Immanuel
16-03-04, 11:48
Interview / Botsing van beschavingen is nauwelijks te voorkomen
door Ton Crijnen
2004-03-16
De Libanees-Franse romanschrijver Amin Maalouf was tijdens de boekenweek in Nederland. Trouw sprak met hem: over zijn identiteit en schrijverschap, maar vooral over de kans op een clash of civilizations tussen christendom en islam. ,,Ik hoop dat die te vermijden is, maar ik ben niet optimistisch.''
De mevrouw van de uitgeverij verzekert vooraf: 'Hij is een heel aardige man'. Even later staat hij, zwart pak en open hemd, breed glimlachend in de hal van zijn Amsterdamse hotel en maakt hij z'n reputatie waar. ,,Leuk u te ontmoeten!'' Hoewel Amin Maalouf van huis uit Libanees is, is hij allang ingelijfd in het pantheon van belangrijke Franse schrijvers.
Maalouf (54, Grieks-katholiek, studeerde economie en sociologie in Beiroet) werkte jarenlang als redacteur van de prominente Libanese krant An-Nahar. Tijdens de burgeroorlog vluchtte hij in 1977 met vrouw en kinderen naar Parijs. Zes jaar later verwierf hij internationale faam met 'Croisades, vues par les arabes', waarin hij de kruistochten vanuit Arabisch perspectief beschreef. In 1993 kreeg hij de Prix Goncourt (hoogste Franse literaire onderscheiding) voor zijn roman 'Le rocher de Tanios'. Vorig jaar verscheen de vertaling van zijn meest recente boek 'De omzwervingen van Baldassare'.
Hoe staat u in het leven?
,,Omdat ik christen ben én vanaf mijn vroegste jeugd Arabisch spreek -de heilige taal van de islam- voel ik verwantschap met zowel het christendom als de islam. Dat geeft me de kans om op bescheiden schaal misverstanden uit de weg te ruimen en mensen tot rede te brengen. De hoofdpersonen in mijn romans zijn niet voor niets vaak figuren die persoonlijke contacten aanknopen met geestverwanten aan 'de andere kant'.''
Tegelijkertijd plaatsen ze zich daarmee in een isolement, want aan beide zijden wantrouwt de meerderheid hun bedoelingen. Weerspiegelt dit uw eigen positie?
,,Ik ben vanuit Libanon naar Frankrijk gevlucht. En hoewel ik al jaren oprecht tracht deel uit te maken van mijn tweede vaderland, zal dat nooit helemaal lukken. Hoe goed ik de taal ook beheers en probeer de dromen van mijn nieuwe landgenoten te delen. Omgekeerd kan ik me nimmer meer volledig identificeren met het leven in mijn geboorteland. Die culturele ontheemding doet me zowel Oost als West begrijpen, maar maakt ook dat ik overal thuis bent en nergens. Dat laten mensen je soms merken, ja.''
Waarom schrijft u eigenlijk hoofdzakelijk historische romans?
,,Ik probeer voortdurend verklaringen te vinden voor het raadsel van de persoonlijke identiteit. Niet alleen horizontaal, door te leren begrijpen wat er gaande is binnen de samenlevingen in Oost en West, maar tevens door die ontwikkelingen in historisch perspectief te plaatsen. Dat laatste is ook een persoonlijke noodzaak. Ik kan de situatie in Libanon alleen verdragen als ik besef dat het ooit heel anders was. Dat in dit kapotgeschoten, door haat en geweld verscheurde stukje land het moderne schrift werd uitgevonden. Dat van hieruit schepen naar heel Europa voeren om er beschaving en welvaart te brengen. Dat geeft me hoop dat het ooit weer goed zal komen.''
U bent nu te gast in een ander klein land waarvan de autochtone bevolking in meerderheid weinig belang stelt in het verleden, vooral in dat van de eigen natie, en geneigd is laatdunkend te praten over de westerse cultuur. De allochtone moslimminderheid in datzelfde land klampt zich juist vast aan het eigen verleden, als een soort psychologische reddingsboei. Dat moet botsen.
