jaja
19-01-04, 10:59
Marokko / Tussen bier en chador shopt moslimjeugd geloof bij elkaar
door Ton Crijnen
Trouw, 2004-01-19
Ook Marokkanen ontkomen niet aan de invloeden van de moderne tijd. Zelfs op het platteland neemt de invloed van het volksgeloof af. En de jongens en meiden in een bar in Meknes interpreteren de islam naar eigen goeddunken: ,,Allah verdoemt je echt niet als je een keertje uit je dak gaat.'' Deel 3 van een serie over Marokko.
Het is een gewone zaterdagochtend in Ouezzane, een stadje gebouwd tegen de hellingen van de Djibel Bou-Hellal, aan de zuidelijke rand van het Rif-gebergte. Ondanks het vroege uur lopen er al pelgrims omhoog langs de smalle weg die via de soek (bazar) naar het heiligdom voert. De vrouwen, kaarsen in de hand, blijken in de meerderheid. Het is een gebruikelijk beeld in Marokko, waar de tombes van maraboets (moslimheiligen) vooral vrouwelijk domein zijn, al komen er zeker ook mannen.
Mohammed Sghir Janjar, antropoloog en filosoof, legt uit waarom de volks-islam -het islamitisch volksgeloof- juist vrouwen trekt.
,,Het verschaft hun de mogelijkheid zich emotioneel te uiten op een manier die binnen de officiële islam -statisch van karakter- onmogelijk is. En vergeet niet'', zegt Janjar, ,,vrouwen gaan hier weinig naar de moskee.'
Er is nog een reden. ,,In een cultuur als de Marokkaanse die nog steeds door mannen wordt gedomineerd, voorziet de heiligenverering ook in de sociale behoeften van vrouwen. Hier kunnen ze hun zorgen delen met seksegenotes en zoeken ze bij de - overleden - maraboet hulp voor hun problemen en kwalen. Want volgens de volks-islam bezitten heiligen door hun band met God baraka (zegenbrengende kracht) die ziektes kan genezen, onvruchtbaarheid verhelpen, een examen doen slagen.''
Mohammed Janjar is adjunct-directeur van een gerenommeerde stichting voor islamitische studies en menswetenschappen in Casablanca. Hij wijst erop dat heiligenverering indruist tegen het verbod in de Koran om buiten Allah iets of iemand te vereren. Toch is er weinig protest tegen.
,,Op het Marokkaanse platteland met zijn uit pre-islamitische tijden daterende orale en daardoor minder strakke geloofstraditie kroop al snel na de komst van de islam het mystieke bloed waar het niet gaan kon.''
De maraboet die in Ouezzane begraven ligt heet Moulay Abdallah al-Sharif. Begin zeventiende eeuw stichtte hij het spiritueel genootschap van de taibiya. Dat werd een van de belangrijkste soefi-ordes in Marokko, met invloeden tot in Tunesië.
Nog steeds bezoeken vereerders dagelijks zijn graf, al is de invloed van de orde afgenomen sinds eind negentiende eeuw het toenmalige hoofd, sjeik Sidi Mohammed, met de Fransen collaboreerde.
Eeuwenlang was Ouezzane verboden gebied voor christenen en joden, nu geldt dit alleen voor de toegang tot de moskee en het graf van Al-Sharif. Wie moslim is mag naar binnen, zelfs twee jongens in modieuze spijkerbroek en bomberjack met opdruk: fuck you.
Voor de ingang treffen we Mohcine Ettayedi, 33 en werkeloos zoals veel van zijn landgenoten. Hij is lid van de orde. De broederschap heeft Ettayedi's bestaan, naar eigen zeggen, een nieuwe, spirituele dimensie gegeven. Zijn leven binnen de orde bestaat uit bidden, de Koran en de overleveringen van de profeet Mohammed bestuderen, mediteren, én mensen leren hoe ze geestelijke en lichamelijke problemen de baas kunnen worden. Volgens hem vormen de broederschappen de basis van de islam en ligt de toekomst bij het soefisme. ,,Dat zorgt voor een juiste balans tussen het geestelijke en het materiële.''
Ettayedi erkent dat het aantal pelgrims is gedaald, wat niet wegneemt dat er nog steeds dagelijks een gestage stroom bezoekers naar Ouezzane komt. ,,Mensen die geestelijk in de knoop zitten, die tevergeefs een bezoek aan de dokter hebben gebracht, die kampen met huwelijks- of sociale problemen. Allemaal komen ze naar het heiligdom.'' Zo vinden mystiek en volksgeloof elkaar.
