jaja
05-01-04, 09:43
Spaanse moslims / Bekeerlingen domineren de islam in Andalusië
door Ton Crijnen
Trouw, 2004-01-05
Na zes eeuwen wonen er sinds enkele decennia weer moslims in Spanje, inmiddels een half miljoen. Ze hebben zelfs een moskee gebouwd tegenover het Alhambra in Granada, ooit het laatste Moorse bolwerk op het Iberisch schiereiland. ,,Wij bieden de Westerse samenleving het enige alternatief dat tot bevrijding leidt.'' Het eerste van twee artikelen over de islam in Spanje.
Vanuit de vierkante minaret van de helwitte Grote Moskee aan de Plaza San Nicolas in Albaicín, de voormalige Moorse wijk van Granada, roept de muezzin op tot de salaat van de namiddag. Beneden wassen gelovigen zich ritueel aan twee achthoekige, azuurblauwe wasbekkens. Enkele toeristen turen nieuwsgierig door de ramen van de met kroonluchters verlichte gebedsruimte. Daar valt amper een allochtone moslim te bekennen. Het is alles Spaans wat de klok slaat.
Buiten, op het ruime, met oranje afrikaantjes en jonge granaatappelbomen omzoomd terras, zegt medewerker Joessoef, ooit Juan, met een tevreden klank in zijn stem: ,,Wij moslims zijn eindelijk terug van weggeweest.'' Om er haastig aan toe te voegen: ,,Elk gevoel van triomfalisme is ons vreemd.'' Maar dit gloednieuwe, deels met Arabisch geld gefinancierd, islamitisch gebedshuis staat 'toevallig' wel recht tegenover het Alhambra, tot 1492 symbool van moslimmacht in Spanje.
Granada telt 14000 moslims, van wie bijna de helft immigrant is. Daarnaast zijn er 3000 Arabische studenten. En dan heb je nog een groep van 5000 Spaanse bekeerlingen; zij zijn het die in Granada het gezicht van de islam bepalen. Samen maken de moslims zes procent van de stadsbevolking uit. Veel meer dan het gemiddelde over heel Spanje. Dat bedraagt ruim één procent, een half miljoen islamieten op veertig miljoen inwoners. Heel wat minder dan in Nederland, want, legt onderzoeker Pietro Sottu uit, Spanje is vooral een doortochtland waar het moslim-immigranten betreft.
Er blijkt nog een andere verklaring voor het betrekkelijk lage aantal moslims. Sottu: ,,De gezinshereniging begint hier nu pas op gang te komen. Daardoor is driekwart van alle allochtonen man; hun vrouwen en kinderen wonen in de landen van herkomst: vooral Algerije en Marokko. Reden waarom Spanje geen geïntegreerde derde generatie kent die namens de moslimgemeenschap naar buiten kan treden. Vandaar dat de autochtone bekeerlingen zo'n grote rol spelen.''
Sottu, Italiaan en als sociaal onderzoeker Arabische studies tijdelijk verbonden aan de universiteit van Granada, werkt aan een EU-project over moslims in Granada. Maar hij weet ook veel over hun situatie in de rest van Spanje. ,,De moslimgemeenschap wordt gekenmerkt door jaloezie en tweespalt. Tegenover een meerderheid aan islamitische immigranten -traditioneel, ongeschoold, lage welstand- staat een middenklasse van goed opgeleide Spaanse moslims van wie de meesten het soefisme aanhangen, de spirituele tak van de islam. Veel van die bekeerlingen voelen zich verheven boven de immigranten. Op hun beurt noemen deze de autochtone geloofsgenoten 'halve moslims'.
Granada vormt volgens Sottu een uitzondering. ,,Hier beseffen de moslim-immigranten dat ze heel wat aan de bekeerlingen te danken hebben. Die deden hun best om de positie van de immigranten te verbeteren en brachten de islam onder de aandacht. Daarom zijn in Granada de onderlinge relaties beter dan in de rest van het land.''
,,Toch steekt het niet-Spaanse moslims in de stad dat de nieuwe, door bekeerlingen gebouwde moskee in Albaicín alle publiciteit naar zich toetrekt en zich ook nog eens de 'grote moskee' noemt. Die eretitel komt volgens allochtonen toe aan de oudere, vooral door immigranten bezochte, al-Taqwa-moskee. De imam daar was de eerste die voor de rechten van moslims opkwam door een eigen islamitische plek op de begraafplaats van Granada te eisen. Maar de eer gaat naar de bekeerlingen. Dat zet kwaad bloed.''
