jaja
29-01-04, 13:27
Trouw, woensdag 28 januari 2004
Arabieren zien op naar iedere sterke man
Eric Brassem
Fareed Zakaria: De toekomst van de vrijheid. De paradoxen en schaduwzijden van democratie. 272 pag., € 24,90. Uitgeverij Contact.
De VS hebben in Irak veel fouten gemaakt, maar zo beroerd gaat het nou ook weer niet. En eindelijk is er een serieus debat over de falende Arabische samenlevingen, meent Fareed Zakaria, hoofdredacteur en commentator van het Amerikaanse Newsweek.
Zakaria (40) was gisteren in Nederland in verband met de Nederlandse vertaling van zijn boek 'De toekomst van de vrijheid'. Daarin beschrijft hij de ontstaansgeschiedenis van politieke vrijheid en democratie, en weegt hij de kansen op democratisering van dictaturen.
U hekelt in uw boek de pleidooien voor een Verlichting van de islam als misplaatst. ,,De sleutel voor aanpassing van het christendom aan de moderniteit was niet gelegen in een plotselinge aanvaarding van liberale theologische interpretaties door de kerk. Die sleutel lag in de modernisering van de samenleving'', schrijft u. Dat laat onverklaard waarom ook veel moslims in het Westen zich aangetrokken voelen door radicale islam.
,,De extremistische islam is geboren en opgebloeid in extreem repressieve maatschappijen, die weinig economische kansen bieden. Dat heeft geresulteerd in extreme oppositie, die maar op één plek terechtkon: de moskee.''
,,Deze islam heeft de rest van de moslimwereld geïnfecteerd, omdat hij ook gedesoriënteerde mensen aantrekt die in een nieuwe wereld terecht zijn gekomen en zoeken naar zekerheid. In elke stad in Europa is wel een islamitisch centrum, gesubsidieerd door Saoedi-Arabië- waar jongeren uit Turkije of Marokko worden toegesproken in een taal die ze verstaan.''
De Arabische wereld importeert praktisch alles uit het Westen. Waarom niet de Verlichte, 'westerse' Islam?
,,Dat zal hoogstwaarschijnlijk gebeuren. In het Westen bestaan islamitische kapitalisten die geen moeite hebben met iets onislamitisch als rente. Deze moslims herdefiniëren hun geloof, zonder het op te geven. En dat is precies wat christenen ooit gedaan hebben.''
U noemt Irak en Egypte als de twee landen waar het Westen hervorming moet bevorderen, omdat zij grote betekenis voor de Arabische wereld hebben. Maar Irak is, met zijn multi-etnische en multi-religieuze samenleving, wel een van de moeilijkst te hervormen landen.
,,Als je de Arabische democratisering wilt bevorderen, moet je beginnen in een land waarop je invloed hebt. Saoedi-Arabië zou een geweldig land zijn om te democratiseren, maar daar hebben we geen invloed. We geven het geen hulp.''
,,Ik beschouw Irak niet als het land dat de meeste kans biedt op democratisering. Maar de kern van het Arabische probleem is het disfunctioneren van de Arabische staat. Het is mooi als Bahrein of Koeweit liberaliseren, maar dat is niet genoeg. Datzelfde moet gebeuren in een groot Arabisch land als Irak of Egypte- geen ideale kandidaten voor democratie, maar er is in de hele Arabische wereld geen ideale kandidaat.''
Hoe is Egypte over te halen?
,,De VS steunt Egypte met 2 miljard dollar per jaar, de EU met nog iets meer. We vragen daarvoor nooit iets terug, behalve om vrede te bewaren met Israël. Het is tijd om iets te vragen: vrije media, politieke partijen en de instituties van een rechtsstaat. Egypte is traditioneel het intellectuele hart van de Arabische wereld, maar het ontkennen van basisrechten heeft een dramatische invloed op de Egyptische cultuur gehad. Egypte is een buitengewoon onvrije maatschappij: je kunt er geen politieke partij oprichten, de kranten zijn er een grap.''
In Egypte moeten we dus nog beginnen, en in Irak gaat de democratisering niet zo best.
,,De Europese pers overdrijft de toestand in Irak. In het sji'itische Zuiden en Koerdische Noorden is aanzienlijke vooruitgang. De infrastructuur wordt hersteld, scholen gaan open, ziekenhuizen, stadsbesturen.
