Orakel
04-04-04, 22:24
Gympen van Adidas, aspirine van Bayer, speelgoed van Chicco of zelfs kinderchocolade van Nestlé: allemaal doen ze ergens ter wereld tranen vloeien -- of bloed. In Zwartboek Wereldmerken stellen Klaus Werner en Hans Weiss menig multinational aan de kaak. ,,Ik vrees dat de meesten onder ons het vrij normaal vinden dat er in Afrika mensen sterven.''
Multinationals liggen al langer onder vuur: petroleummaatschappijen vervuilen het milieu, textielbedrijven maken gebruik van kinderarbeid en fastfoodketens serveren wereldwijd dezelfde eenheidsworst. Maar is het ook waar? Waar eindigen de feiten en waar begint de verbeelding van overactieve wereldverbeteraars? Bedrijven als Ikea, Nike en Shell hebben onder druk van de consument toch een ethische gedragscode aangenomen? ,,Meer dan een cosmetische operatie is zo'n gedragscode niet'', zeggen de Oostenrijkse journalist Klaus Werner en zijn Duitse collega Hans Weiss. ,,Fundamenteel is er aan hun productie- en handelswijze niets veranderd.''
Twee jaar lang onderzochten Weiss en Werner mensenrechten-schendingen door grote internationale bedrijven. Hun bevindingen zijn nu gebundeld in Zwartboek wereldmerken . Veel nieuwe informatie bevat het boek niet. Wel is het een interessante synthese van gegevens uit allerlei bronnen. De auteurs leggen de mechanismen van de mondiale economie bloot en geven veertig concrete bedrijfsportretten, met tips voor de consument om te protesteren.
Wat is er mis met een reepje kinderchocola?
Klaus Werner: ,,Veel chocoladeproducten worden gemaakt met cacao uit Ivoorkust. Daar werken 20.000 kinderen uit de buurlanden Mali en Burkina Faso als dwangarbeiders op de cacaoplantages, waar ze slecht gevoed, mishandeld en geslagen worden. Vaak zijn het straatkinderen, maar evengoed zijn er kinderen bij die door hun ouders worden verkocht, omdat die zelf hun gezin niet kunnen voeden.''
Over hoeveel kinderen gaat het?
,,Tweehonderdduizend in West-Afrika als geheel. Grote chocoladeproducenten als Nestlé en Suchard weten dat ook. Ze hebben maatregelen beloofd om die praktijken in te dijken, maar daar is nog niets van in huis gekomen. Bovendien heeft het geen zin om de producenten onder druk te zetten. Veel plantagehouders houden zelf nauwelijks het hoofd boven water. De extreem lage cacaoprijzen op de wereldmarkt dwingen ze ertoe zo goedkoop mogelijk te produceren. Alleen door de producenten een betere prijs te betalen, kun je verwachten dat ze hun arbeiders fatsoenlijk behandelen. Dat is wat Fair Trade-organisaties doen. Zij betalen een eerlijke prijs en controleren hun producenten. Maar zo ver willen Nestlé en Suchard niet gaan.''
Hebben ze een alternatief? Door de wet van de concurrentie moeten ze nu eenmaal cacao kopen tegen de laagste prijs, in het land waar de meeste cacao beschikbaar is.
,,Nestlé is marktleider. Met zijn miljardenbudget voor marketing kan het zich permitteren om ernstige controles en eerlijker lonen in te voeren. De chocolade in de winkelrekken zou hoogstens enkele centen duurder worden. Eerlijke chocolade is bovendien goed voor het imago. Nestlé zou zijn marktleiderschap zeker niet verliezen.''
Waarom doet het dan niks?
,,Omdat het niet binnen de bedrijfsfilosofie past. Ik heb het verschillende mensen in de business gevraagd. Ze schuwen externe controle. Te duur, zeggen ze. In werkelijkheid willen ze niet dat een buitenstaander zegt wat ze moeten doen. Zulke bedrijven hebben grotere budgetten dan veel staten. Als ze onafhankelijke controle toestaan, verliezen ze een deel van hun macht.
Een sportschoen van Adidas of Nike kost in de winkel zo'n honderd euro. Ze worden in lagelonenlanden tegen een hongerloon gemaakt, vaak door kinderen. Als Adidas of Nike hun arbeiders een fatsoenlijk loon betaalden, dan zou die schoen veertig cent duurder zijn. Bij een prijsverhoging met tachtig cent zouden de arbeiders ook hun kinderen naar school kunnen sturen.''
Veel van de informatie in uw boek is niet nieuw. De kritische consument weet al langer dat Nike gebruik maakt van kinderarbeid, dat Shell het Ogoni-gebied in Nigeria vervuilt of dat arbeiders op Chiquita-plantages ziek worden van de pesticiden.