In tegenstelling tot wat het VVV in Granada sugereert herbergt de oude Moorse wijk tegenover de imposante bergketen van de Sierra Nevada niet de meerderheid van de moslims. Die wonen in monotone nieuwbouwwijken als Poligono, waar aan de rand van de stad goedkope woonblokken zijn neergezet. Omdat op zo'n saaie plek voor Arabische financiers geen eer valt te behalen, zie je er weinig moskeeën.
Lahsen el Himer is voorzitter van het bestuur van de Omar-moskee, een wat verscholen, maar modern gebouw aan de Avenida Andalucía. Moslims uit alle uithoeken van de stad komen er naar toe. Himer, afkomstig uit Marokko, vind dat moskeeën als de zijne overheidssubsidie moeten krijgen. ,,Het eerste dat immigranten uit de Maghreb na hun aankomst in Spanje doen is naar een moskee gaan om er sociale ondersteuning te vragen. We nemen de lokale en landelijke overheid veel werk uit handen.''
De Spaanse regering streeft naar een centrale moslimkoepel waarmee men kan overleggen. Dat is tot dusver niet gelukt. In Granada bestaat er, aldus Himer, wel een verband van moskeeën, de Comunidad muselmanes. Dat helpt moslims die in de problemen zitten en organiseert sociale activiteiten.
De voorzitter ontkent dat in Spanje moslimfundamentalisme een belangrijke rol speelt. ,,De overgrote meerderheid van de moslims heeft wel wat anders aan haar hoofd. Die is veel te druk bezig een bestaan op te bouwen.''
Terug naar de Grote Moskee in Albaicín. In 1981 besloot een groepje bekeerde moslims daar een gebedshuis neer te zetten, met uitzicht op de plek waar ruim zes eeuwen geleden de islam in Spanje zijn laatste bastion (het Alhambra) moest overdragen aan de katholieke majesteiten Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië. Na veel problemen met gemeente en rk kerk werd het gebouw op 10 juli 2003 geopend. Het is sindsdien een toeristische trekpleister. In het hypermoderne moskeekantoor vertelt directeur Abdalhasib Castiñeira dat 's zomers dagelijks honderden nieuwsgierigen een kijkje komen nemen. ,,Elke week bekeren zich er wel een paar.''
Zelf deed Castiñeira dat 26 jaar geleden, op zijn 21ste, onder invloed van sjeik Abdalqadir al-Moerabit, een Schot die in Marokko moslim was geworden en eind 1975 in het Spaanse Córdoba een kleine gemeenschap van naar de islam overgestapte Spanjaarden stichtte. Het waren merendeels voormalig linkse intellectuelen, op zoek naar spirituele alternatieven voor het conservatieve katholicisme onder Franco. De groep gaf de aanzet tot een ware islamitische bekeringsgolf -enkele tienduizenden-, al volgt een groot deel nu niet langer de lijn van sjeik Abdalqadir.
Castiñeira, filosoof en vader van acht kinderen, van wie er één tot imam van de moskee werd benoemd, is een slanke, gedistingeerde man, met smalle ringbaard en een zachte stem. ,,Wij bieden onze Westerse samenleving, die steeds meer vervalt tot platte consumptiezucht en inhumaan neo-kapitalisme, het enige alternatief dat tot geestelijke bevrijding leidt: de islam.'' Maar: ,,We verwerpen het romantische idee van een terugkeer naar de gouden tijden van weleer. Ook moslims staan met beide voeten in de moderniteit.''
In die tijden van weleer, stelt islamologe Elena Arijita, was het minder rozengeur en maneschijn dan Arabische en ook nogal wat Westerse deskundigen beweren. Arijita, verbonden aan het instituut voor semitische studies aan de universiteit van Granada, stelt vast: ,,Al-Andalus (Moors Spanje) is vaak bejubeld om zijn convivencia, het in harmonie samenleven van christenen, joden en moslims. De realiteit bleek echter lang niet altijd zo rooskleurig.''
,,Al konden enkele christenen en vooral joden hoge posities aan het Moorse hof verwerven, de rest bleef tweederangs burger, moest in getto's wonen, afwijkende kleding dragen en extra belasting betalen. Een islamitische wetstekst uit de tiende eeuw noemt hen 'leden van de duivelspartij'. In 1066 werden in Granada duizenden Joden door de Moren afgeslacht. In 1148 vluchtte de latere grote joodse filosoof en arts Maimonides, toen dertien jaar, met zijn familie uit Córdoba voor het fundamentalisme van de regerende Almohaden. Joden en christenen werden voor de keus gesteld: bekeren of emigreren. Vijftig jaar later moest Maimonides' collega en geloofsgenoot Ibn Roesjd (Averroës) Córdoba eveneens gedwongen verlaten. Geloof me, in al-Andalus was niet alles goud wat er blonk.''
door Ton Crijnen
Trouw, 2004-01-05
Na zes eeuwen wonen er sinds enkele decennia weer moslims in Spanje, inmiddels een half miljoen. Ze hebben zelfs een moskee gebouwd tegenover het Alhambra in Granada, ooit het laatste Moorse bolwerk op het Iberisch schiereiland. ,,Wij bieden de Westerse samenleving het enige alternatief dat tot bevrijding leidt.'' Het eerste van twee artikelen over de islam in Spanje.