,,Niet alleen in Nederland, in heel West-Europa bestaat de neiging om met de rug naar de geschiedenis te gaan staan. Alsof het verleden geen relevantie heeft voor het heden. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling. Als je denkt dat de geschiedenis met jouw geboorte is begonnen, zul je weinig neiging vertonen je in het lot van de generaties vóór jou te verdiepen en mis je daardoor de kans om van hun verworvenheden en vooral fouten te leren. Daarom viel de bloedige burgeroorlog in het voormalig Joegoslavië, tussen christenen en moslims, veel autochtonen in West-Europa zo rauw op hun dak. Hadden ze zich meer in het Europese verleden verdiept, dan zouden ze gewaarschuwd zijn geweest.''
En het historisch besef onder moslims?
,,De islamitische wereld praat wel veel over het eigen verleden, maar de wil ontbreekt om dat verleden ook echt te leren kennen. Sommige periodes worden eruit gepikt en geromantiseerd. Dat heeft te maken met de sfeer van wanhoop waarin veel moslims leven. Ze voelen zich verloren in het heden en klampen zich vast aan een zelf bedacht verleden. Als islamitische fundamentalisten praten over de 'gouden tijd' van de islam, vergeten zij gemakshalve dat dit een periode was van verdraagzaamheid, van het verwerpen van obscurantisme, van het zich openstellen voor de geestelijke verworvenheden van andere culturen: in India, Perzië, het oude Griekenland. De fundo's maken een karikatuur van de moslimgeschiedenis en van de islam. Waar dat toe kan leiden, toont Afghanistan. Daar was het islamitische geloof het samenbindende element in de strijd tegen de atheïstische Sovjet-Unie. Maar toen de strijd gestreden was en de Russen zich hadden teruggetrokken, bleek de toekomst voor de Afghanen geen enkel perspectief te bieden. De Taliban sprongen in dat gat en het oorspronkelijke symbool van bevrijding, de islam, werd een bron van de ergste tirannie.''
Veel niet-moslims identificeren de hele islam met dat soort onderdrukking.
,,Klopt. Zo heerst er het hardnekkige misverstand dat de islam van nature onverenigbaar is met emancipatie, mensenrechten, moderniteit en verdraagzaamheid. De geschiedenis weerlegt dat. Tot in het meer nabije verleden waren er moslimleiders die zich openstelden voor vernieuwing. Zoals pasja Mohammed Ali (1811-1849) van Egypte. En ook in onze dagen zie je voorbeelden van -geforceerde- pogingen tot aanpassing aan de moderniteit. Het verzet van de fundamentalisten komt niet uit de lucht vallen.''
Daarbij valt op dat islamitische fundo's die te vuur en te zwaard het Westen bestrijden, gretig gebruikmaken van de nieuwste technologische, westerse snufjes.
,,Ze koesteren de illusie dat je dit kunt doen zonder op den duur 'besmet' te raken door de sociale evolutie die aan deze technologische verworvenheden ten grondslag ligt. Ze begrijpen niet dat er een nauwe band bestaat tussen de door hen verfoeide ideeënwereld van het Westen -inclusief vrijheid van onderzoek en meningsuiting- en de materiële ontwikkeling die men hier doormaakt. Het is bijvoorbeeld onmogelijk dagelijks gebruik te maken van het internet en tegelijk tot in lengte van jaren er een religieus-maatschappelijke visie op na te houden die dateert uit de zevende eeuw. Of je het wilt of niet, je raakt ongemerkt toch beïnvloed door moderne denk- en gedragswijzen die je al surfend tegenkomt.''
Staan we aan de vooravond van een 'clash of civilizations' tussen christendom en islam?
,,Ik hoop dat die te vermijden valt, maar ik ben niet optimistisch. Daarvoor is er de laatste jaren te veel gebeurd. Er dreigt een toekomst dreigt van steeds bloediger confrontaties die de wederzijdse haat alleen maar zal verdiepen en die in het Westen wel eens een einde kan maken aan veel van wat men er aan sociale vooruitgang, democratie en persoonlijke vrijheden heeft opgebouwd. De clash valt alleen te vermijden als de Arabische wereld moderniseert. Dat kan slechts als wij de groepen steunen die daar strijden voor vernieuwing, en de moslimbevolking het gevoel krijgt dat ze er echt bij hoort. En dus zullen op den duur alle landen ten zuiden en oosten van de Middellandse Zee bij het proces van Europese eenheid betrokken moeten worden. De Unie kan het zich niet langer permitteren haar poorten gesloten te houden en te denken: zoek het maar uit.
