Marsipulami
26-03-04, 23:54
God, Nederland en Oranje
De ontbinding van het drievoudig snoer
door onze redacteur Aldwin Geluk
BARNEVELD - 'God, Nederland en Oranje allang geen drie-eenheid meer'.Het 'drievoudig snoer' God, Nederland en Oranje is een mythe, en geen werkelijkheid. Dat blijkt dezer dagen eens te meer, nu een remonstrantse predikante een koninklijke uitvaartdienst gaat leiden.
Twee primeurs: voor het eerst in de geschiedenis leidt een niet-hervormde predikant een koninklijke dienst en eveneens voor het eerst is dit een vrouw. De keuze die prinses Juliana maakte voor de remonstrantse predikante Welmet Hudig-Semeijns de Vries van Doesburgh geeft duidelijk aan dat de historische band die het Koninklijk Huis had met het gereformeerde gedachtegoed niet vanzelfsprekend meer is. Verschillende historici geven dan ook aan dat de klassieke drieslag God, Nederland en Oranje allang een mythe is, hoewel er nog steeds christenen zijn die dit 'concept' aanhangen.
,,Het begon natuurlijk met Willem van Oranje, die in 1673 tijdens het dieptepunt van de strijd tegen Spanje, aangaf een vast verbond met de 'Potentaat der Potentaten' te hebben gesloten om de verdrukte christenen in de Nederlanden te bevrijden. Toen verbond hij God, het land en de Oranjes met elkaar. Dat was een authentieke geloofsuitspraak, waarvan ik nog steeds onder de indruk kan raken'', zegt de hervormde predikant en historicus C. Blenk uit Delft.
Sindsdien hebben christenen eeuwenlang geen groot belang toegekend aan een bijzondere binding tussen geloof, land en koningshuis. Tot de negentiende eeuw aanbrak. Toen ontstond volgens VU-historicus prof. dr. G.J. Schutte in Nederland een nationalistische stroming. Isaac da Costa sprak toen voor het eerst van het ,,drievoudig snoer van God, Nederland en Oranje''. ,,Voor die tijd was de algemeen heersende opinie dat God Nederland zou redden, omdat daar nog een ware kerk was. In de negentiende eeuw kwam de subtiele omslag naar het denken dat God Nederland wel zou redden omdat wij allemaal gereformeerd - hervormd heette dat inmiddels - zouden moeten zijn.''
Een mythe
Met het invoeren van de grondwet van 1848, waarin alle kerken het recht kregen om openlijk hun geloof te belijden, verdween die vanzelfsprekendheid van voorheen dus, zegt ook VU-historicus dr. J van Eijnatten, die promoveerde op God, Nederland en Oranje. ,,Toen deze drieslag door de intellectuele bovenlaag werd gelanceerd, was Nederland dus allang geen protestantse natie meer. Het idee van God, Nederland en Oranje als drie-eenheid is dus vanaf het begin af aan passé geweest. Een mythe.''
Dat er toch nog Nederlanders zijn die God, koningshuis en vaderland niet los kunnen zien, vindt Schutte niet realistisch. ,,Als je naar het Nederland van vandaag kijkt, zie je dat er meer moslims zijn dan gereformeerden. Mensen die deze drieslag in de mond nemen, geven blijk van hun visie op hoe Nederland zou móeten zijn, niet op hoe het in werkelijkheid is.''
Schutte noemt dit het ,,streven naar een kerkstaat, waarin iedereen hervormd is''. ,,Je komt die visie nog wel tegen bij mensen als Op 't Hof (voorman bezwaarde hervormden, red.). In hun hart zeggen zij: echte Nederlanders zijn hervormd en dan liefst nog orthodox. Alle anderen worden slechts geduld.''