Vanuit de vierkante minaret van de helwitte Grote Moskee aan de Plaza San Nicolas in Albaicín, de voormalige Moorse wijk van Granada, roept de muezzin op tot de salaat van de namiddag. Beneden wassen gelovigen zich ritueel aan twee achthoekige, azuurblauwe wasbekkens. Enkele toeristen turen nieuwsgierig door de ramen van de met kroonluchters verlichte gebedsruimte. Daar valt amper een allochtone moslim te bekennen. Het is alles Spaans wat de klok slaat.
Buiten, op het ruime, met oranje afrikaantjes en jonge granaatappelbomen omzoomd terras, zegt medewerker Joessoef, ooit Juan, met een tevreden klank in zijn stem: ,,Wij moslims zijn eindelijk terug van weggeweest.'' Om er haastig aan toe te voegen: ,,Elk gevoel van triomfalisme is ons vreemd.'' Maar dit gloednieuwe, deels met Arabisch geld gefinancierd, islamitisch gebedshuis staat 'toevallig' wel recht tegenover het Alhambra, tot 1492 symbool van moslimmacht in Spanje.
Granada telt 14000 moslims, van wie bijna de helft immigrant is. Daarnaast zijn er 3000 Arabische studenten. En dan heb je nog een groep van 5000 Spaanse bekeerlingen; zij zijn het die in Granada het gezicht van de islam bepalen. Samen maken de moslims zes procent van de stadsbevolking uit. Veel meer dan het gemiddelde over heel Spanje. Dat bedraagt ruim één procent, een half miljoen islamieten op veertig miljoen inwoners. Heel wat minder dan in Nederland, want, legt onderzoeker Pietro Sottu uit, Spanje is vooral een doortochtland waar het moslim-immigranten betreft.
Er blijkt nog een andere verklaring voor het betrekkelijk lage aantal moslims. Sottu: ,,De gezinshereniging begint hier nu pas op gang te komen. Daardoor is driekwart van alle allochtonen man; hun vrouwen en kinderen wonen in de landen van herkomst: vooral Algerije en Marokko. Reden waarom Spanje geen geïntegreerde derde generatie kent die namens de moslimgemeenschap naar buiten kan treden. Vandaar dat de autochtone bekeerlingen zo'n grote rol spelen.''
Sottu, Italiaan en als sociaal onderzoeker Arabische studies tijdelijk verbonden aan de universiteit van Granada, werkt aan een EU-project over moslims in Granada. Maar hij weet ook veel over hun situatie in de rest van Spanje. ,,De moslimgemeenschap wordt gekenmerkt door jaloezie en tweespalt. Tegenover een meerderheid aan islamitische immigranten -traditioneel, ongeschoold, lage welstand- staat een middenklasse van goed opgeleide Spaanse moslims van wie de meesten het soefisme aanhangen, de spirituele tak van de islam. Veel van die bekeerlingen voelen zich verheven boven de immigranten. Op hun beurt noemen deze de autochtone geloofsgenoten 'halve moslims'.
Granada vormt volgens Sottu een uitzondering. ,,Hier beseffen de moslim-immigranten dat ze heel wat aan de bekeerlingen te danken hebben. Die deden hun best om de positie van de immigranten te verbeteren en brachten de islam onder de aandacht. Daarom zijn in Granada de onderlinge relaties beter dan in de rest van het land.''
,,Toch steekt het niet-Spaanse moslims in de stad dat de nieuwe, door bekeerlingen gebouwde moskee in Albaicín alle publiciteit naar zich toetrekt en zich ook nog eens de 'grote moskee' noemt. Die eretitel komt volgens allochtonen toe aan de oudere, vooral door immigranten bezochte, al-Taqwa-moskee. De imam daar was de eerste die voor de rechten van moslims opkwam door een eigen islamitische plek op de begraafplaats van Granada te eisen. Maar de eer gaat naar de bekeerlingen. Dat zet kwaad bloed.''
