TonH
09-03-04, 15:25
Shari'a in Canada
Canada experimenteert 'op een cultuurgevoelige manier' met de shari'a, het islamitisch recht. Het antwoord van Canadese moslims op een overbelast rechtssysteem.
Door onze correspondent Frank Kuin
TORONTO, 9 MAART. Canadese moslims met huwelijksproblemen of andere civiele geschillen kunnen zich binnenkort onderwerpen aan arbitrage door islamitische bemiddelaars volgens principes van de shari'a, het islamitisch recht. Canadese rechters zullen de bindende uitspraken van dergelijke arbiters bekrachtigen, op voorwaarde dat ze in overeenstemming zijn met Canadese wetten en rechtsprincipes, waaronder gelijkheid van man en vrouw.
Een formeel arbitragetribunaal voor de moslimgemeenschap in de Canadese provincie Ontario is dit jaar officieel gevormd, zegt initiatiefnemer Syed Mumtaz Ali, een gepensioneerde islamitische jurist, in Mississauga, een voorstad van Toronto. Het orgaan, het Islamic Institute of Civil Justice, wil met ingang van deze maand geschillen binnen de moslimgemeenschap op een cultuurgevoelige manier beslechten, ondanks kritiek van tegenstanders dat de shari'a niet thuishoort in Canada. Van de 32 miljoen Canadezen zijn 260.000 moslim.
Volgens die tegenstanders overschrijdt het gebruik van islamitische beginselen in de rechtspraak de grens van het toelaatbare in een multiculturele samenleving - zelfs in Canada, waar van het dragen van religieuze hoofdbedekkingen geen punt wordt gemaakt. Maar, zegt Mumtaz Ali, ,,alles is er klaar voor''. De rechtsgeleerde en hoofd van het Canadese Genootschap van Moslims wijst erop dat het initiatief een formalisering is van bemiddeling op het gebied van echtscheidingen en erfenissen door imams en islamitische juristen die nu al informeel geschiedt. ,,We hebben alleen nog geen accommodatie om ons te vestigen en ons werk te doen. Maar we zijn met onmiddellijke ingang in de business van bemiddeling en arbitrage.''
Het Islamitisch Instituut voor Civiel Recht, dat civiele geschillen zal behandelen op basis van vrijwilligheid van alle betrokkenen, speelt in op een algemene trend in het overbelaste Canadese rechtssysteem om zaken te schikken voordat ze door de rechter worden gehoord. Zo kan een echtscheidingszaak sneller en goedkoper worden afgehandeld door een arbiter; de rechtbank hoeft de uitkomst alleen nog maar te ratificeren. In andere geloofsgemeenschappen, zoals de katholieke en de joodse, is het niet ongebruikelijk om een priester of rabbijn te betrekken bij de bemiddeling in zulke zaken, zegt Don Short, een expert op het gebied van zogenoemde 'alternative dispute resolution' in Canada. ,,De arbitragewet bepaalt dat partijen vrijwillig kunnen besluiten om hun geschillen te laten arbitreren door een derde partij met expertise op een bepaald gebied'', aldus Short. ,,Vroeger lieten de rechtbanken dat niet toe, maar het rechtssysteem is te druk geworden en arbitrage is nu aanvaardbaar, met dien verstande dat het proces dient te voldoen aan de Canadese wet.'' Daarom leidt de voorgenomen toepassing van de shari'a tot kritiek.
Tegenstanders wijzen erop dat elementen van de shari'a - vooral ongelijkheid van man en vrouw bij echtscheidingen en erfrecht - niet te verenigen zijn met de rechtswaarden in een westerse democratie.
,,Veel Canadese moslims zijn hun thuisland ontvlucht om vrij te zijn van tirannieke regimes met wetten die op extreme en vaak vrouwonvriendelijke wijze kunnen worden geďnterpreteerd'', reageerde de Calgary Herald in een hoofdartikel. ,,De vorming van een vergelijkbaar systeem hier dreigt de gelijkheid te ondermijnen die zij als Canadese burgers zouden moeten genieten.'' Een briefschrijver in de Edmonton Journal sprak van ,,een eerste stap op weg naar juridische apartheid.''
Dat is onzin, zegt Irfan Syed, voorzitter van de Vereniging van Moslimadvocaten in Toronto. Volgens hem is de kritiek overdreven. ,,Mensen verliezen uit het oog dat er zaken zijn waarbij het van belang is om de culturele en juridische context te begrijpen'', zegt hij. ,,De meeste rechters in Canada zijn mannelijk, blank en behoren tot de meerderheidsreligie. Hoe leg je dan de culturele achtergrond van een immigrantengroep uit, met name wanneer het gaat om het afdwingen van een overeenkomst die is gebaseerd op een religieuze plicht?''
