Orakel
09-03-04, 16:19
Geen bewijs voor het bestaan van de ziel
Tien tot twintig procent van de bevolking maakt in zijn leven ooit een uittredingservaring mee: een ervaring waarbij iemand het gevoel heeft van een afstand zijn eigen lichaam te zien. Zwitserse neurologen zijn de eersten die het verschijnsel wetenschappelijk onderzoeken.
Door Hendrik Spiering
Wie moeite doet, vindt vrij gemakkelijk iemand die wel eens een uittreding heeft beleefd. Want uit de meeste onderzoeken blijkt dat tien tot twintig procent van de bevolking zo'n out-of-body-experience (OBE) is overkomen. Een OBE is een ervaring waarbij een persoon de wereld van buiten zijn eigen lichaam lijkt te bekijken. Het voelt alsof de geest het lichaam heeft verlaten. Of dat zo is, is natuurlijk de vraag, maar traditioneel geldt de uittreding als belangrijk bewijs dat de ziel los van het lichaam kan bestaan.
De wetenschap heeft zich eigenlijk nooit serieus met de uittreding bezig gehouden. Een team van Zwitserse neurologen heeft zich daarover verbaasd en is al een tijdje bezig dit goed te maken. Anderhalf jaar geleden publiceerden ze een voorlopige conclusie op grond van de analyse van één patiënt. Bij deze vrouw werden tijdens een hersenoperatie (waarbij ze wel bij bewustzijn was) allerlei hersendelen elektrisch geprikkeld om er achter te komen waar het brandpunt van haar ernstige epileptische aanvallen zich bevond. Tot ieders verrassing kreeg zij acuut een uittreding wanneer de chirurg een bepaald hersengebied prikkelde. (Zie het weekkrantartikel Wetenschappers zeggen: 'Uit je lichaam treden is mogelijk'.)
De Zwitserse neurologen zijn doorgegaan met onderzoek aan zes neurologische patiënten (vijf epileptici en één migrainepatient met een klein herseninfarct) die herhaaldelijk uittredingservaringen hadden. Op grond van hersenscans, elektrische prikkeling van de hersenen en analyse van de verhalen van de patiënten concluderen zij dat de oorsprong van de ervaring is gelegen in een verstoring van een klein hersengebiedje: de pariëtaal-temporale junctie, op de grens tussen de pariëtale cortex (zo ongeveer bovenop de hersenen) en de temporale cortex (aan de zijkant van het hoofd).
Dat gebied speelt niet alleen een centrale rol in de verwerking van informatie uit het evenwichtsorgaan, maar ook in de vorming van het lichaamsbeeld: de (grotendeels onbewuste) representatie in het brein van de positie van het lichaam en van de verschillende lichaamsdelen. Dit complexe beeld wordt opgebouwd uit allerlei bronnen: interne informatie over spierspanning en dergelijke, visuele informatie maar ook uit gegevens uit het evenwichtsorgaan en het tastorgaan. Als de integratie en zorgvuldige afweging van deze verschillende informatiebronnen verstoord is, kan het brein dit probleem niet anders 'oplossen' dan door te veronderstellen dat het lichaam zich kennelijk ergens anders bevindt.
Dat een verstoorde integratie van verschillende informatiebronnen curieuze effecten kan hebben op de waarneming, is ook bekend van andere neurologische verschijnselen. De Britse neuroloog Chris Frith beschrijft hoe onlangs ook het Capras-syndroom ontrafeld is. Daarbij denkt de patiënt dat zijn vrienden en familieleden vervangen zijn door (al dan niet buitenaardse) dubbelgangers.
In 2001 is geconstateerd dat dit angstaanjagende effect ontstaat omdat de lijders aan dit syndroom niet langer in staat zijn emotionele gevoelens bij de herkenning van een gezicht te ervaren. Verder is hun emotionele systeem wel intact. Ze herkennen de gezichten van hun vrienden en familieleden zonder enig probleem, maar omdat de emotionele kleuring van die herkenning plotseling ontbreekt, komen de Capras-lijders tot de bijna onvermijdelijke conclusie dat het hier dus om iemand anders moet gaan: een oplichter of erger.
De OBE's van de onderzochte patiënten in het Zwitserse onderzoek weken niet af van wat bekend is van de dezelfde ervaringen bij gezonde mensen. Dus lijkt het aannemelijk te denken dat ook bij 'normale' gevallen iets misgaat in de integratie van het lichaamsbeeld in de pariëtaal-temporale junctie. Al blijft het een raadsel waarom dit bij 10 tot 20 procent van de bevolking tenminste één keer in het leven gebeurt.