Vervolg op pagina 13
vervolg van pagina 11
,,Centraal-Irak kent een aanzienlijk veiligheidsprobleem, maar ook dat verbetert.''
,,De VS hebben veel fouten gemaakt. Maar Irak kent ook een paar gunstige voorwaarden: een redelijk opgeleide bevolking, een progressieve kijk op vrouwen, en een levendige herinnering aan totalitarisme.''
,,Het grootste politieke probleem is: hoe ga je om met de machtsaanspraak van de sji'itische meerderheid, en vestig je toch een fatsoenlijke regering? De Amerikaanse invloed zal lang duren en groot zijn. Elke Iraakse regering zal aangewezen zijn op het Amerikaanse geld (20miljard dollar dit jaar) en voor haar veiligheid op het Amerikaanse leger. Met die instrumenten kunnen de VS voorkomen dat de sjiieten een tirannie van de meerderheid vestigen.''
U schrijft dat veel Arabieren worstelen met gekrenkte trots. Had Irak bevrijd kunnen worden van Saddam zonder de Arabische trots nog meer te krenken, zoals nu is gebeurd?
,,Hmm, moeilijk. De Arabische wereld is in zo'n deplorabele staat dat Arabieren ertoe neigen op te zien naar iedere 'sterke man'- inclusief Saddam, die het Westen trotseerde. De oorlog in Irak heeft veel effecten gehad, goede en slechte. Bemoedigend is dat, naast de verontwaardiging, ook een debat is ontstaan tussen Arabische intellectuelen en politici, die erkennen dat Saddams regime slecht was, en dat ze medeplichtig waren, en dat hun eigen samenlevingen aan hervorming toe zijn.''
,,Bemoedigend is dat Kadafijr Libië ontdoet van zijn massavernietigingswapens. En dat Moebarakjr, een consultant voor onderzoeksbureau McKinsey, de regerende partij van Egypte wil hervormen. Beiden zijn opgeleid in het Westen, hebben daar voeling mee. Dat maakt ze nog geen democraten, maar toch.''
,,Zowel in het Westen als in de Arabische Wereld is nu eindelijk debat over de noodzaak tot moderniseren. Dat maakt me hoopvol. Tot nog toe beschouwde het Westen de Arabische landen als een benzinepomp. We kwamen erlangs, vulden onze tanks en weg waren we, zonder ons te bekommeren over wat zich in de maatschappijen afspeelde.''
In zijn State of the Union zei president Bush vorige week: ,,Zolang het Midden-Oosten een plek blijft van tirannie, wanhoop en woede, zal het doorgaan mensen en bewegingen voort te brengen die de veiligheid van Amerika en zijn vrienden bedreigen.'' Die zin had in uw boek kunnen staan.
,,Ik ben het volledig eens met de diagnose van het probleem, en met de oplossing. Maar de Amerikaanse regering treft niet de maatregelen die nodig zijn om de Arabische wereld te hervormen. Conservatieven en neo-conservatieven zijn dol op democratie, maar niet op de middelen om daartoe te komen: langdurig touwtrekken om economische, juridische en sociale hervormingen; en op diplomatie, buitenlandse hulp, al die dingen waar conservatieven niet van houden. Democratie is onderdeel van de modernisering van de samenleving. Je kunt democratie niet van bovenaf opleggen. Deze regering lijkt te denken dat de democratie zal opbloeien als je de bad guys doodschiet.''
U bent tegen de haast waarmee Irak wordt 'gedemocratiseerd'. Hoe zeg je tegen Irakezen die democratie eisen dat ze beter nog even kunnen wachten?
,,Je ziet geen soennitische of Koerdische demonstraties voor verkiezingen, je ziet zelfs geen demonstraties van 'de' sji'ieten. Die eis komt van bepaalde sji'itische leiders, die beseffen dat verkiezingen voor hen een goede manier zijn om aan de macht te komen, omdat zij de best georganiseerde politieke macht zijn.''
,,Het probleem is dat de VS niet de legitimiteit heeft om met deze mensen te onderhandelen. De VS vonden het een mal idee van slappe progressieven om zich zorgen te maken over hun legitimiteit, en volgens hen hebben de VN ook geen legitimiteit. Nu komen ze er pas achter dat het een probleem is, komen ze eindelijk achter dat de VN toch wel een rol te spelen heeft, maar nu is het misschien al te laat.''
