs bant.
Hoe dan ook, die nieuwe wet op de laïciteit, waarop ook president Jacques Chirac en premier Jean-Pierre Raffarin aandringen, lijkt er aan te komen. Naar verluidt ligt al een voorstel klaar dat religieuze symbolen in staatsscholen taboe maakt. Christenen en moslims hebben er de voorbije weken fel tegen geprotesteerd.
u
Het lijdt geen twijfel dat zowel de integratie van moslims van de derde generatie als de huidige immigratiegolf, de Europese landen met nieuwe uitdagingen confronteert. Uitdagingen die de wetgever dwingen zich over de vrijheid van godsdienst en de plaats van kerken en religies in onze geseculariseerde samenleving te buigen. Wat betekent, in het licht van die evoluties, de ‘neutraliteit’ van scholen? Hoe moet jongeren worden geleerd met religieuze symbolen om te gaan? Van de wetgever mag terecht worden verwacht dat hij enige vooruitziendheid aan de dag legt, in plaats van te wachten tot een of andere fanaticus, zoals in Ofena, een conflict uitlokt dat tot een ‘symbooldossier’ uitgroeit.
De discussie die nu in tal van Europese landen wordt gevoerd, lijkt echter meer op een verlate paniekreactie op de gebeurtenissen van 11 september 2001, dan op een volwassen debat over de verhouding tussen kerk en staat. Uiteraard hebben de Fransen het bij het rechte eind als ze stellen dat moslims zich aan de wetten van de Franse republiek moeten houden en dat ze het pluralisme van de westerse maatschappij moeten aanvaarden. En natuurlijk moeten moslimvrouwen - sluier of niet - herkenbaar op hun pasfoto staan. Maar moet daartoe elk religieuze symbool uit de samenleving worden geweerd?
Kan de vrijheid van godsdienst niet op een positievere manier worden geregeld? Door, bijvoorbeeld, religies en levensbeschouwingen als een valabele maatschappelijke medespeler te zien, in plaats van als een noodzakelijk kwaad. Door ervoor te zorgen dat religies over voldoende gebedshuizen kunnen beschikken - in veel Franse steden is dat voor de moslims een pijnpunt. Door in openbare scholen godsdienstonderricht te verstrekken dat inzicht in de religieuze symboliek bijbrengt en zodoende bijdraagt tot een klimaat van dialoog en wederzijds vertrouwen. Is dat voor de toekomst van onze samenleving niet veel urgenter en belangrijker dan het voeren van oppervlakkige discussies over een kruisbeeld hier of daar, of over het dragen van een sluier of een keppeltje?
Reageer op dit artikel: Bert Claerhout
Bert Claerhout
De beslissing van een Italiaanse rechter om uit een openbare school in Ofena een kruisbeeld te laten verwijderen, deed ook in Italië het debat over de laïciteit in volle hevigheid losbarsten. Ofena was een onbeduidend dorp van 600 inwoners op zowat 100 km van Rome. Tot de 43-jarige Adel Smith, een tot de islam bekeerde Italiaan en voorzitter van de Unie van Italiaanse moslims - een beweging die door geen enkele officiële moslimorganisatie in Italië is erkend -, eiste dat de directie van de plaatselijke school een kruisbeeld uit de lokalen weghaalde.
De plattelandsbevolking van Ofena begreep het aanvankelijk niet. Gelovig of niet, de boeren die in deze bergachtige streek met zwaar labeur hun kost verdienen, zijn met het kruis opgegroeid. Voor sommigen is het een betekenisvol symbool, voor anderen niet. Maar Smith is een doorzetter. In een televisieprogramma noemde hij het kruis ,,een kadaver dat moet worden geëlimineerd’’. En toen hij in Ofena geen gehoor vond, wendde hij zich tot de rechter. Die gaf Smith recentelijk gelijk, al werd het vonnis achteraf door een hogere rechtbank opgeschort.
