Simon
20-12-03, 11:26
Onderzoek / De klad zit in het geloof
door Elma Drayer
2003-12-20
Hoe ziet de religieuze denkwereld van jonge volwassenen eruit? En waar halen ze hun inspiratie vandaan? Met deze vragen ging onderzoeksbureau Kaski op pad. De meeste twintigers en dertigers blijken zich amper druk te maken om geloof en zinvragen. En wie dat wel doet, wil zich beslist niet binden. Maar de honger naar religieus getinte rituelen is enorm.
Voor wie dacht dat de secularisatie over haar hoogtepunt heen was, moet het even slikken zijn.
Tweederde van alle twintigers beschouwt zichzelf als onkerkelijk. Bij de dertigers is dat nog 53 procent. Van de twintigers gelooft 44 procent in God, tegen 63 procent van de dertigers. Bij een dikke meerderheid staat religie hoe dan ook niet erg hoog op de verlanglijst. Van de twintigers houdt bijna tweederde zich amper bezig met het geloof en de zin van het leven. Bij de dertigers is die groep non-zoekers nauwelijks kleiner.
Dat blijkt uit het onderzoek 'Waar moeten ze het zoeken?' naar religie en zingeving onder jonge volwassenen, uitgevoerd door het Kaski - in opdracht van Ikon, Trouw en ZinWeb. In totaal kregen 404 mensen tussen 18 en 40 jaar een vragenlijst voorgelegd.
,,Het valt mij eigenlijk nóg mee'', zegt de Amsterdamse doopsgezinde predikant Henk Leegte laconiek. ,,Eenderde kerklid is meer dan ik had verwacht.''
Opmerkelijk: 63 procent van de twintigers die zichzelf wél als kerklid beschouwen, zegt de kerk óók 'niet veel'. En curieus genoeg antwoordt maar krap de helft (53 procent) van de jonge kerkleden volmondig ja op de uitspraak 'Ik wil horen bij een groep mensen met dezelfde godsdienst/levensovertuiging'.
,,Dat beeld herken ik enorm'', zegt Henk Leegte. ,,Ik heb zestig jonge mensen op mijn bijbelcursus voor nitwits. En een wachtlijst. Daar komen vooral dertigers op af. Die zijn heel actief, sommigen zie ik vaker in het gebouw dan mijn eigen gemeenteleden. Maar als je vraagt: zijn jullie christen? - dan valt er een stilte. Dat is heel erg van deze tijd: je wel inzetten, maar je niet vastleggen. Laat staan je laten dopen of belijdenis doen.''
Volgens Hans Alma, hoogleraar godsdienstpsychologie in Leiden, bevestigt het Kaski-onderzoek 'wat al langer zichtbaar is'. ,,Je ziet dat jonge mensen zoeken en twijfelen, dat ze nieuwsgierig zijn naar religie, er zich niet meer tegen afzetten. Ze lezen er graag boeken over, ze willen erover praten. Maar dat is toch een anderssoortige belangstelling dan waarop de kerken hopen. Mensen willen best een weekendje naar een klooster, dat vertaalt zich niet in het lidmaatschap van de rooms-katholieke kerk. Je ziet het hier in Leiden ook. Vergelijkende godsdienstwetenschap is heel populair onder studenten. Nog maar een enkeling kiest voor de klassieke theologie.''
Erg stabiel zijn de levensovertuigingen doorgaans niet. Eenderde van de dertigers vraagt zich 'vaak' af waarin ze nu eigenlijk geloven en waarom. En 46 procent zegt dat hun ideeën hieromtrent voortdurend veranderen. Bij de twintigers is die ongewisheid iets minder groot (37 procent).
Grosso modo lijken de twintigers minder kerkelijk én minder religieus angehaucht dan de dertigers. Eerder onderzoek - zoals 'Secularisatie in de jaren negentig' van het Sociaal en Cultureel Planbureau uit 2000 - signaleerde juist een godsdienstige opleving in de jongste generatie. Dat wordt door het Kaski-onderzoek niet bevestigd.
Uiteraard is hier enige voorzichtigheid geboden. Het hóéft geen 'generatiekwestie' te zijn, het kán ook aan de leeftijd liggen. Niet zelden dringt pas na de dertig de ernst van het leven door - dankzij baby's, banen, en de eerste sterfgevallen. En niet zelden gaat dat gepaard met (hernieuwde) belangstelling voor het hogere.