Hoe had een legitieme bezettingsmacht er uitgezien?
,,Ik had na de oorlog de regering overgedragen aan de VN, en ook de wederopbouw. De VS had de zorg kunnen blijven dragen voor de veiligheid. Zo is het ongeveer gebeurd in Oost-Timor, en in Afghanistan.''
Vice-president Dick Cheney heeft dit weekeinde in Davos Europa opgeroepen meer mee te doen met de VS.
,,Ik vind ook dat Europa meer moet doen. Maar deze regering heeft een vreemde opvatting over bondgenoten. Ze biedt nooit aan macht te delen, ze biedt geen manier om gezamenlijk doelstellingen en strategie te bepalen; ze vraagt om steun voor de precieze handelwijze van de VS. Ze vraagt geen bondgenoten, maar vazallen.''
,,Neem Irak: stel nou dat in plaats van (Bush' speciale gezant) Paul Bremer, Javier Solana (ex-Navo-chef) benoemd zou zijn als de hoogste chef in Irak. Zouden Solana's ideeën over hoe Irak op poten moet worden gezet nou echt verschillen van die van Bremer? De VS zouden nog steeds hun invloed houden in Irak, met hun troepen etcetera. Maar zelfs een beetje controle afdragen was ze te veel.''
Waarin schiet Europa tekort?
,,Europa heeft onvoldoende strategisch doorgedacht over bestrijding van het huidige terrorisme. Europeanen denken dat ze ervaring hebben met terrorisme, maar realiseren zich niet dat dit heel andere koek is dan de Ira, Eta of de Rode Brigades. Dit gaat niet om een lokale ideologie. En de technologie die het internationale terrorisme ter beschikking staat is zeer angstaanjagend.''
,,De Europeanen beperken zich tot de constatering dat ze de VS te militaristisch vinden of te anti-islamitisch of wat dan ook. Maar welke concrete, strategische maatregelen wil Europa nemen? Ik denk trouwens dat Europa met weinig alternatieven voor de Amerikaanse aanpak kán komen.''
Copyright: Trouw
Arabieren zien op naar iedere sterke man
Eric Brassem
Fareed Zakaria: De toekomst van de vrijheid. De paradoxen en schaduwzijden van democratie. 272 pag., € 24,90. Uitgeverij Contact.
De VS hebben in Irak veel fouten gemaakt, maar zo beroerd gaat het nou ook weer niet. En eindelijk is er een serieus debat over de falende Arabische samenlevingen, meent Fareed Zakaria, hoofdredacteur en commentator van het Amerikaanse Newsweek.
Zakaria (40) was gisteren in Nederland in verband met de Nederlandse vertaling van zijn boek 'De toekomst van de vrijheid'. Daarin beschrijft hij de ontstaansgeschiedenis van politieke vrijheid en democratie, en weegt hij de kansen op democratisering van dictaturen.
U hekelt in uw boek de pleidooien voor een Verlichting van de islam als misplaatst. ,,De sleutel voor aanpassing van het christendom aan de moderniteit was niet gelegen in een plotselinge aanvaarding van liberale theologische interpretaties door de kerk. Die sleutel lag in de modernisering van de samenleving'', schrijft u. Dat laat onverklaard waarom ook veel moslims in het Westen zich aangetrokken voelen door radicale islam.
,,De extremistische islam is geboren en opgebloeid in extreem repressieve maatschappijen, die weinig economische kansen bieden. Dat heeft geresulteerd in extreme oppositie, die maar op één plek terechtkon: de moskee.''
,,Deze islam heeft de rest van de moslimwereld geïnfecteerd, omdat hij ook gedesoriënteerde mensen aantrekt die in een nieuwe wereld terecht zijn gekomen en zoeken naar zekerheid. In elke stad in Europa is wel een islamitisch centrum, gesubsidieerd door Saoedi-Arabië- waar jongeren uit Turkije of Marokko worden toegesproken in een taal die ze verstaan.''
De Arabische wereld importeert praktisch alles uit het Westen. Waarom niet de Verlichte, 'westerse' Islam?