We dienen de problemen van de Arabieren tot de onze te maken, anders vinden we die morgen op onze stoep, met een nucleair wapen eraan.''
door Ton Crijnen
2004-03-16
De Libanees-Franse romanschrijver Amin Maalouf was tijdens de boekenweek in Nederland. Trouw sprak met hem: over zijn identiteit en schrijverschap, maar vooral over de kans op een clash of civilizations tussen christendom en islam. ,,Ik hoop dat die te vermijden is, maar ik ben niet optimistisch.''
De mevrouw van de uitgeverij verzekert vooraf: 'Hij is een heel aardige man'. Even later staat hij, zwart pak en open hemd, breed glimlachend in de hal van zijn Amsterdamse hotel en maakt hij z'n reputatie waar. ,,Leuk u te ontmoeten!'' Hoewel Amin Maalouf van huis uit Libanees is, is hij allang ingelijfd in het pantheon van belangrijke Franse schrijvers.
Maalouf (54, Grieks-katholiek, studeerde economie en sociologie in Beiroet) werkte jarenlang als redacteur van de prominente Libanese krant An-Nahar. Tijdens de burgeroorlog vluchtte hij in 1977 met vrouw en kinderen naar Parijs. Zes jaar later verwierf hij internationale faam met 'Croisades, vues par les arabes', waarin hij de kruistochten vanuit Arabisch perspectief beschreef. In 1993 kreeg hij de Prix Goncourt (hoogste Franse literaire onderscheiding) voor zijn roman 'Le rocher de Tanios'. Vorig jaar verscheen de vertaling van zijn meest recente boek 'De omzwervingen van Baldassare'.
Hoe staat u in het leven?
,,Omdat ik christen ben én vanaf mijn vroegste jeugd Arabisch spreek -de heilige taal van de islam- voel ik verwantschap met zowel het christendom als de islam. Dat geeft me de kans om op bescheiden schaal misverstanden uit de weg te ruimen en mensen tot rede te brengen. De hoofdpersonen in mijn romans zijn niet voor niets vaak figuren die persoonlijke contacten aanknopen met geestverwanten aan 'de andere kant'.''
Tegelijkertijd plaatsen ze zich daarmee in een isolement, want aan beide zijden wantrouwt de meerderheid hun bedoelingen. Weerspiegelt dit uw eigen positie?
,,Ik ben vanuit Libanon naar Frankrijk gevlucht. En hoewel ik al jaren oprecht tracht deel uit te maken van mijn tweede vaderland, zal dat nooit helemaal lukken. Hoe goed ik de taal ook beheers en probeer de dromen van mijn nieuwe landgenoten te delen. Omgekeerd kan ik me nimmer meer volledig identificeren met het leven in mijn geboorteland. Die culturele ontheemding doet me zowel Oost als West begrijpen, maar maakt ook dat ik overal thuis bent en nergens. Dat laten mensen je soms merken, ja.''
Waarom schrijft u eigenlijk hoofdzakelijk historische romans?
,,Ik probeer voortdurend verklaringen te vinden voor het raadsel van de persoonlijke identiteit. Niet alleen horizontaal, door te leren begrijpen wat er gaande is binnen de samenlevingen in Oost en West, maar tevens door die ontwikkelingen in historisch perspectief te plaatsen. Dat laatste is ook een persoonlijke noodzaak. Ik kan de situatie in Libanon alleen verdragen als ik besef dat het ooit heel anders was. Dat in dit kapotgeschoten, door haat en geweld verscheurde stukje land het moderne schrift werd uitgevonden. Dat van hieruit schepen naar heel Europa voeren om er beschaving en welvaart te brengen. Dat geeft me hoop dat het ooit weer goed zal komen.''
U bent nu te gast in een ander klein land waarvan de autochtone bevolking in meerderheid weinig belang stelt in het verleden, vooral in dat van de eigen natie, en geneigd is laatdunkend te praten over de westerse cultuur. De allochtone moslimminderheid in datzelfde land klampt zich juist vast aan het eigen verleden, als een soort psychologische reddingsboei. Dat moet botsen.