Zowel Schutte als Blenk waarschuwen voor het 'toe-eigenen' van God aan een bepaald land. ,,Bewaar me voor het euvel der vereenzelviging. We kunnen ons God niet toe-eigenen'', zegt Blenk. ,,De Duitse soldaten hadden het 'God met ons' op hun koppelriem staan. Als GNO (God, Nederland en Oranje, red.) een ideologie wordt, kan die levensgevaarlijk zijn.''
Overigens wil Blenk benadrukken dat hij wel eens heimwee heeft naar de ,,geloofsmoed waarmee Willem van Oranje verdrukten van de tirannie wilde bevrijden''. ,,Zonder nationalistisch te worden, is dat nog steeds een streven waarmee wij allen de wereld in zouden moeten willen.''
Inspiratie
De oud-gereformeerde dr. R. Bisschop promoveerde op het theocratisch denken binnen de Gereformeerde Kerk van de Republiek. Hij oordeelt mild over mensen in orthodox-gereformeerde kring die vandaag de dag 'GNO' nog aanhangen. ,,Niet iedereen zal mij in dank afnemen als ik zeg dat het drievoudig snoer een - nationalistisch geïnspireerde - mythe is. Het is echter aantoonbaar dat dit idee pas in de negentiende eeuw is ontstaan en dus niet stoelt op de traditie van de nadere reformatie en het gereformeerde piëtisme. God, Nederland en Oranje is echter een manier om, vanuit je eigen geschiedenis, naar de wereld van vandaag te kijken. De vraag of dat realistisch is, doet niet terzake, omdat er nu eenmaal mensen zijn die daar inspiratie en vastigheid uithalen.''
Juist die mensen zullen volgens Bisschop het diepst geschokt zijn dat er een remonstrantse predikante voorgaat, tijdens de uitvaart van prinses Juliana. Hij zegt echter: ,,Ik erken ook wel dat er sprake is van een breuk.'' Dit vooral omdat de Oranjeprins Maurits in de zeventiende eeuw de remonstrantse 'ketters' in de ban deed. ,,Hij was dus contra-remonstrant. Dan is het dus bijzonder te noemen dat er nu een Oranje is die door een remonstrant begraven wil worden.''
Ook hervormd predikant Blenk vindt het wel jammer dat Juliana voor een remonstrantse heeft gekozen. ,,Het doet zeer dat het geen hervormde predikant is. Ik weet ook wel dat met deze keus iets zichtbaar wordt dat allang bekend was: namelijk dat prinses Juliana vrijzinnig was. Overigens had ze dat van geen vreemde. Haar vader, prins Hendrik, geloofde in reïncarnatie. Daarom liet hij zich in het wit begraven, echt niet omdat hij in de opstanding geloofde.''
Evengoed is Blenk blij dat het huidige Koninklijk Huis in ieder geval nog in de kerk trouwt, doopt en rouwt. ,,Er loopt nog een dunne draad vanuit het gereformeerde verleden. Het is een middenorthodoxe familie, niet meer, maar ook niet minder'', zegt hij, verwijzend naar de 'hofpredikanten' Nico en Carel ter Linden.
Goed contact
Vanuit remonstrantse hoek wordt tenslotte laconiek gereageerd op de 'breuk met het verleden'. Algemeen secretaris M.A. Bosman-Huizinga van de Remonstrantse Broederschap: ,,Ons kerkgenootschap is afkomstig uit de hervormde kerk, zo gek ver staan we daar dus niet van af. Bovendien denk ik dat menig PKN-gemeente momenteel arminiaanser is dan de remonstranten van 1610.''
Belangrijker vindt Bosman dat ds. Hudig, die de uitvaart gaat leiden, de laatste jaren goed contact had met prinses Juliana. ,,En het is ook niet zo dat wij geen christelijke kerk zijn. Wij geloven ook in God'', zegt ze, reagerend op reacties op de vrijzinnigheid van de remonstranten.
Persoonlijk 'heeft' Bosman echter niets met 'God, Nederland en Oranje'. ,,Koning of koningin ben je niet zomaar met de gratie Gods. Die moet je verdienen, net als ieder mens.''