,,Dat zal hoogstwaarschijnlijk gebeuren. In het Westen bestaan islamitische kapitalisten die geen moeite hebben met iets onislamitisch als rente. Deze moslims herdefiniëren hun geloof, zonder het op te geven. En dat is precies wat christenen ooit gedaan hebben.''
U noemt Irak en Egypte als de twee landen waar het Westen hervorming moet bevorderen, omdat zij grote betekenis voor de Arabische wereld hebben. Maar Irak is, met zijn multi-etnische en multi-religieuze samenleving, wel een van de moeilijkst te hervormen landen.
,,Als je de Arabische democratisering wilt bevorderen, moet je beginnen in een land waarop je invloed hebt. Saoedi-Arabië zou een geweldig land zijn om te democratiseren, maar daar hebben we geen invloed. We geven het geen hulp.''
,,Ik beschouw Irak niet als het land dat de meeste kans biedt op democratisering. Maar de kern van het Arabische probleem is het disfunctioneren van de Arabische staat. Het is mooi als Bahrein of Koeweit liberaliseren, maar dat is niet genoeg. Datzelfde moet gebeuren in een groot Arabisch land als Irak of Egypte- geen ideale kandidaten voor democratie, maar er is in de hele Arabische wereld geen ideale kandidaat.''
Hoe is Egypte over te halen?
,,De VS steunt Egypte met 2 miljard dollar per jaar, de EU met nog iets meer. We vragen daarvoor nooit iets terug, behalve om vrede te bewaren met Israël. Het is tijd om iets te vragen: vrije media, politieke partijen en de instituties van een rechtsstaat. Egypte is traditioneel het intellectuele hart van de Arabische wereld, maar het ontkennen van basisrechten heeft een dramatische invloed op de Egyptische cultuur gehad. Egypte is een buitengewoon onvrije maatschappij: je kunt er geen politieke partij oprichten, de kranten zijn er een grap.''
In Egypte moeten we dus nog beginnen, en in Irak gaat de democratisering niet zo best.
,,De Europese pers overdrijft de toestand in Irak. In het sji'itische Zuiden en Koerdische Noorden is aanzienlijke vooruitgang. De infrastructuur wordt hersteld, scholen gaan open, ziekenhuizen, stadsbesturen.
Vervolg op pagina 13
vervolg van pagina 11
,,Centraal-Irak kent een aanzienlijk veiligheidsprobleem, maar ook dat verbetert.''
,,De VS hebben veel fouten gemaakt. Maar Irak kent ook een paar gunstige voorwaarden: een redelijk opgeleide bevolking, een progressieve kijk op vrouwen, en een levendige herinnering aan totalitarisme.''
,,Het grootste politieke probleem is: hoe ga je om met de machtsaanspraak van de sji'itische meerderheid, en vestig je toch een fatsoenlijke regering? De Amerikaanse invloed zal lang duren en groot zijn. Elke Iraakse regering zal aangewezen zijn op het Amerikaanse geld (20miljard dollar dit jaar) en voor haar veiligheid op het Amerikaanse leger. Met die instrumenten kunnen de VS voorkomen dat de sjiieten een tirannie van de meerderheid vestigen.''
U schrijft dat veel Arabieren worstelen met gekrenkte trots. Had Irak bevrijd kunnen worden van Saddam zonder de Arabische trots nog meer te krenken, zoals nu is gebeurd?
,,Hmm, moeilijk. De Arabische wereld is in zo'n deplorabele staat dat Arabieren ertoe neigen op te zien naar iedere 'sterke man'- inclusief Saddam, die het Westen trotseerde. De oorlog in Irak heeft veel effecten gehad, goede en slechte. Bemoedigend is dat, naast de verontwaardiging, ook een debat is ontstaan tussen Arabische intellectuelen en politici, die erkennen dat Saddams regime slecht was, en dat ze medeplichtig waren, en dat hun eigen samenlevingen aan hervorming toe zijn.''
,,Bemoedigend is dat Kadafijr Libië ontdoet van zijn massavernietigingswapens. En dat Moebarakjr, een consultant voor onderzoeksbureau McKinsey, de regerende partij van Egypte wil hervormen. Beiden zijn opgeleid in het Westen, hebben daar voeling mee. Dat maakt ze nog geen democraten, maar toch.''