Ofena werd meteen een zaak van nationaal belang. Krantencommentatoren, kunstenaars en religieuze leiders mengden zich in het debat. Er werden optochten gehouden waarin ook niet-gelovigen mee opstapten achter spandoeken met als opschrift ‘Raak niet aan het kruis’. De Italiaanse president Carlo Azeglio Ciampi benadrukte dat het kruis hoe dan ook met het wezen van de Italiaanse identiteit verbonden blijft. En kardinaal Ersilio Tonini vroeg zich af of we eerlang kerkgebouwen gaan slopen omdat ze volgens een of andere fanaticus niet in het straatbeeld passen.
u
Het debat over de laïciteit en over de verhouding tussen kerk en staat beperkt zich niet tot Italië. De discussie woedt in tal van Europese landen - ook al zijn de historische omstandigheden vaak verschillend, net als de gevoeligheden en de hevigheid waarmee het debat wordt gevoerd. Opmerkelijk daarbij is de centrale rol van symbolen. Zowel in Duitsland als in Frankrijk laaide het debat op naar aanleiding van de vraag of moslimmeisjes en -leerkrachten op school een sluier mogen dragen. In Duitsland maakte het grondwettelijk hof er zich vanaf met een onduidelijk arrest dat de kwestie naar de deelstaten doorschoof.
In Frankrijk is de discussie over de sluier inmiddels breed uitgewaaierd. Zo pleitte de socialistische voorman en voormalige minister van Cultuur, Jack Lang, onlangs niet alleen tegen de sluierdracht, maar tegen alle religieuze symbolen in schoolgebouwen. Ook de huidige minister van Onderwijs, Luc Ferry, die als filosoof nochtans openstaat voor spiritualiteit, zingeving en religie, verklaarde nogal onbezonnen dat Frankrijk nood heeft aan een nieuwe wet die godsdienst en racisme uit het staatsonderwijs bant.
Hoe dan ook, die nieuwe wet op de laïciteit, waarop ook president Jacques Chirac en premier Jean-Pierre Raffarin aandringen, lijkt er aan te komen. Naar verluidt ligt al een voorstel klaar dat religieuze symbolen in staatsscholen taboe maakt. Christenen en moslims hebben er de voorbije weken fel tegen geprotesteerd.
u
Het lijdt geen twijfel dat zowel de integratie van moslims van de derde generatie als de huidige immigratiegolf, de Europese landen met nieuwe uitdagingen confronteert. Uitdagingen die de wetgever dwingen zich over de vrijheid van godsdienst en de plaats van kerken en religies in onze geseculariseerde samenleving te buigen. Wat betekent, in het licht van die evoluties, de ‘neutraliteit’ van scholen? Hoe moet jongeren worden geleerd met religieuze symbolen om te gaan? Van de wetgever mag terecht worden verwacht dat hij enige vooruitziendheid aan de dag legt, in plaats van te wachten tot een of andere fanaticus, zoals in Ofena, een conflict uitlokt dat tot een ‘symbooldossier’ uitgroeit.
De discussie die nu in tal van Europese landen wordt gevoerd, lijkt echter meer op een verlate paniekreactie op de gebeurtenissen van 11 september 2001, dan op een volwassen debat over de verhouding tussen kerk en staat. Uiteraard hebben de Fransen het bij het rechte eind als ze stellen dat moslims zich aan de wetten van de Franse republiek moeten houden en dat ze het pluralisme van de westerse maatschappij moeten aanvaarden. En natuurlijk moeten moslimvrouwen - sluier of niet - herkenbaar op hun pasfoto staan. Maar moet daartoe elk religieuze symbool uit de samenleving worden geweerd?
Kan de vrijheid van godsdienst niet op een positievere manier worden geregeld? Door, bijvoorbeeld, religies en levensbeschouwingen als een valabele maatschappelijke medespeler te zien, in plaats van als een noodzakelijk kwaad. Door ervoor te zorgen dat religies over voldoende gebedshuizen kunnen beschikken - in veel Franse steden is dat voor de moslims een pijnpunt. Door in openbare scholen godsdienstonderricht te verstrekken dat inzicht in de religieuze symboliek bijbrengt en zodoende bijdraagt tot een klimaat van dialoog en wederzijds vertrouwen. Is dat voor de toekomst van onze samenleving niet veel urgenter en belangrijker dan het voeren van oppervlakkige discussies over een kruisbeeld hier of daar, of over het dragen van een sluier of een keppeltje?
Reageer op dit artikel: Bert Claerhout