Wanneer we de moskee weer achter ons laten en naar de stad afdalen komen we Abdeslam tegen. Hij is eierenkoopman.
Bezoekt hij het graf van Al-Sharif wel eens?
,,Jawel, na afloop van de vastenmaand ramadan, dat is traditie.''
Hoopt Abdeslam ook van fysieke kwalen genezen te worden?
,,Natuurlijk niet. Als ik ziek ben ga ik naar een arts. Alleen mensen zonder hersens geloven in baraka.''
,,Antropologisch onderzoek'', vertelt Mohammed Janjar, ,,leert dat de volks-islam aan invloed inboet. Zo is de moessem (religieus feest) ter ere van de heilige Sidi Chamarouch in het gelijknamige berg dorp in de Hoge Atlas al twee jaar niet doorgegaan, terwijl daar altijd zo'n 40000 mensen op af kwamen. Jongelui die in de stad hebben gestudeerd en daar islamist zijn geworden, houden dit tegen. Het grote aantal pelgrims schade berokkent schade aan de appelboomgaarden, zeggen ze. Die gaarden hebben ze opgekocht. Daarmee sloegen ze twee vliegen in één klap: de boeren waren tevreden en de moessem kon geen doorgang vinden.''
Toch is de volks-islam zeker niet uitgestorven. Dat blijkt bij een bezoek aan het bekende bedevaartsoord Moulay Idriss, waar de gelijknamige stichter van de eerste Marokaanse dynastie begraven ligt. Een groot aantal gelovigen verdringt zich rond de talloze stal letjes met devotionalia én lekkernijen die de toegang tot het heiligdom markeren.
Janjar, kenner van de islamitische mystiek, constateert dat het soefisme van karakter verandert. ,,Was het vroeger uitsluitend de pir (meester) die zijn mystieke kennis overdroeg aan z'n moerids (discipelen), tegenwoordig halen die hun inzichten ook van het internet of putten uit eigen ervaringen. De pir bestaat nog wel, maar hij moet zijn invloed delen met andere bronnen van mystieke overdracht. De moderne soefi maakt meer eigen keuzes. Hierdoor veranderen ook de religieuze ordes van samenstelling. Ging in het verleden het lidmaatschap automatisch over van vader op zoon, nu niet meer.'
En hoe zit het met de doorsnee Marokkaanse moslim? Janjar: ,,De stedelijke middenklasse leidt wat religie betreft in hoge mate een supermarktbestaan. Net als in het Westen staat ook zij bloot aan allerlei invloeden: binnenshuis, op school, in de moskee, via de tv, onder vrienden. Men pikt uit het religieuze aanbod wat voor de eigen geloofsbeleving nuttig wordt geacht.''
Aan de bar van het Rif-hotel in de koningsstad Meknes, zo'n anderhalf uur sporen van Rabat, wordt duidelijk wat Janjar bedoelt. Jongens, tussendoor gewichtig met luxe mobieltjes spelend, flirten er met meiden. Die zijn gekleed in strakke jeans plus dito truitjes en hebben zich zwaar opgemaakt. Ze consumeren gretig bier en het vertrek ziet blauw van de sigarettenrook.
,,Mag dit allemaal van de islam?'', vraag ik een jeugdige vrouw die even tevoren thuis nog het namiddaggebed heeft gebeden.
Ze bestudeert een seconde haar roodgelakte nagels, zegt dan: ,,Ach, Allah verdoemt je echt niet als je een keertje uit je dak gaat.''
Toch staat ook Marokko onder invloed van het wereldwijde islamitische reveil. Zo wordt er veel vaker openlijk gebeden dan jaren geleden, neemt zelfs in de steden het aantal traditionele chadors en nikaabs bij vrouwen toe en kan je daar steeds moeilijker een biertje krijgen.
De meeste Marokkanen, aldus Janjar, weten niet wat dat reveil concreet inhoudt. ,,Ze zijn moslims uit traditie, hebben nooit geleerd kritische geloofsvragen te stellen. Dat geldt ook voor veel intellectuelen. Het wordt tijd dat de islam zich echt hervormt. Maar ja, of u en ik dat meemaken?''