Neurologisch mag het onderzoek aan uittredingen in de kinderschoenen staan, in de loop der jaren is wel regelmatig onderzoek gedaan naar het vóórkomen van OBE's. Een OBE kan bijna overal voorkomen, zo blijkt: wandelend op straat, zittend in een stoel of zelfs tijdens het besturen van een auto. Maar de meeste OBE's gebeuren tijdens ontspanning en vrijwel altijd tijdens verminderde zintuigelijke waarneming, zo schrijft de psychologe Susan Blackmore in haar recente overzichtswerk Consciousness. An introduction.
Een ander kenmerk van OBE is dat de 'OBE'-ers' later melden dat de ervaring heel reëel is, zo niet zelfs reëler dan normaal. Het heeft niets van een droomervaring. Vaak heeft de OBE ook een sterk, meestal positief effect op iemands levenshouding, aldus Blackmore, onder meer door vermindering van de doodsangst. Er is tot nu toe geen verband gevonden met psychiatrische afwijkingen of andere bijzondere kenmerken, zoals leeftijd, sekse, opleidingsniveau of godsdienstigheid.
Blackmore's conclusies zijn verwant aan die van de Zwitsers. 'OBE's treden vaak op wanneer de zintuiglijke waarneming sterk afneemt of genegeerd wordt. Onder die omstandigheden wordt het model van de werkelijkheid verstoord en probeert het brein automatisch een nieuw model te creëren op basis van herinneringen en fantasie. En dat kan best een panoramisch beeld vanaf een afstandje (birds-eye view) zijn. Dat is ook de vorm waarin veel beelden worden opgeslagen', zo schrijft Blackmore in In search of the light.
Maar of de beginnende ontrafeling van het neurologisch mechanisme achter de OBE het debat over het bestaan van de ziel zal beslissen, valt te betwijfelen. Toen de bijna-doodervaringonderzoeker Melvyn Morse ooit meende dat deze ervaringen ontstonden in de Sylvaanse fissuur (een hersengroeve die zo ongeveer eindigt bij de pariëtaal-temporale junctie) concludeerde deze kinderarts onmiddellijk dat zich daar kennelijk de zetel bevindt van de ziel: 'de plaats waar de materiële en spirituele wereld bij elkaar komen', zo meldt Blackmore.
8 maart 2004 NRC
Tien tot twintig procent van de bevolking maakt in zijn leven ooit een uittredingservaring mee: een ervaring waarbij iemand het gevoel heeft van een afstand zijn eigen lichaam te zien. Zwitserse neurologen zijn de eersten die het verschijnsel wetenschappelijk onderzoeken.
Door Hendrik Spiering
Wie moeite doet, vindt vrij gemakkelijk iemand die wel eens een uittreding heeft beleefd. Want uit de meeste onderzoeken blijkt dat tien tot twintig procent van de bevolking zo'n out-of-body-experience (OBE) is overkomen. Een OBE is een ervaring waarbij een persoon de wereld van buiten zijn eigen lichaam lijkt te bekijken. Het voelt alsof de geest het lichaam heeft verlaten. Of dat zo is, is natuurlijk de vraag, maar traditioneel geldt de uittreding als belangrijk bewijs dat de ziel los van het lichaam kan bestaan.
De wetenschap heeft zich eigenlijk nooit serieus met de uittreding bezig gehouden. Een team van Zwitserse neurologen heeft zich daarover verbaasd en is al een tijdje bezig dit goed te maken. Anderhalf jaar geleden publiceerden ze een voorlopige conclusie op grond van de analyse van één patiënt. Bij deze vrouw werden tijdens een hersenoperatie (waarbij ze wel bij bewustzijn was) allerlei hersendelen elektrisch geprikkeld om er achter te komen waar het brandpunt van haar ernstige epileptische aanvallen zich bevond. Tot ieders verrassing kreeg zij acuut een uittreding wanneer de chirurg een bepaald hersengebied prikkelde. (Zie het weekkrantartikel Wetenschappers zeggen: 'Uit je lichaam treden is mogelijk'.)
De Zwitserse neurologen zijn doorgegaan met onderzoek aan zes neurologische patiënten (vijf epileptici en één migrainepatient met een klein herseninfarct) die herhaaldelijk uittredingservaringen hadden. Op grond van hersenscans, elektrische prikkeling van de hersenen en analyse van de verhalen van de patiënten concluderen zij dat de oorsprong van de ervaring is gelegen in een verstoring van een klein hersengebiedje: de pariëtaal-temporale junctie, op de grens tussen de pariëtale cortex (zo ongeveer bovenop de hersenen) en de temporale cortex (aan de zijkant van het hoofd).
