Marsipulami
30-01-04, 18:12
Hoofddoeken, kruisjes en stropdassen
door Vsevolod Chaplin
Is het gepast uitgesproken religieuze symbolen te dragen, zoals een hoofddoek, een tulband of een groot kruisbeeld, op scholen, in overheidskantoren en andere publieke gebouwen?
Deze kwestie, die vandaag breed in West-Europa speelt, was jaren geleden ook brandend in de Sovjet-unie. Ik herinner me nog goed hoe sovjet-kinderen verboden werd op school een kruisje te dragen, niet alleen door leerkrachten: er was destijds een campagne tegen die kruisjes in de landelijke media.
In de jaren tachtig, toen ik naar school ging, kon je niet meer naar een werkkamp gestuurd worden omdat je een kruisbeeld droeg. Maar het werd je toch goed duidelijk gemaakt dat je, door je geloof publiek te uiten, jezelf tot een outcast van de maatschappij maakte, een vijand van de algemeen aanvaarde, totalitaire, atheďstische ideologie.
Het doet pijn te bedenken dat landen die nooit een totalitair regime hebben gekend, zulke problemen nog te wachten staan. Ik denk niet dat zij iets zouden winnen bij strenge voorschriften voor wat leerlingen, leerkrachten of ambtenaren wel of niet mogen dragen. Natuurlijk, een politieagent zou er belachelijk uitzien als hij een groot kruis over zijn uniform droeg en op straat ging preken in plaats van wet en orde handhaven. Maar daarom mogen we nog niet vergeten dat veel godsdiensten hun volgelingen een bepaalde levensstijl voorschrijven, waar specifieke symbolen bij horen. In westerse ogen mogen ze 'barbaars' lijken, voor de aanhangers zijn ze volkomen natuurlijk en gewoon. En zij zien het verbod op hun levensstijl als een aanval op hun cultuur en filosofie.
Postchristelijk
Iedere etnische groep moet begrijpen dat haar idee over wat wel of niet gepast is in het openbaar, niet noodzakelijk universeel en aanvaardbaar is voor iedereen. Bovendien is de samenhang van godsdienstige normen en maatschappelijke ordening in elke traditie weer anders. In de westerse maatschappij, die postchristelijk wordt genoemd, wordt religie steeds meer een privé-zaak, terwijl voor de meeste orthodoxe christenen, moslims, orthodoxe joden en vele anderen godsdienst niet te scheiden valt van de maatschappelijke structuur.
Ik las ooit in een tijdschrift in een vliegtuig, dat er drie onderwerpen zijn die als ongepast worden beschouwd om in het publiek via een mobiele telefoon te bespreken: seks, politiek en religie. Het lijkt erop dat het godsdienstige element in iemands leven tegenwoordig als ongepast wordt gezien. Je mag wel gelovig zijn, maar het is beter om er niet over te praten buiten je eigen huis of je godsdienstige gemeenschap. Geloof mag niet doordringen in publieke debatten, in de media, in het onderwijs en zelfs niet in maatschappelijke hulpverlening. Met andere woorden, het mag niet buiten de muren van kerken en woningen komen. Dit was precies het voorschrift van de communistische machthebbers in de Sovjet-unie.
Maar religie breekt toch wel in de samenleving door, zoals gras tussen beton door groeit. Het actuele hoofddoekdebat is daar een sprekend voorbeeld van. Het lijkt er zelfs op dat de voorvechters van radicaal secularisme reeds argumenten tekortkomen; ze nemen steeds vaker hun toevlucht tot een redenering van 'het mag niet, en daarmee uit', die zoveel wegheeft van die van het vervallen sovjet-regime in de jaren tachtig.
Waar zijn de voorvechters van een seculiere maatschappij eigenlijk zo bang voor? Voor de dag dat duidelijk wordt dat alle gepraat over humanisme en zijn 'neutrale wereldbeschouwing' niet meer is dan een uitgesleten frase van politici en journalisten?
Gelijke rechten
In mijn opvatting is secularisme ook een religie - een geloof in de mens, dat de mens tot middelpunt van het universum verklaart. Voor een consequente volgeling van die religie laat een zwaar opgemaakte vrouw of een man met een stropdas ook haar of zijn 'geloof' in het openbaar zien. Wordt het geen tijd dat verschillende levensstijlen, gebaseerd op verschillende levensbeschouwingen, gelijke rechten krijgen?