Copyright: Trouw
door Ton Crijnen
Trouw, 2004-01-19
Ook Marokkanen ontkomen niet aan de invloeden van de moderne tijd. Zelfs op het platteland neemt de invloed van het volksgeloof af. En de jongens en meiden in een bar in Meknes interpreteren de islam naar eigen goeddunken: ,,Allah verdoemt je echt niet als je een keertje uit je dak gaat.'' Deel 3 van een serie over Marokko.
Het is een gewone zaterdagochtend in Ouezzane, een stadje gebouwd tegen de hellingen van de Djibel Bou-Hellal, aan de zuidelijke rand van het Rif-gebergte. Ondanks het vroege uur lopen er al pelgrims omhoog langs de smalle weg die via de soek (bazar) naar het heiligdom voert. De vrouwen, kaarsen in de hand, blijken in de meerderheid. Het is een gebruikelijk beeld in Marokko, waar de tombes van maraboets (moslimheiligen) vooral vrouwelijk domein zijn, al komen er zeker ook mannen.
Mohammed Sghir Janjar, antropoloog en filosoof, legt uit waarom de volks-islam -het islamitisch volksgeloof- juist vrouwen trekt.
,,Het verschaft hun de mogelijkheid zich emotioneel te uiten op een manier die binnen de officiële islam -statisch van karakter- onmogelijk is. En vergeet niet'', zegt Janjar, ,,vrouwen gaan hier weinig naar de moskee.'
Er is nog een reden. ,,In een cultuur als de Marokkaanse die nog steeds door mannen wordt gedomineerd, voorziet de heiligenverering ook in de sociale behoeften van vrouwen. Hier kunnen ze hun zorgen delen met seksegenotes en zoeken ze bij de - overleden - maraboet hulp voor hun problemen en kwalen. Want volgens de volks-islam bezitten heiligen door hun band met God baraka (zegenbrengende kracht) die ziektes kan genezen, onvruchtbaarheid verhelpen, een examen doen slagen.''
Mohammed Janjar is adjunct-directeur van een gerenommeerde stichting voor islamitische studies en menswetenschappen in Casablanca. Hij wijst erop dat heiligenverering indruist tegen het verbod in de Koran om buiten Allah iets of iemand te vereren. Toch is er weinig protest tegen.
,,Op het Marokkaanse platteland met zijn uit pre-islamitische tijden daterende orale en daardoor minder strakke geloofstraditie kroop al snel na de komst van de islam het mystieke bloed waar het niet gaan kon.''
De maraboet die in Ouezzane begraven ligt heet Moulay Abdallah al-Sharif. Begin zeventiende eeuw stichtte hij het spiritueel genootschap van de taibiya. Dat werd een van de belangrijkste soefi-ordes in Marokko, met invloeden tot in Tunesië.
Nog steeds bezoeken vereerders dagelijks zijn graf, al is de invloed van de orde afgenomen sinds eind negentiende eeuw het toenmalige hoofd, sjeik Sidi Mohammed, met de Fransen collaboreerde.
Eeuwenlang was Ouezzane verboden gebied voor christenen en joden, nu geldt dit alleen voor de toegang tot de moskee en het graf van Al-Sharif. Wie moslim is mag naar binnen, zelfs twee jongens in modieuze spijkerbroek en bomberjack met opdruk: fuck you.
Voor de ingang treffen we Mohcine Ettayedi, 33 en werkeloos zoals veel van zijn landgenoten. Hij is lid van de orde. De broederschap heeft Ettayedi's bestaan, naar eigen zeggen, een nieuwe, spirituele dimensie gegeven. Zijn leven binnen de orde bestaat uit bidden, de Koran en de overleveringen van de profeet Mohammed bestuderen, mediteren, én mensen leren hoe ze geestelijke en lichamelijke problemen de baas kunnen worden. Volgens hem vormen de broederschappen de basis van de islam en ligt de toekomst bij het soefisme. ,,Dat zorgt voor een juiste balans tussen het geestelijke en het materiële.''
Ettayedi erkent dat het aantal pelgrims is gedaald, wat niet wegneemt dat er nog steeds dagelijks een gestage stroom bezoekers naar Ouezzane komt. ,,Mensen die geestelijk in de knoop zitten, die tevergeefs een bezoek aan de dokter hebben gebracht, die kampen met huwelijks- of sociale problemen. Allemaal komen ze naar het heiligdom.'' Zo vinden mystiek en volksgeloof elkaar.