De ontbinding van het drievoudig snoer
door onze redacteur Aldwin Geluk
BARNEVELD - 'God, Nederland en Oranje allang geen drie-eenheid meer'.Het 'drievoudig snoer' God, Nederland en Oranje is een mythe, en geen werkelijkheid. Dat blijkt dezer dagen eens te meer, nu een remonstrantse predikante een koninklijke uitvaartdienst gaat leiden.
Twee primeurs: voor het eerst in de geschiedenis leidt een niet-hervormde predikant een koninklijke dienst en eveneens voor het eerst is dit een vrouw. De keuze die prinses Juliana maakte voor de remonstrantse predikante Welmet Hudig-Semeijns de Vries van Doesburgh geeft duidelijk aan dat de historische band die het Koninklijk Huis had met het gereformeerde gedachtegoed niet vanzelfsprekend meer is. Verschillende historici geven dan ook aan dat de klassieke drieslag God, Nederland en Oranje allang een mythe is, hoewel er nog steeds christenen zijn die dit 'concept' aanhangen.
,,Het begon natuurlijk met Willem van Oranje, die in 1673 tijdens het dieptepunt van de strijd tegen Spanje, aangaf een vast verbond met de 'Potentaat der Potentaten' te hebben gesloten om de verdrukte christenen in de Nederlanden te bevrijden. Toen verbond hij God, het land en de Oranjes met elkaar. Dat was een authentieke geloofsuitspraak, waarvan ik nog steeds onder de indruk kan raken'', zegt de hervormde predikant en historicus C. Blenk uit Delft.
Sindsdien hebben christenen eeuwenlang geen groot belang toegekend aan een bijzondere binding tussen geloof, land en koningshuis. Tot de negentiende eeuw aanbrak. Toen ontstond volgens VU-historicus prof. dr. G.J. Schutte in Nederland een nationalistische stroming. Isaac da Costa sprak toen voor het eerst van het ,,drievoudig snoer van God, Nederland en Oranje''. ,,Voor die tijd was de algemeen heersende opinie dat God Nederland zou redden, omdat daar nog een ware kerk was. In de negentiende eeuw kwam de subtiele omslag naar het denken dat God Nederland wel zou redden omdat wij allemaal gereformeerd - hervormd heette dat inmiddels - zouden moeten zijn.''
Een mythe
Met het invoeren van de grondwet van 1848, waarin alle kerken het recht kregen om openlijk hun geloof te belijden, verdween die vanzelfsprekendheid van voorheen dus, zegt ook VU-historicus dr. J van Eijnatten, die promoveerde op God, Nederland en Oranje. ,,Toen deze drieslag door de intellectuele bovenlaag werd gelanceerd, was Nederland dus allang geen protestantse natie meer. Het idee van God, Nederland en Oranje als drie-eenheid is dus vanaf het begin af aan passé geweest. Een mythe.''
Dat er toch nog Nederlanders zijn die God, koningshuis en vaderland niet los kunnen zien, vindt Schutte niet realistisch. ,,Als je naar het Nederland van vandaag kijkt, zie je dat er meer moslims zijn dan gereformeerden. Mensen die deze drieslag in de mond nemen, geven blijk van hun visie op hoe Nederland zou móeten zijn, niet op hoe het in werkelijkheid is.''
Schutte noemt dit het ,,streven naar een kerkstaat, waarin iedereen hervormd is''. ,,Je komt die visie nog wel tegen bij mensen als Op 't Hof (voorman bezwaarde hervormden, red.). In hun hart zeggen zij: echte Nederlanders zijn hervormd en dan liefst nog orthodox. Alle anderen worden slechts geduld.''
Zowel Schutte als Blenk waarschuwen voor het 'toe-eigenen' van God aan een bepaald land. ,,Bewaar me voor het euvel der vereenzelviging. We kunnen ons God niet toe-eigenen'', zegt Blenk. ,,De Duitse soldaten hadden het 'God met ons' op hun koppelriem staan. Als GNO (God, Nederland en Oranje, red.) een ideologie wordt, kan die levensgevaarlijk zijn.''