Bedenk daarbij wél, schrijven Kaski-onderzoekers Joris Kregting en José Sanders, dat twintigers al in een ander klimaat zijn grootgebracht. Driekwart van de dertigers genoot nog een - enigszins - godsdienstige opvoeding, bij de twintigers is dat gezakt tot zestig procent.
Godsdienstsocioloog en VU-hoogleraar Hijme Stoffels: ,,Een groot deel van de jongste generatie is het bos ingestuurd zonder een krachtige religieuze opvoeding. Die zoeken en zwalken, en ze zijn grotendeels aan hun eigen lot en inzichten overgelaten.''
De Kaski-onderzoekers: ,,Het is nog niet duidelijk te bepalen wat dit zal betekenen voor hun eventuele behoefte aan (religieuze) zingeving wanneer zij over een jaar of tien een gezin stichten. Het is zeer wel mogelijk dat die behoefte bij sommigen wat toeneemt, maar bij vele anderen nooit ontstaat.''
Al met al biedt het rapport geen opwekkende boodschap voor de leveranciers bij uitstek van zingeving en geloof - de kerken. Godsdienstsocioloog Stoffels: ,,Ik vrees dat die hier niet van schrikken. De Samen-op-Wegkerken raken jaarlijks zo'n 65000 leden kwijt. Elke andere organisatie die het zo slecht deed zou zich toch eens achter de oren krabben. De kerken hebben zich vooral druk gemaakt over hun eigen voortbestaan. Die denken: daar hebben we toch de catechesatie voor.''
Stellingen over God en geloof
Jacques Janssen, hoogleraar godsdienstpsychologie in Nijmegen, is niet ondersteboven van het 'algemene beeld'. ,,Hoe jonger, hoe minder kerkgebonden - die trend was bekend.'' Wél is hij verrast door de 'enorme terugval' van rooms-katholieke twintigers die uit dit onderzoek blijkt. Bij de dertigers noemt 25 procent zich katholiek, bij de generatie eronder is dat ineens gedaald naar 13 procent. Onder protestanten is het verschil tussen de beide leeftijdsgroepen met 2 procent beduidend minder scherp. De trend wordt bovendien bevestigd door de SOCON-data uit 2000 (vijfjaarlijkse survey) die de Kaski-onderzoekers opnieuw analyseerden. ,,Die halvering vind ik echt spectaculair'', zegt Janssen. ,,Het ondergraaft het algemene idee dat het allemaal zo'n vaart niet loopt.''
Alle secularisering ten spijt - behoefte aan zingeving is er wel. Zo meldt toch nog ruim eenderde van de niet-kerkleden te zoeken naar 'inspiratie om een zinvol leven te leiden'. En de honger naar rituelen blijkt volgens het onderzoek enorm. Liefst tweederde van alle twintigers en dertigers ziet de hoogte- en dieptepunten van het leven graag omlijst. Ook van de onkerkelijke twintigers vindt nog steeds meer dan de helft dat er iets moois moet gebeuren rond geboorte, huwelijk en dood. Dertien procent wil dat zelfs wel in de kerk ,,maar op mijn eigen manier''. Er bestaat onder jongvolwassenen, concluderen de Kaski-onderzoekers, een latente behoefte aan ritualisering.
Predikant Henk Leegte vindt dat 'zo logisch als wat'. ,,Ik word vaak gebeld: wil je ons trouwen? Hebben ze gehoord dat ik het met woorden van deze tijd doe. Ik maak meteen duidelijk dat zo'n kerkelijk huwelijk minder vrijblijvend is dan ze denken. Dat het niet alleen voor het mooi is.'' De dominee is geen liefhebber van gefantaseerde rituelen. ,,Heb ik meegemaakt: gaan ze hannesen met een Tibetaanse lap. Je moet van goeden huize komen, hoor, wil dat wat worden.''
Maar een huwelijk weigeren doet hij zelden. ,,Mijn verantwoordelijkheid is toch om die deur open te gooien. Om mensen die denken dat ze bij de kerk aan het goede adres zijn toe te roepen: inderdaad!'' En juist van huwelijken en begrafenissen moet hij het hebben, zegt hij. ,,Daar haal ik nieuwe mensen vandaan.''