Wanneer we de moskee weer achter ons laten en naar de stad afdalen komen we Abdeslam tegen. Hij is eierenkoopman.
Bezoekt hij het graf van Al-Sharif wel eens?
,,Jawel, na afloop van de vastenmaand ramadan, dat is traditie.''
Hoopt Abdeslam ook van fysieke kwalen genezen te worden?
,,Natuurlijk niet. Als ik ziek ben ga ik naar een arts. Alleen mensen zonder hersens geloven in baraka.''
,,Antropologisch onderzoek'', vertelt Mohammed Janjar, ,,leert dat de volks-islam aan invloed inboet. Zo is de moessem (religieus feest) ter ere van de heilige Sidi Chamarouch in het gelijknamige berg dorp in de Hoge Atlas al twee jaar niet doorgegaan, terwijl daar altijd zo'n 40000 mensen op af kwamen. Jongelui die in de stad hebben gestudeerd en daar islamist zijn geworden, houden dit tegen. Het grote aantal pelgrims schade berokkent schade aan de appelboomgaarden, zeggen ze. Die gaarden hebben ze opgekocht. Daarmee sloegen ze twee vliegen in één klap: de boeren waren tevreden en de moessem kon geen doorgang vinden.''
Toch is de volks-islam zeker niet uitgestorven. Dat blijkt bij een bezoek aan het bekende bedevaartsoord Moulay Idriss, waar de gelijknamige stichter van de eerste Marokaanse dynastie begraven ligt. Een groot aantal gelovigen verdringt zich rond de talloze stal letjes met devotionalia én lekkernijen die de toegang tot het heiligdom markeren.
Janjar, kenner van de islamitische mystiek, constateert dat het soefisme van karakter verandert. ,,Was het vroeger uitsluitend de pir (meester) die zijn mystieke kennis overdroeg aan z'n moerids (discipelen), tegenwoordig halen die hun inzichten ook van het internet of putten uit eigen ervaringen. De pir bestaat nog wel, maar hij moet zijn invloed delen met andere bronnen van mystieke overdracht. De moderne soefi maakt meer eigen keuzes. Hierdoor veranderen ook de religieuze ordes van samenstelling. Ging in het verleden het lidmaatschap automatisch over van vader op zoon, nu niet meer.'
En hoe zit het met de doorsnee Marokkaanse moslim? Janjar: ,,De stedelijke middenklasse leidt wat religie betreft in hoge mate een supermarktbestaan. Net als in het Westen staat ook zij bloot aan allerlei invloeden: binnenshuis, op school, in de moskee, via de tv, onder vrienden. Men pikt uit het religieuze aanbod wat voor de eigen geloofsbeleving nuttig wordt geacht.''
Aan de bar van het Rif-hotel in de koningsstad Meknes, zo'n anderhalf uur sporen van Rabat, wordt duidelijk wat Janjar bedoelt. Jongens, tussendoor gewichtig met luxe mobieltjes spelend, flirten er met meiden. Die zijn gekleed in strakke jeans plus dito truitjes en hebben zich zwaar opgemaakt. Ze consumeren gretig bier en het vertrek ziet blauw van de sigarettenrook.
,,Mag dit allemaal van de islam?'', vraag ik een jeugdige vrouw die even tevoren thuis nog het namiddaggebed heeft gebeden.
Ze bestudeert een seconde haar roodgelakte nagels, zegt dan: ,,Ach, Allah verdoemt je echt niet als je een keertje uit je dak gaat.''
Toch staat ook Marokko onder invloed van het wereldwijde islamitische reveil. Zo wordt er veel vaker openlijk gebeden dan jaren geleden, neemt zelfs in de steden het aantal traditionele chadors en nikaabs bij vrouwen toe en kan je daar steeds moeilijker een biertje krijgen.
De meeste Marokkanen, aldus Janjar, weten niet wat dat reveil concreet inhoudt. ,,Ze zijn moslims uit traditie, hebben nooit geleerd kritische geloofsvragen te stellen. Dat geldt ook voor veel intellectuelen. Het wordt tijd dat de islam zich echt hervormt. Maar ja, of u en ik dat meemaken?''
Copyright: Trouw