In tegenstelling tot wat het VVV in Granada sugereert herbergt de oude Moorse wijk tegenover de imposante bergketen van de Sierra Nevada niet de meerderheid van de moslims. Die wonen in monotone nieuwbouwwijken als Poligono, waar aan de rand van de stad goedkope woonblokken zijn neergezet. Omdat op zo'n saaie plek voor Arabische financiers geen eer valt te behalen, zie je er weinig moskeeën.
Lahsen el Himer is voorzitter van het bestuur van de Omar-moskee, een wat verscholen, maar modern gebouw aan de Avenida Andalucía. Moslims uit alle uithoeken van de stad komen er naar toe. Himer, afkomstig uit Marokko, vind dat moskeeën als de zijne overheidssubsidie moeten krijgen. ,,Het eerste dat immigranten uit de Maghreb na hun aankomst in Spanje doen is naar een moskee gaan om er sociale ondersteuning te vragen. We nemen de lokale en landelijke overheid veel werk uit handen.''
De Spaanse regering streeft naar een centrale moslimkoepel waarmee men kan overleggen. Dat is tot dusver niet gelukt. In Granada bestaat er, aldus Himer, wel een verband van moskeeën, de Comunidad muselmanes. Dat helpt moslims die in de problemen zitten en organiseert sociale activiteiten.
De voorzitter ontkent dat in Spanje moslimfundamentalisme een belangrijke rol speelt. ,,De overgrote meerderheid van de moslims heeft wel wat anders aan haar hoofd. Die is veel te druk bezig een bestaan op te bouwen.''
Terug naar de Grote Moskee in Albaicín. In 1981 besloot een groepje bekeerde moslims daar een gebedshuis neer te zetten, met uitzicht op de plek waar ruim zes eeuwen geleden de islam in Spanje zijn laatste bastion (het Alhambra) moest overdragen aan de katholieke majesteiten Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië. Na veel problemen met gemeente en rk kerk werd het gebouw op 10 juli 2003 geopend. Het is sindsdien een toeristische trekpleister. In het hypermoderne moskeekantoor vertelt directeur Abdalhasib Castiñeira dat 's zomers dagelijks honderden nieuwsgierigen een kijkje komen nemen. ,,Elke week bekeren zich er wel een paar.''
Zelf deed Castiñeira dat 26 jaar geleden, op zijn 21ste, onder invloed van sjeik Abdalqadir al-Moerabit, een Schot die in Marokko moslim was geworden en eind 1975 in het Spaanse Córdoba een kleine gemeenschap van naar de islam overgestapte Spanjaarden stichtte. Het waren merendeels voormalig linkse intellectuelen, op zoek naar spirituele alternatieven voor het conservatieve katholicisme onder Franco. De groep gaf de aanzet tot een ware islamitische bekeringsgolf -enkele tienduizenden-, al volgt een groot deel nu niet langer de lijn van sjeik Abdalqadir.
Castiñeira, filosoof en vader van acht kinderen, van wie er één tot imam van de moskee werd benoemd, is een slanke, gedistingeerde man, met smalle ringbaard en een zachte stem. ,,Wij bieden onze Westerse samenleving, die steeds meer vervalt tot platte consumptiezucht en inhumaan neo-kapitalisme, het enige alternatief dat tot geestelijke bevrijding leidt: de islam.'' Maar: ,,We verwerpen het romantische idee van een terugkeer naar de gouden tijden van weleer. Ook moslims staan met beide voeten in de moderniteit.''
In die tijden van weleer, stelt islamologe Elena Arijita, was het minder rozengeur en maneschijn dan Arabische en ook nogal wat Westerse deskundigen beweren. Arijita, verbonden aan het instituut voor semitische studies aan de universiteit van Granada, stelt vast: ,,Al-Andalus (Moors Spanje) is vaak bejubeld om zijn convivencia, het in harmonie samenleven van christenen, joden en moslims. De realiteit bleek echter lang niet altijd zo rooskleurig.''
,,Al konden enkele christenen en vooral joden hoge posities aan het Moorse hof verwerven, de rest bleef tweederangs burger, moest in getto's wonen, afwijkende kleding dragen en extra belasting betalen. Een islamitische wetstekst uit de tiende eeuw noemt hen 'leden van de duivelspartij'. In 1066 werden in Granada duizenden Joden door de Moren afgeslacht. In 1148 vluchtte de latere grote joodse filosoof en arts Maimonides, toen dertien jaar, met zijn familie uit Córdoba voor het fundamentalisme van de regerende Almohaden. Joden en christenen werden voor de keus gesteld: bekeren of emigreren. Vijftig jaar later moest Maimonides' collega en geloofsgenoot Ibn Roesjd (Averroës) Córdoba eveneens gedwongen verlaten. Geloof me, in al-Andalus was niet alles goud wat er blonk.''