Volgens godsdienstpsycholoog Hans Alma schetst het onderzoek een 'helder', niet al te optimistisch beeld van wat de kerken te wachten staat. ,,Er blijft een kleine kern over die de boel draaiend moet houden. De grote groep eromheen plukt her en der wat vandaan.'' Natuurlijk, zegt ze, zijn er best 'goede voorbeelden' te vinden. ,,Maar hoe duurzaam is dat? Wat als die inspirerende voorganger vertrekt? Het probleem zit erin dat mensen geen duurzaam commitment meer willen aangaan. Dat is een heel brede tendens. En daar heb ik geen oplossing voor.''
Ook volgens godsdienstsocioloog Hijme Stoffels moet de kerk er genoegen mee nemen dat 'een minderheid warm loopt'. ,,Ik zou zeggen: zorg dat je kern duidelijk is, dat je zichtbaar en herkenbaar bent. Dat je je boodschap op de achterkant van een lucifersdoosje kwijtkunt. Een kerk die trots is op haar eigen product en die zorgt dat het ergens over gaat. Niet binnenvetterig, maar ook geen verdamping.''
Persoonlijk ziet hij wel wat in 'een soort open-kloostermodel'. ,,Een duidelijke kern met een brede uitstraling. En om die kernen heen kringen van gevarieerde betrokkenheid. De een komt er eens per jaar, de ander eens in zijn leven. Als je er weinig in steekt, krijg je weinig terug. Steek je er veel in, krijg je veel terug.''
Mocht godsdienstpsycholoog Jacques Janssen de Nederlandse bisschoppen adviseren dan wist hij het wel. ,,Die moeten zich heel sterk afvragen in welke tijd wij leven. En in welke mate hun beleidsbeslissingen nog passen bij deze tijd. De katholieke kerk slaagt er kennelijk steeds slechter in om de jongere generatie te boeien. Ze is er wereldwijd veel mee bezig - zie de Wereldjongerendagen in Toronto. Maar dat vertaalt zich in Nederland niet in belangstelling. Nader onderzoek is nodig, maar voorlopig kun je vaststellen dat de katholieke kerk zich heel moeilijk zal kunnen handhaven.''
Janssen noemt de verstarring in de huidige rk kerk 'niet katholiek'. ,,Geen religie die zich altijd zo moeiteloos aanpaste aan de cultuur als de katholieke kerk. Ik zeg niet dat de kerk zich in álles moet aanpassen. Maar ik beleef onze geïndividualiseerde en geëmancipeerde cultuur niet louter negatief. Mensen moeten nu eenmaal op alle gebieden eigen beslissingen nemen. En vergis je niet in de gevolgen, als je álles wat mensen bezighoudt afwijst, en overal een gebrek aan religieus besef in ziet.''
Van predikant Henk Leegte mag de kerk best een beetje harder lopen. ,,Zegt een collega: de velden zijn wit om te oogsten. Maar als je vraagt hoe? - dan blijft het stil. Op de Happy Chaos-manifestatie over religie, in april dit jaar, kwamen achthonderd jongeren af. Tot mijn verbazing heb ik daar geen enkele collega zien rondlopen. Ik vind, je moet toch op de hoogte zijn van wat er speelt. The Lord of the Rings vind ik helemaal niks, maar ik moet wél weten waar het over gaat.''
Somber wil hij niet zijn. Naar de diensten in zijn eigen Singelkerk kwamen in 2000, toen hij er begon, gemiddeld twintig mensen. Nu zo'n zeventig. ,,Die zijn óf boven de tachtig, óf onder de veertig. De hele tussengeneratie ontbreekt. Laatst zaten er vier zwangere vrouwen in de kerk - geweldig vind ik dat. Hebben we heel lang niet gehad.''
Zijn dilemma: hoe combineer je de vrijheidsdrang van de zoekende mens met de noodzaak om 'toch iets van gemeenschap' in stand te houden? ,,Tegen mijn bijbelgroepen voor nitwits ben ik heel helder: dat jullie hier zitten komt doordat mijn gemeente mij dit werk laat doen. De meesten hebben geen idee. Denken dat predikanten een soort ambtenaren zijn die geld krijgen van de staat.''
Hij is even stil. ,,En nu ga ik nog iets domineeachtigs zeggen. Het moet de kerk niet om de kerk gaan. En het hangt niet van ons af. Dat vind ik wel een fijne gedachte.''