,,Zowel in het Westen als in de Arabische Wereld is nu eindelijk debat over de noodzaak tot moderniseren. Dat maakt me hoopvol. Tot nog toe beschouwde het Westen de Arabische landen als een benzinepomp. We kwamen erlangs, vulden onze tanks en weg waren we, zonder ons te bekommeren over wat zich in de maatschappijen afspeelde.''
In zijn State of the Union zei president Bush vorige week: ,,Zolang het Midden-Oosten een plek blijft van tirannie, wanhoop en woede, zal het doorgaan mensen en bewegingen voort te brengen die de veiligheid van Amerika en zijn vrienden bedreigen.'' Die zin had in uw boek kunnen staan.
,,Ik ben het volledig eens met de diagnose van het probleem, en met de oplossing. Maar de Amerikaanse regering treft niet de maatregelen die nodig zijn om de Arabische wereld te hervormen. Conservatieven en neo-conservatieven zijn dol op democratie, maar niet op de middelen om daartoe te komen: langdurig touwtrekken om economische, juridische en sociale hervormingen; en op diplomatie, buitenlandse hulp, al die dingen waar conservatieven niet van houden. Democratie is onderdeel van de modernisering van de samenleving. Je kunt democratie niet van bovenaf opleggen. Deze regering lijkt te denken dat de democratie zal opbloeien als je de bad guys doodschiet.''
U bent tegen de haast waarmee Irak wordt 'gedemocratiseerd'. Hoe zeg je tegen Irakezen die democratie eisen dat ze beter nog even kunnen wachten?
,,Je ziet geen soennitische of Koerdische demonstraties voor verkiezingen, je ziet zelfs geen demonstraties van 'de' sji'ieten. Die eis komt van bepaalde sji'itische leiders, die beseffen dat verkiezingen voor hen een goede manier zijn om aan de macht te komen, omdat zij de best georganiseerde politieke macht zijn.''
,,Het probleem is dat de VS niet de legitimiteit heeft om met deze mensen te onderhandelen. De VS vonden het een mal idee van slappe progressieven om zich zorgen te maken over hun legitimiteit, en volgens hen hebben de VN ook geen legitimiteit. Nu komen ze er pas achter dat het een probleem is, komen ze eindelijk achter dat de VN toch wel een rol te spelen heeft, maar nu is het misschien al te laat.''
Hoe had een legitieme bezettingsmacht er uitgezien?
,,Ik had na de oorlog de regering overgedragen aan de VN, en ook de wederopbouw. De VS had de zorg kunnen blijven dragen voor de veiligheid. Zo is het ongeveer gebeurd in Oost-Timor, en in Afghanistan.''
Vice-president Dick Cheney heeft dit weekeinde in Davos Europa opgeroepen meer mee te doen met de VS.
,,Ik vind ook dat Europa meer moet doen. Maar deze regering heeft een vreemde opvatting over bondgenoten. Ze biedt nooit aan macht te delen, ze biedt geen manier om gezamenlijk doelstellingen en strategie te bepalen; ze vraagt om steun voor de precieze handelwijze van de VS. Ze vraagt geen bondgenoten, maar vazallen.''
,,Neem Irak: stel nou dat in plaats van (Bush' speciale gezant) Paul Bremer, Javier Solana (ex-Navo-chef) benoemd zou zijn als de hoogste chef in Irak. Zouden Solana's ideeën over hoe Irak op poten moet worden gezet nou echt verschillen van die van Bremer? De VS zouden nog steeds hun invloed houden in Irak, met hun troepen etcetera. Maar zelfs een beetje controle afdragen was ze te veel.''
Waarin schiet Europa tekort?
,,Europa heeft onvoldoende strategisch doorgedacht over bestrijding van het huidige terrorisme. Europeanen denken dat ze ervaring hebben met terrorisme, maar realiseren zich niet dat dit heel andere koek is dan de Ira, Eta of de Rode Brigades. Dit gaat niet om een lokale ideologie. En de technologie die het internationale terrorisme ter beschikking staat is zeer angstaanjagend.''
,,De Europeanen beperken zich tot de constatering dat ze de VS te militaristisch vinden of te anti-islamitisch of wat dan ook. Maar welke concrete, strategische maatregelen wil Europa nemen? Ik denk trouwens dat Europa met weinig alternatieven voor de Amerikaanse aanpak kán komen.''
Copyright: Trouw