Dat gebied speelt niet alleen een centrale rol in de verwerking van informatie uit het evenwichtsorgaan, maar ook in de vorming van het lichaamsbeeld: de (grotendeels onbewuste) representatie in het brein van de positie van het lichaam en van de verschillende lichaamsdelen. Dit complexe beeld wordt opgebouwd uit allerlei bronnen: interne informatie over spierspanning en dergelijke, visuele informatie maar ook uit gegevens uit het evenwichtsorgaan en het tastorgaan. Als de integratie en zorgvuldige afweging van deze verschillende informatiebronnen verstoord is, kan het brein dit probleem niet anders 'oplossen' dan door te veronderstellen dat het lichaam zich kennelijk ergens anders bevindt.
Dat een verstoorde integratie van verschillende informatiebronnen curieuze effecten kan hebben op de waarneming, is ook bekend van andere neurologische verschijnselen. De Britse neuroloog Chris Frith beschrijft hoe onlangs ook het Capras-syndroom ontrafeld is. Daarbij denkt de patiënt dat zijn vrienden en familieleden vervangen zijn door (al dan niet buitenaardse) dubbelgangers.
In 2001 is geconstateerd dat dit angstaanjagende effect ontstaat omdat de lijders aan dit syndroom niet langer in staat zijn emotionele gevoelens bij de herkenning van een gezicht te ervaren. Verder is hun emotionele systeem wel intact. Ze herkennen de gezichten van hun vrienden en familieleden zonder enig probleem, maar omdat de emotionele kleuring van die herkenning plotseling ontbreekt, komen de Capras-lijders tot de bijna onvermijdelijke conclusie dat het hier dus om iemand anders moet gaan: een oplichter of erger.
De OBE's van de onderzochte patiënten in het Zwitserse onderzoek weken niet af van wat bekend is van de dezelfde ervaringen bij gezonde mensen. Dus lijkt het aannemelijk te denken dat ook bij 'normale' gevallen iets misgaat in de integratie van het lichaamsbeeld in de pariëtaal-temporale junctie. Al blijft het een raadsel waarom dit bij 10 tot 20 procent van de bevolking tenminste één keer in het leven gebeurt.
Neurologisch mag het onderzoek aan uittredingen in de kinderschoenen staan, in de loop der jaren is wel regelmatig onderzoek gedaan naar het vóórkomen van OBE's. Een OBE kan bijna overal voorkomen, zo blijkt: wandelend op straat, zittend in een stoel of zelfs tijdens het besturen van een auto. Maar de meeste OBE's gebeuren tijdens ontspanning en vrijwel altijd tijdens verminderde zintuigelijke waarneming, zo schrijft de psychologe Susan Blackmore in haar recente overzichtswerk Consciousness. An introduction.
Een ander kenmerk van OBE is dat de 'OBE'-ers' later melden dat de ervaring heel reëel is, zo niet zelfs reëler dan normaal. Het heeft niets van een droomervaring. Vaak heeft de OBE ook een sterk, meestal positief effect op iemands levenshouding, aldus Blackmore, onder meer door vermindering van de doodsangst. Er is tot nu toe geen verband gevonden met psychiatrische afwijkingen of andere bijzondere kenmerken, zoals leeftijd, sekse, opleidingsniveau of godsdienstigheid.
Blackmore's conclusies zijn verwant aan die van de Zwitsers. 'OBE's treden vaak op wanneer de zintuiglijke waarneming sterk afneemt of genegeerd wordt. Onder die omstandigheden wordt het model van de werkelijkheid verstoord en probeert het brein automatisch een nieuw model te creëren op basis van herinneringen en fantasie. En dat kan best een panoramisch beeld vanaf een afstandje (birds-eye view) zijn. Dat is ook de vorm waarin veel beelden worden opgeslagen', zo schrijft Blackmore in In search of the light.
Maar of de beginnende ontrafeling van het neurologisch mechanisme achter de OBE het debat over het bestaan van de ziel zal beslissen, valt te betwijfelen. Toen de bijna-doodervaringonderzoeker Melvyn Morse ooit meende dat deze ervaringen ontstonden in de Sylvaanse fissuur (een hersengroeve die zo ongeveer eindigt bij de pariëtaal-temporale junctie) concludeerde deze kinderarts onmiddellijk dat zich daar kennelijk de zetel bevindt van de ziel: 'de plaats waar de materiële en spirituele wereld bij elkaar komen', zo meldt Blackmore.
8 maart 2004 NRC