Ikon Live over het Kaski-rapport, zondag 21/12, 16.20-17u, Ned.1. Zie ook: www.ikonrtv.nl/zinenquete en www.zinweb.nl
Vanaf maandag op de pagina religie en filosofie: portretten van twintigers en dertigers.
bron: Trouw
door Elma Drayer
2003-12-20
Hoe ziet de religieuze denkwereld van jonge volwassenen eruit? En waar halen ze hun inspiratie vandaan? Met deze vragen ging onderzoeksbureau Kaski op pad. De meeste twintigers en dertigers blijken zich amper druk te maken om geloof en zinvragen. En wie dat wel doet, wil zich beslist niet binden. Maar de honger naar religieus getinte rituelen is enorm.
Voor wie dacht dat de secularisatie over haar hoogtepunt heen was, moet het even slikken zijn.
Tweederde van alle twintigers beschouwt zichzelf als onkerkelijk. Bij de dertigers is dat nog 53 procent. Van de twintigers gelooft 44 procent in God, tegen 63 procent van de dertigers. Bij een dikke meerderheid staat religie hoe dan ook niet erg hoog op de verlanglijst. Van de twintigers houdt bijna tweederde zich amper bezig met het geloof en de zin van het leven. Bij de dertigers is die groep non-zoekers nauwelijks kleiner.
Dat blijkt uit het onderzoek 'Waar moeten ze het zoeken?' naar religie en zingeving onder jonge volwassenen, uitgevoerd door het Kaski - in opdracht van Ikon, Trouw en ZinWeb. In totaal kregen 404 mensen tussen 18 en 40 jaar een vragenlijst voorgelegd.
,,Het valt mij eigenlijk nóg mee'', zegt de Amsterdamse doopsgezinde predikant Henk Leegte laconiek. ,,Eenderde kerklid is meer dan ik had verwacht.''
Opmerkelijk: 63 procent van de twintigers die zichzelf wél als kerklid beschouwen, zegt de kerk óók 'niet veel'. En curieus genoeg antwoordt maar krap de helft (53 procent) van de jonge kerkleden volmondig ja op de uitspraak 'Ik wil horen bij een groep mensen met dezelfde godsdienst/levensovertuiging'.
,,Dat beeld herken ik enorm'', zegt Henk Leegte. ,,Ik heb zestig jonge mensen op mijn bijbelcursus voor nitwits. En een wachtlijst. Daar komen vooral dertigers op af. Die zijn heel actief, sommigen zie ik vaker in het gebouw dan mijn eigen gemeenteleden. Maar als je vraagt: zijn jullie christen? - dan valt er een stilte. Dat is heel erg van deze tijd: je wel inzetten, maar je niet vastleggen. Laat staan je laten dopen of belijdenis doen.''
Volgens Hans Alma, hoogleraar godsdienstpsychologie in Leiden, bevestigt het Kaski-onderzoek 'wat al langer zichtbaar is'. ,,Je ziet dat jonge mensen zoeken en twijfelen, dat ze nieuwsgierig zijn naar religie, er zich niet meer tegen afzetten. Ze lezen er graag boeken over, ze willen erover praten. Maar dat is toch een anderssoortige belangstelling dan waarop de kerken hopen. Mensen willen best een weekendje naar een klooster, dat vertaalt zich niet in het lidmaatschap van de rooms-katholieke kerk. Je ziet het hier in Leiden ook. Vergelijkende godsdienstwetenschap is heel populair onder studenten. Nog maar een enkeling kiest voor de klassieke theologie.''
Erg stabiel zijn de levensovertuigingen doorgaans niet. Eenderde van de dertigers vraagt zich 'vaak' af waarin ze nu eigenlijk geloven en waarom. En 46 procent zegt dat hun ideeën hieromtrent voortdurend veranderen. Bij de twintigers is die ongewisheid iets minder groot (37 procent).
Grosso modo lijken de twintigers minder kerkelijk én minder religieus angehaucht dan de dertigers. Eerder onderzoek - zoals 'Secularisatie in de jaren negentig' van het Sociaal en Cultureel Planbureau uit 2000 - signaleerde juist een godsdienstige opleving in de jongste generatie. Dat wordt door het Kaski-onderzoek niet bevestigd.
Uiteraard is hier enige voorzichtigheid geboden. Het hóéft geen 'generatiekwestie' te zijn, het kán ook aan de leeftijd liggen. Niet zelden dringt pas na de dertig de ernst van het leven door - dankzij baby's, banen, en de eerste sterfgevallen. En niet zelden gaat dat gepaard met (hernieuwde) belangstelling voor het hogere.