Ook in het moderne Rusland wordt hevig gediscussieerd over de hoofddoek. In de Russisch-Orthodoxe Kerk behoren vrouwen hun hoofd te bedekken tijdens de dienst. Velen van hen, ook jongeren, zijn ook daarbuiten hoofddoekjes gaan dragen, zelfs in huis. Moslimvrouwen komen op voor hun recht om zich met een hoofddoek te laten fotograferen voor identiteitspapieren. Het Hooggerechtshof heeft hun dit recht, na een lange procedure, toegekend.
Veel liberaal ingestelde journalisten en ambtenaren waren het daar natuurlijk totaal niet mee eens. Maar hun argumentatie was zwak, net als in het Westen. Hun voornaamste anti-hoofddoekargument was dat 'iedere expliciete uiting van religie de maatschappij verdeelt'. Er zijn tot op heden echter geen interreligieuze botsingen uitgelokt door hoofddoekjes. Bovendien leven aanhangers van de orthodoxe islam al eeuwen zij aan zij met die van het niet minder strenge, Orthodoxe christendom. In sommige delen van Rusland waren voor 1917 zelfs islamitische wetten van kracht en de levensstijl van de meerderheid van de bevolking heeft daar nooit onder geleden.
Ik ben er diep van overtuigd dat aanhangers van verschillende godsdiensten en wereldbeschouwingen in vrede naast elkaar kunnen en moeten leven. Daartoe moeten wij allemaal - christenen, moslims, joden en humanisten - om te beginnen leren elkaar te respecteren. We dienen het recht van elke godsdienstige groep op een eigen 'sub-domein' te erkennen, en wat meer is, ook op een deel van het publieke domein, inclusief scholen, politiek en de media. Dat is de enige manier waarop mensen met verschillende overtuigingen en levensstijlen zich ten volle burgers kunnen voelen van hun land en van de wereld. Pas dan zullen ze zichzelf kunnen zien als meester over hun eigen lot, niet als 'getolereerde' minderheid. Op die manier kunnen we een botsing van beschavingen vermijden.
Vsevolod Chaplin is aartspriester in de Russisch-Orthodoxe Kerk en vice-voorzitter van het Departement voor Oecumene van het patriarchaat Moskou.
door Vsevolod Chaplin
Is het gepast uitgesproken religieuze symbolen te dragen, zoals een hoofddoek, een tulband of een groot kruisbeeld, op scholen, in overheidskantoren en andere publieke gebouwen?
Deze kwestie, die vandaag breed in West-Europa speelt, was jaren geleden ook brandend in de Sovjet-unie. Ik herinner me nog goed hoe sovjet-kinderen verboden werd op school een kruisje te dragen, niet alleen door leerkrachten: er was destijds een campagne tegen die kruisjes in de landelijke media.
In de jaren tachtig, toen ik naar school ging, kon je niet meer naar een werkkamp gestuurd worden omdat je een kruisbeeld droeg. Maar het werd je toch goed duidelijk gemaakt dat je, door je geloof publiek te uiten, jezelf tot een outcast van de maatschappij maakte, een vijand van de algemeen aanvaarde, totalitaire, atheďstische ideologie.
Het doet pijn te bedenken dat landen die nooit een totalitair regime hebben gekend, zulke problemen nog te wachten staan. Ik denk niet dat zij iets zouden winnen bij strenge voorschriften voor wat leerlingen, leerkrachten of ambtenaren wel of niet mogen dragen. Natuurlijk, een politieagent zou er belachelijk uitzien als hij een groot kruis over zijn uniform droeg en op straat ging preken in plaats van wet en orde handhaven. Maar daarom mogen we nog niet vergeten dat veel godsdiensten hun volgelingen een bepaalde levensstijl voorschrijven, waar specifieke symbolen bij horen. In westerse ogen mogen ze 'barbaars' lijken, voor de aanhangers zijn ze volkomen natuurlijk en gewoon. En zij zien het verbod op hun levensstijl als een aanval op hun cultuur en filosofie.
Postchristelijk
Iedere etnische groep moet begrijpen dat haar idee over wat wel of niet gepast is in het openbaar, niet noodzakelijk universeel en aanvaardbaar is voor iedereen. Bovendien is de samenhang van godsdienstige normen en maatschappelijke ordening in elke traditie weer anders. In de westerse maatschappij, die postchristelijk wordt genoemd, wordt religie steeds meer een privé-zaak, terwijl voor de meeste orthodoxe christenen, moslims, orthodoxe joden en vele anderen godsdienst niet te scheiden valt van de maatschappelijke structuur.