,,Niet alleen in Nederland, in heel West-Europa bestaat de neiging om met de rug naar de geschiedenis te gaan staan. Alsof het verleden geen relevantie heeft voor het heden. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling. Als je denkt dat de geschiedenis met jouw geboorte is begonnen, zul je weinig neiging vertonen je in het lot van de generaties vóór jou te verdiepen en mis je daardoor de kans om van hun verworvenheden en vooral fouten te leren. Daarom viel de bloedige burgeroorlog in het voormalig Joegoslavië, tussen christenen en moslims, veel autochtonen in West-Europa zo rauw op hun dak. Hadden ze zich meer in het Europese verleden verdiept, dan zouden ze gewaarschuwd zijn geweest.''
En het historisch besef onder moslims?
,,De islamitische wereld praat wel veel over het eigen verleden, maar de wil ontbreekt om dat verleden ook echt te leren kennen. Sommige periodes worden eruit gepikt en geromantiseerd. Dat heeft te maken met de sfeer van wanhoop waarin veel moslims leven. Ze voelen zich verloren in het heden en klampen zich vast aan een zelf bedacht verleden. Als islamitische fundamentalisten praten over de 'gouden tijd' van de islam, vergeten zij gemakshalve dat dit een periode was van verdraagzaamheid, van het verwerpen van obscurantisme, van het zich openstellen voor de geestelijke verworvenheden van andere culturen: in India, Perzië, het oude Griekenland. De fundo's maken een karikatuur van de moslimgeschiedenis en van de islam. Waar dat toe kan leiden, toont Afghanistan. Daar was het islamitische geloof het samenbindende element in de strijd tegen de atheïstische Sovjet-Unie. Maar toen de strijd gestreden was en de Russen zich hadden teruggetrokken, bleek de toekomst voor de Afghanen geen enkel perspectief te bieden. De Taliban sprongen in dat gat en het oorspronkelijke symbool van bevrijding, de islam, werd een bron van de ergste tirannie.''
Veel niet-moslims identificeren de hele islam met dat soort onderdrukking.
,,Klopt. Zo heerst er het hardnekkige misverstand dat de islam van nature onverenigbaar is met emancipatie, mensenrechten, moderniteit en verdraagzaamheid. De geschiedenis weerlegt dat. Tot in het meer nabije verleden waren er moslimleiders die zich openstelden voor vernieuwing. Zoals pasja Mohammed Ali (1811-1849) van Egypte. En ook in onze dagen zie je voorbeelden van -geforceerde- pogingen tot aanpassing aan de moderniteit. Het verzet van de fundamentalisten komt niet uit de lucht vallen.''
Daarbij valt op dat islamitische fundo's die te vuur en te zwaard het Westen bestrijden, gretig gebruikmaken van de nieuwste technologische, westerse snufjes.
,,Ze koesteren de illusie dat je dit kunt doen zonder op den duur 'besmet' te raken door de sociale evolutie die aan deze technologische verworvenheden ten grondslag ligt. Ze begrijpen niet dat er een nauwe band bestaat tussen de door hen verfoeide ideeënwereld van het Westen -inclusief vrijheid van onderzoek en meningsuiting- en de materiële ontwikkeling die men hier doormaakt. Het is bijvoorbeeld onmogelijk dagelijks gebruik te maken van het internet en tegelijk tot in lengte van jaren er een religieus-maatschappelijke visie op na te houden die dateert uit de zevende eeuw. Of je het wilt of niet, je raakt ongemerkt toch beïnvloed door moderne denk- en gedragswijzen die je al surfend tegenkomt.''
Staan we aan de vooravond van een 'clash of civilizations' tussen christendom en islam?
,,Ik hoop dat die te vermijden valt, maar ik ben niet optimistisch. Daarvoor is er de laatste jaren te veel gebeurd. Er dreigt een toekomst dreigt van steeds bloediger confrontaties die de wederzijdse haat alleen maar zal verdiepen en die in het Westen wel eens een einde kan maken aan veel van wat men er aan sociale vooruitgang, democratie en persoonlijke vrijheden heeft opgebouwd. De clash valt alleen te vermijden als de Arabische wereld moderniseert. Dat kan slechts als wij de groepen steunen die daar strijden voor vernieuwing, en de moslimbevolking het gevoel krijgt dat ze er echt bij hoort. En dus zullen op den duur alle landen ten zuiden en oosten van de Middellandse Zee bij het proces van Europese eenheid betrokken moeten worden. De Unie kan het zich niet langer permitteren haar poorten gesloten te houden en te denken: zoek het maar uit.
We dienen de problemen van de Arabieren tot de onze te maken, anders vinden we die morgen op onze stoep, met een nucleair wapen eraan.''