Bedenk daarbij wél, schrijven Kaski-onderzoekers Joris Kregting en José Sanders, dat twintigers al in een ander klimaat zijn grootgebracht. Driekwart van de dertigers genoot nog een - enigszins - godsdienstige opvoeding, bij de twintigers is dat gezakt tot zestig procent.
Godsdienstsocioloog en VU-hoogleraar Hijme Stoffels: ,,Een groot deel van de jongste generatie is het bos ingestuurd zonder een krachtige religieuze opvoeding. Die zoeken en zwalken, en ze zijn grotendeels aan hun eigen lot en inzichten overgelaten.''
De Kaski-onderzoekers: ,,Het is nog niet duidelijk te bepalen wat dit zal betekenen voor hun eventuele behoefte aan (religieuze) zingeving wanneer zij over een jaar of tien een gezin stichten. Het is zeer wel mogelijk dat die behoefte bij sommigen wat toeneemt, maar bij vele anderen nooit ontstaat.''
Al met al biedt het rapport geen opwekkende boodschap voor de leveranciers bij uitstek van zingeving en geloof - de kerken. Godsdienstsocioloog Stoffels: ,,Ik vrees dat die hier niet van schrikken. De Samen-op-Wegkerken raken jaarlijks zo'n 65000 leden kwijt. Elke andere organisatie die het zo slecht deed zou zich toch eens achter de oren krabben. De kerken hebben zich vooral druk gemaakt over hun eigen voortbestaan. Die denken: daar hebben we toch de catechesatie voor.''
Stellingen over God en geloof
Jacques Janssen, hoogleraar godsdienstpsychologie in Nijmegen, is niet ondersteboven van het 'algemene beeld'. ,,Hoe jonger, hoe minder kerkgebonden - die trend was bekend.'' Wél is hij verrast door de 'enorme terugval' van rooms-katholieke twintigers die uit dit onderzoek blijkt. Bij de dertigers noemt 25 procent zich katholiek, bij de generatie eronder is dat ineens gedaald naar 13 procent. Onder protestanten is het verschil tussen de beide leeftijdsgroepen met 2 procent beduidend minder scherp. De trend wordt bovendien bevestigd door de SOCON-data uit 2000 (vijfjaarlijkse survey) die de Kaski-onderzoekers opnieuw analyseerden. ,,Die halvering vind ik echt spectaculair'', zegt Janssen. ,,Het ondergraaft het algemene idee dat het allemaal zo'n vaart niet loopt.''
Alle secularisering ten spijt - behoefte aan zingeving is er wel. Zo meldt toch nog ruim eenderde van de niet-kerkleden te zoeken naar 'inspiratie om een zinvol leven te leiden'. En de honger naar rituelen blijkt volgens het onderzoek enorm. Liefst tweederde van alle twintigers en dertigers ziet de hoogte- en dieptepunten van het leven graag omlijst. Ook van de onkerkelijke twintigers vindt nog steeds meer dan de helft dat er iets moois moet gebeuren rond geboorte, huwelijk en dood. Dertien procent wil dat zelfs wel in de kerk ,,maar op mijn eigen manier''. Er bestaat onder jongvolwassenen, concluderen de Kaski-onderzoekers, een latente behoefte aan ritualisering.
Predikant Henk Leegte vindt dat 'zo logisch als wat'. ,,Ik word vaak gebeld: wil je ons trouwen? Hebben ze gehoord dat ik het met woorden van deze tijd doe. Ik maak meteen duidelijk dat zo'n kerkelijk huwelijk minder vrijblijvend is dan ze denken. Dat het niet alleen voor het mooi is.'' De dominee is geen liefhebber van gefantaseerde rituelen. ,,Heb ik meegemaakt: gaan ze hannesen met een Tibetaanse lap. Je moet van goeden huize komen, hoor, wil dat wat worden.''
Maar een huwelijk weigeren doet hij zelden. ,,Mijn verantwoordelijkheid is toch om die deur open te gooien. Om mensen die denken dat ze bij de kerk aan het goede adres zijn toe te roepen: inderdaad!'' En juist van huwelijken en begrafenissen moet hij het hebben, zegt hij. ,,Daar haal ik nieuwe mensen vandaan.''