Ik las ooit in een tijdschrift in een vliegtuig, dat er drie onderwerpen zijn die als ongepast worden beschouwd om in het publiek via een mobiele telefoon te bespreken: seks, politiek en religie. Het lijkt erop dat het godsdienstige element in iemands leven tegenwoordig als ongepast wordt gezien. Je mag wel gelovig zijn, maar het is beter om er niet over te praten buiten je eigen huis of je godsdienstige gemeenschap. Geloof mag niet doordringen in publieke debatten, in de media, in het onderwijs en zelfs niet in maatschappelijke hulpverlening. Met andere woorden, het mag niet buiten de muren van kerken en woningen komen. Dit was precies het voorschrift van de communistische machthebbers in de Sovjet-unie.
Maar religie breekt toch wel in de samenleving door, zoals gras tussen beton door groeit. Het actuele hoofddoekdebat is daar een sprekend voorbeeld van. Het lijkt er zelfs op dat de voorvechters van radicaal secularisme reeds argumenten tekortkomen; ze nemen steeds vaker hun toevlucht tot een redenering van 'het mag niet, en daarmee uit', die zoveel wegheeft van die van het vervallen sovjet-regime in de jaren tachtig.
Waar zijn de voorvechters van een seculiere maatschappij eigenlijk zo bang voor? Voor de dag dat duidelijk wordt dat alle gepraat over humanisme en zijn 'neutrale wereldbeschouwing' niet meer is dan een uitgesleten frase van politici en journalisten?
Gelijke rechten
In mijn opvatting is secularisme ook een religie - een geloof in de mens, dat de mens tot middelpunt van het universum verklaart. Voor een consequente volgeling van die religie laat een zwaar opgemaakte vrouw of een man met een stropdas ook haar of zijn 'geloof' in het openbaar zien. Wordt het geen tijd dat verschillende levensstijlen, gebaseerd op verschillende levensbeschouwingen, gelijke rechten krijgen?
Ook in het moderne Rusland wordt hevig gediscussieerd over de hoofddoek. In de Russisch-Orthodoxe Kerk behoren vrouwen hun hoofd te bedekken tijdens de dienst. Velen van hen, ook jongeren, zijn ook daarbuiten hoofddoekjes gaan dragen, zelfs in huis. Moslimvrouwen komen op voor hun recht om zich met een hoofddoek te laten fotograferen voor identiteitspapieren. Het Hooggerechtshof heeft hun dit recht, na een lange procedure, toegekend.
Veel liberaal ingestelde journalisten en ambtenaren waren het daar natuurlijk totaal niet mee eens. Maar hun argumentatie was zwak, net als in het Westen. Hun voornaamste anti-hoofddoekargument was dat 'iedere expliciete uiting van religie de maatschappij verdeelt'. Er zijn tot op heden echter geen interreligieuze botsingen uitgelokt door hoofddoekjes. Bovendien leven aanhangers van de orthodoxe islam al eeuwen zij aan zij met die van het niet minder strenge, Orthodoxe christendom. In sommige delen van Rusland waren voor 1917 zelfs islamitische wetten van kracht en de levensstijl van de meerderheid van de bevolking heeft daar nooit onder geleden.
Ik ben er diep van overtuigd dat aanhangers van verschillende godsdiensten en wereldbeschouwingen in vrede naast elkaar kunnen en moeten leven. Daartoe moeten wij allemaal - christenen, moslims, joden en humanisten - om te beginnen leren elkaar te respecteren. We dienen het recht van elke godsdienstige groep op een eigen 'sub-domein' te erkennen, en wat meer is, ook op een deel van het publieke domein, inclusief scholen, politiek en de media. Dat is de enige manier waarop mensen met verschillende overtuigingen en levensstijlen zich ten volle burgers kunnen voelen van hun land en van de wereld. Pas dan zullen ze zichzelf kunnen zien als meester over hun eigen lot, niet als 'getolereerde' minderheid. Op die manier kunnen we een botsing van beschavingen vermijden.
Vsevolod Chaplin is aartspriester in de Russisch-Orthodoxe Kerk en vice-voorzitter van het Departement voor Oecumene van het patriarchaat Moskou.