Overigens wil Blenk benadrukken dat hij wel eens heimwee heeft naar de ,,geloofsmoed waarmee Willem van Oranje verdrukten van de tirannie wilde bevrijden''. ,,Zonder nationalistisch te worden, is dat nog steeds een streven waarmee wij allen de wereld in zouden moeten willen.''
Inspiratie
De oud-gereformeerde dr. R. Bisschop promoveerde op het theocratisch denken binnen de Gereformeerde Kerk van de Republiek. Hij oordeelt mild over mensen in orthodox-gereformeerde kring die vandaag de dag 'GNO' nog aanhangen. ,,Niet iedereen zal mij in dank afnemen als ik zeg dat het drievoudig snoer een - nationalistisch geïnspireerde - mythe is. Het is echter aantoonbaar dat dit idee pas in de negentiende eeuw is ontstaan en dus niet stoelt op de traditie van de nadere reformatie en het gereformeerde piëtisme. God, Nederland en Oranje is echter een manier om, vanuit je eigen geschiedenis, naar de wereld van vandaag te kijken. De vraag of dat realistisch is, doet niet terzake, omdat er nu eenmaal mensen zijn die daar inspiratie en vastigheid uithalen.''
Juist die mensen zullen volgens Bisschop het diepst geschokt zijn dat er een remonstrantse predikante voorgaat, tijdens de uitvaart van prinses Juliana. Hij zegt echter: ,,Ik erken ook wel dat er sprake is van een breuk.'' Dit vooral omdat de Oranjeprins Maurits in de zeventiende eeuw de remonstrantse 'ketters' in de ban deed. ,,Hij was dus contra-remonstrant. Dan is het dus bijzonder te noemen dat er nu een Oranje is die door een remonstrant begraven wil worden.''
Ook hervormd predikant Blenk vindt het wel jammer dat Juliana voor een remonstrantse heeft gekozen. ,,Het doet zeer dat het geen hervormde predikant is. Ik weet ook wel dat met deze keus iets zichtbaar wordt dat allang bekend was: namelijk dat prinses Juliana vrijzinnig was. Overigens had ze dat van geen vreemde. Haar vader, prins Hendrik, geloofde in reïncarnatie. Daarom liet hij zich in het wit begraven, echt niet omdat hij in de opstanding geloofde.''
Evengoed is Blenk blij dat het huidige Koninklijk Huis in ieder geval nog in de kerk trouwt, doopt en rouwt. ,,Er loopt nog een dunne draad vanuit het gereformeerde verleden. Het is een middenorthodoxe familie, niet meer, maar ook niet minder'', zegt hij, verwijzend naar de 'hofpredikanten' Nico en Carel ter Linden.
Goed contact
Vanuit remonstrantse hoek wordt tenslotte laconiek gereageerd op de 'breuk met het verleden'. Algemeen secretaris M.A. Bosman-Huizinga van de Remonstrantse Broederschap: ,,Ons kerkgenootschap is afkomstig uit de hervormde kerk, zo gek ver staan we daar dus niet van af. Bovendien denk ik dat menig PKN-gemeente momenteel arminiaanser is dan de remonstranten van 1610.''
Belangrijker vindt Bosman dat ds. Hudig, die de uitvaart gaat leiden, de laatste jaren goed contact had met prinses Juliana. ,,En het is ook niet zo dat wij geen christelijke kerk zijn. Wij geloven ook in God'', zegt ze, reagerend op reacties op de vrijzinnigheid van de remonstranten.
Persoonlijk 'heeft' Bosman echter niets met 'God, Nederland en Oranje'. ,,Koning of koningin ben je niet zomaar met de gratie Gods. Die moet je verdienen, net als ieder mens.''