Volgens godsdienstpsycholoog Hans Alma schetst het onderzoek een 'helder', niet al te optimistisch beeld van wat de kerken te wachten staat. ,,Er blijft een kleine kern over die de boel draaiend moet houden. De grote groep eromheen plukt her en der wat vandaan.'' Natuurlijk, zegt ze, zijn er best 'goede voorbeelden' te vinden. ,,Maar hoe duurzaam is dat? Wat als die inspirerende voorganger vertrekt? Het probleem zit erin dat mensen geen duurzaam commitment meer willen aangaan. Dat is een heel brede tendens. En daar heb ik geen oplossing voor.''
Ook volgens godsdienstsocioloog Hijme Stoffels moet de kerk er genoegen mee nemen dat 'een minderheid warm loopt'. ,,Ik zou zeggen: zorg dat je kern duidelijk is, dat je zichtbaar en herkenbaar bent. Dat je je boodschap op de achterkant van een lucifersdoosje kwijtkunt. Een kerk die trots is op haar eigen product en die zorgt dat het ergens over gaat. Niet binnenvetterig, maar ook geen verdamping.''
Persoonlijk ziet hij wel wat in 'een soort open-kloostermodel'. ,,Een duidelijke kern met een brede uitstraling. En om die kernen heen kringen van gevarieerde betrokkenheid. De een komt er eens per jaar, de ander eens in zijn leven. Als je er weinig in steekt, krijg je weinig terug. Steek je er veel in, krijg je veel terug.''
Mocht godsdienstpsycholoog Jacques Janssen de Nederlandse bisschoppen adviseren dan wist hij het wel. ,,Die moeten zich heel sterk afvragen in welke tijd wij leven. En in welke mate hun beleidsbeslissingen nog passen bij deze tijd. De katholieke kerk slaagt er kennelijk steeds slechter in om de jongere generatie te boeien. Ze is er wereldwijd veel mee bezig - zie de Wereldjongerendagen in Toronto. Maar dat vertaalt zich in Nederland niet in belangstelling. Nader onderzoek is nodig, maar voorlopig kun je vaststellen dat de katholieke kerk zich heel moeilijk zal kunnen handhaven.''
Janssen noemt de verstarring in de huidige rk kerk 'niet katholiek'. ,,Geen religie die zich altijd zo moeiteloos aanpaste aan de cultuur als de katholieke kerk. Ik zeg niet dat de kerk zich in álles moet aanpassen. Maar ik beleef onze geïndividualiseerde en geëmancipeerde cultuur niet louter negatief. Mensen moeten nu eenmaal op alle gebieden eigen beslissingen nemen. En vergis je niet in de gevolgen, als je álles wat mensen bezighoudt afwijst, en overal een gebrek aan religieus besef in ziet.''
Van predikant Henk Leegte mag de kerk best een beetje harder lopen. ,,Zegt een collega: de velden zijn wit om te oogsten. Maar als je vraagt hoe? - dan blijft het stil. Op de Happy Chaos-manifestatie over religie, in april dit jaar, kwamen achthonderd jongeren af. Tot mijn verbazing heb ik daar geen enkele collega zien rondlopen. Ik vind, je moet toch op de hoogte zijn van wat er speelt. The Lord of the Rings vind ik helemaal niks, maar ik moet wél weten waar het over gaat.''
Somber wil hij niet zijn. Naar de diensten in zijn eigen Singelkerk kwamen in 2000, toen hij er begon, gemiddeld twintig mensen. Nu zo'n zeventig. ,,Die zijn óf boven de tachtig, óf onder de veertig. De hele tussengeneratie ontbreekt. Laatst zaten er vier zwangere vrouwen in de kerk - geweldig vind ik dat. Hebben we heel lang niet gehad.''
Zijn dilemma: hoe combineer je de vrijheidsdrang van de zoekende mens met de noodzaak om 'toch iets van gemeenschap' in stand te houden? ,,Tegen mijn bijbelgroepen voor nitwits ben ik heel helder: dat jullie hier zitten komt doordat mijn gemeente mij dit werk laat doen. De meesten hebben geen idee. Denken dat predikanten een soort ambtenaren zijn die geld krijgen van de staat.''
Hij is even stil. ,,En nu ga ik nog iets domineeachtigs zeggen. Het moet de kerk niet om de kerk gaan. En het hangt niet van ons af. Dat vind ik wel een fijne gedachte.''
Ikon Live over het Kaski-rapport, zondag 21/12, 16.20-17u, Ned.1. Zie ook: www.ikonrtv.nl/zinenquete en www.zinweb.nl
Vanaf maandag op de pagina religie en filosofie: portretten van twintigers en dertigers.
bron: Trouw