De twee voornaamste voorbeelden van zaken in die sfeer zijn echtscheidingen en geschillen over erfenissen. Volgens de shari'a kan daarbij een groter aandeel van de bezittingen worden toegekend aan mannelijke betrokkenen, omdat zij verantwoordelijkheid dragen voor ouders en broers of zussen. ,,Bij een scheiding kan worden besloten dat onder islamitisch recht de vrouw een derde of een kwart van de bezittingen krijgt, in plaats van de helft,'' zegt Syed. ,,Is dat zo buitensporig als de redenering van de arbiter is dat de man ook zijn ouders en ongetrouwde zussen moet onderhouden?''
Jazeker, meent Alia Hogben, voorzitter van de Canadese Raad van Moslimvrouwen en een van de felste tegenstanders van het Islamitisch Instituut voor Civiel Recht. ,,Een Canadese vrouw die naar de rechter stapt krijgt waarschijnlijk de helft van het pensioen van haar echtgenoot bij een scheiding'', zegt zij. ,,Waarom zou een moslimvrouw dat niet moeten krijgen als ze de zaak liet arbitreren volgens de shari'a?''
Voorstanders van het arbitrage-initiatief benadrukken dat beide partijen in een geschil zich volkomen vrijwillig aan het proces onderwerpen, en dat het vrouwen vrijstaat om in plaats daarvan naar de rechter te stappen. Maar dat argument wil er bij Hogben niet in. ,,Een meerderheid van de islamitische vrouwen is religieus,'' zegt ze. ,,Dus als het gepresenteerd wordt als een religieuze plicht om de zaak te laten arbitreren volgens de shari'a, dan zijn wij bang dat vrouwen zich daardoor laten overreden.''
Volgens Mohamed Elmasry, president van het Canadees Islamitisch Congres verdient het arbitrageorgaan een kans, omdat het de gemeenschap geld, tijd en trauma's kan besparen bij de oplossing van geschillen. ,,Als mensen de indruk krijgen dat het instituut vrouwen benadeelt of op een andere manier slordig werk aflevert, dan komt niemand er op af.''
,,Maar waarom moeten we de shari'a naar Canada halen?'', zegt Hogben. ,,De Canadese wet is al genoeg in overeenstemming met islamitische waarden als sociale rechtvaardigheid, gelijkheid en eerlijkheid'', vindt zij. Volgens Hogben probeert het arbitrage-initiatief ,,misbruik'' te maken van het Canadese model van multiculturalisme. ,,De wet moet boven culturele ideeën en gebruiken staan die mensen hier naartoe brengen. Als Canadese moslims hebben we ons te houden aan de wetten van dit land.''
NRC. 9 maart 2004
Canada experimenteert 'op een cultuurgevoelige manier' met de shari'a, het islamitisch recht. Het antwoord van Canadese moslims op een overbelast rechtssysteem.
Door onze correspondent Frank Kuin
TORONTO, 9 MAART. Canadese moslims met huwelijksproblemen of andere civiele geschillen kunnen zich binnenkort onderwerpen aan arbitrage door islamitische bemiddelaars volgens principes van de shari'a, het islamitisch recht. Canadese rechters zullen de bindende uitspraken van dergelijke arbiters bekrachtigen, op voorwaarde dat ze in overeenstemming zijn met Canadese wetten en rechtsprincipes, waaronder gelijkheid van man en vrouw.
Een formeel arbitragetribunaal voor de moslimgemeenschap in de Canadese provincie Ontario is dit jaar officieel gevormd, zegt initiatiefnemer Syed Mumtaz Ali, een gepensioneerde islamitische jurist, in Mississauga, een voorstad van Toronto. Het orgaan, het Islamic Institute of Civil Justice, wil met ingang van deze maand geschillen binnen de moslimgemeenschap op een cultuurgevoelige manier beslechten, ondanks kritiek van tegenstanders dat de shari'a niet thuishoort in Canada. Van de 32 miljoen Canadezen zijn 260.000 moslim.
Volgens die tegenstanders overschrijdt het gebruik van islamitische beginselen in de rechtspraak de grens van het toelaatbare in een multiculturele samenleving - zelfs in Canada, waar van het dragen van religieuze hoofdbedekkingen geen punt wordt gemaakt. Maar, zegt Mumtaz Ali, ,,alles is er klaar voor''. De rechtsgeleerde en hoofd van het Canadese Genootschap van Moslims wijst erop dat het initiatief een formalisering is van bemiddeling op het gebied van echtscheidingen en erfenissen door imams en islamitische juristen die nu al informeel geschiedt. ,,We hebben alleen nog geen accommodatie om ons te vestigen en ons werk te doen. Maar we zijn met onmiddellijke ingang in de business van bemiddeling en arbitrage.''
Het Islamitisch Instituut voor Civiel Recht, dat civiele geschillen zal behandelen op basis van vrijwilligheid van alle betrokkenen, speelt in op een algemene trend in het overbelaste Canadese rechtssysteem om zaken te schikken voordat ze door de rechter worden gehoord. Zo kan een echtscheidingszaak sneller en goedkoper worden afgehandeld door een arbiter; de rechtbank hoeft de uitkomst alleen nog maar te ratificeren. In andere geloofsgemeenschappen, zoals de katholieke en de joodse, is het niet ongebruikelijk om een priester of rabbijn te betrekken bij de bemiddeling in zulke zaken, zegt Don Short, een expert op het gebied van zogenoemde 'alternative dispute resolution' in Canada. ,,De arbitragewet bepaalt dat partijen vrijwillig kunnen besluiten om hun geschillen te laten arbitreren door een derde partij met expertise op een bepaald gebied'', aldus Short. ,,Vroeger lieten de rechtbanken dat niet toe, maar het rechtssysteem is te druk geworden en arbitrage is nu aanvaardbaar, met dien verstande dat het proces dient te voldoen aan de Canadese wet.'' Daarom leidt de voorgenomen toepassing van de shari'a tot kritiek.
Tegenstanders wijzen erop dat elementen van de shari'a - vooral ongelijkheid van man en vrouw bij echtscheidingen en erfrecht - niet te verenigen zijn met de rechtswaarden in een westerse democratie.
,,Veel Canadese moslims zijn hun thuisland ontvlucht om vrij te zijn van tirannieke regimes met wetten die op extreme en vaak vrouwonvriendelijke wijze kunnen worden geďnterpreteerd'', reageerde de Calgary Herald in een hoofdartikel. ,,De vorming van een vergelijkbaar systeem hier dreigt de gelijkheid te ondermijnen die zij als Canadese burgers zouden moeten genieten.'' Een briefschrijver in de Edmonton Journal sprak van ,,een eerste stap op weg naar juridische apartheid.''
Dat is onzin, zegt Irfan Syed, voorzitter van de Vereniging van Moslimadvocaten in Toronto. Volgens hem is de kritiek overdreven. ,,Mensen verliezen uit het oog dat er zaken zijn waarbij het van belang is om de culturele en juridische context te begrijpen'', zegt hij. ,,De meeste rechters in Canada zijn mannelijk, blank en behoren tot de meerderheidsreligie. Hoe leg je dan de culturele achtergrond van een immigrantengroep uit, met name wanneer het gaat om het afdwingen van een overeenkomst die is gebaseerd op een religieuze plicht?''
De twee voornaamste voorbeelden van zaken in die sfeer zijn echtscheidingen en geschillen over erfenissen. Volgens de shari'a kan daarbij een groter aandeel van de bezittingen worden toegekend aan mannelijke betrokkenen, omdat zij verantwoordelijkheid dragen voor ouders en broers of zussen. ,,Bij een scheiding kan worden besloten dat onder islamitisch recht de vrouw een derde of een kwart van de bezittingen krijgt, in plaats van de helft,'' zegt Syed. ,,Is dat zo buitensporig als de redenering van de arbiter is dat de man ook zijn ouders en ongetrouwde zussen moet onderhouden?''
Jazeker, meent Alia Hogben, voorzitter van de Canadese Raad van Moslimvrouwen en een van de felste tegenstanders van het Islamitisch Instituut voor Civiel Recht. ,,Een Canadese vrouw die naar de rechter stapt krijgt waarschijnlijk de helft van het pensioen van haar echtgenoot bij een scheiding'', zegt zij. ,,Waarom zou een moslimvrouw dat niet moeten krijgen als ze de zaak liet arbitreren volgens de shari'a?''
Voorstanders van het arbitrage-initiatief benadrukken dat beide partijen in een geschil zich volkomen vrijwillig aan het proces onderwerpen, en dat het vrouwen vrijstaat om in plaats daarvan naar de rechter te stappen. Maar dat argument wil er bij Hogben niet in. ,,Een meerderheid van de islamitische vrouwen is religieus,'' zegt ze. ,,Dus als het gepresenteerd wordt als een religieuze plicht om de zaak te laten arbitreren volgens de shari'a, dan zijn wij bang dat vrouwen zich daardoor laten overreden.''
Volgens Mohamed Elmasry, president van het Canadees Islamitisch Congres verdient het arbitrageorgaan een kans, omdat het de gemeenschap geld, tijd en trauma's kan besparen bij de oplossing van geschillen. ,,Als mensen de indruk krijgen dat het instituut vrouwen benadeelt of op een andere manier slordig werk aflevert, dan komt niemand er op af.''
,,Maar waarom moeten we de shari'a naar Canada halen?'', zegt Hogben. ,,De Canadese wet is al genoeg in overeenstemming met islamitische waarden als sociale rechtvaardigheid, gelijkheid en eerlijkheid'', vindt zij. Volgens Hogben probeert het arbitrage-initiatief ,,misbruik'' te maken van het Canadese model van multiculturalisme. ,,De wet moet boven culturele ideeën en gebruiken staan die mensen hier naartoe brengen. Als Canadese moslims hebben we ons te houden aan de wetten van dit land.''
NRC. 9 maart 2004