,,Toch niet. Ik was verrast toen ik vernam hoeveel mensen er ondanks de vele campagnes geen benul van hebben hoe hun dagelijkse winkelwaar geproduceerd wordt. Dit boek is niet geschreven voor activisten, maar voor de gemiddelde consument. Er is veel informatie beschikbaar, maar ik wou die informatie bundelen en nagaan hoe actueel ze nog is.''
Wel nieuw zijn uw onthullingen over de chemiereus Bayer.
,,Bayer is betrokken bij elke vorm van schendingen van de mensenrechten die je je kunt voorstellen. Voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen worden patiënten zonder hun medeweten als proefkonijn gebruikt. In Europa of de Verenigde Staten zijn die praktijken verboden, maar mijn collega Hans Weiss heeft undercover ontdekt dat verschillende ziekenhuizen in Oost-Europa graag aan zulke proeven deelnemen. Grote farmabedrijven maken daar volop gebruik van.
Er is één zaak die voor de publicatie van dit boek niet bekend was, namelijk dat het bedrijf H.C. Starck, een volle dochteronderneming van Bayer, de grootste en bloedigste oorlog ter wereld financiert: de oorlog in Congo. Sinds augustus 1998 zijn in Congo drie miljoen mensen gestorven. Volgens de VN is het een oorlog om grondstoffen.
De belangrijkste inzet is een metaal dat bijna niemand kent, maar iedereen gebruikt: tantalium. Het wordt gebruikt in gsm's. Sinds de boom van de gsm-industrie is tantalium een van de kostbaarste grondstoffen op de wereldmarkt. Ik heb ontdekt dat Bayer via H.C. Starck de helft van de volledige Congolese tantaliumproductie koopt. H.C. Starck is daarmee de grootste tantaliumverwerker ter wereld en een van de belangrijkste financiers van de Congolese rebellen. Zonder tantalium zou er geen enkele reden zijn om de oorlog voort te zetten.''
Hebt u daar bewijzen van?
,,Het hangt ervan af wat u als bewijs beschouwt. Ik heb mezelf voorgedaan als verkoper van tien ton tantalium. Het e-mailcontact dat ik met Bayer had, leverde geen sluitend bewijs op dat Bayer inderdaad tantalium uit Oost-Congo inkoopt. Bayer heeft het contact plots verbroken. Misschien vermoedden ze iets. Maar de mails hebben wel aangetoond dat Bayer belangstelling had.
Ik ben daarna zelf naar Oost-Congo gereisd. Ik heb er gehoord in welke afschuwelijke omstandigheden tantalium gewonnen wordt, onder meer door kindarbeiders. Ik kreeg er ook informatie over een Duitse geoloog, Karl-Heinz Albers.
Ik ben met die man in contact getreden. Hij heeft me verteld dat hij al zes, zeven jaar tantalium uit Congo verkoopt aan H.C.Starck. Hij was daar heel open over. Ik had hem nochtans gezegd dat ik journalist was. Volgens mij was hij er trots op. Albers is een echte racist. Hij vertelde me hoe je Afrikanen moet behandelen, dat kinderarbeid in Afrika normaal is, dat het deel uitmaakt van de cultuur.
Afrikanen zouden ook niet graag betaald worden. Ze zouden gelukkiger zijn zonder geld en liever alcohol krijgen om te feesten en te dansen. Hij deed me denken aan het personage Kurtz in Heart of Darkness van Joseph Conrad.
Als je King Leopold's Ghost van Adam Hochschild leest, over de exploitatie van Congo door Leopold II, dan zie je dat er niets veranderd is. De globalisering heeft de koloniale uitbuiting alleen een andere vorm en een andere snelheid gegeven. Leopold II is nooit in Congo geweest. Hij heeft zijn handen niet vuilgemaakt, hij heeft niemand gedood. Maar hij lag wel aan de oorsprong van een van de ergste genocides uit de geschiedenis. De ontdekking van de opblaasbare rubberband had voor een enorme boom op de rubbermarkt gezorgd. Leopold II heeft daar volop van geprofiteerd.
Sinds de ontdekking van de gsm gebeurt nu exact hetzelfde. Ook de managers van Bayer zijn nooit in Congo geweest. Mobiele telefonie, nieuwe technologieën, het lijkt een schone economie. In werkelijkheid leidt het tot de grootste oorlog ter wereld, maar er is niemand die het verband legt. Ik vrees dat de meesten onder ons het vrij normaal vinden dat er in Afrika mensen sterven. Al hebben we wereldwijde media en zien we live op CNN mensen uit de WTC-torens springen, in Afrika gaat de oorlog onzichtbaar door. Er zijn nu eenmaal geen camera's in Oost-Congo.''
Is het niet te eenvoudig om de multinationals alle schuild te geven? Het zijn de Afrikanen die om de mijnen vechten. Misschien is Bayer zelfs gebaat bij politieke stabiliteit in Congo. Het zou de tantaliumprijs drukken.
,,Kijk, misschien hebben ze inderdaad geen alternatief, maar laten ze het dan op zijn minst op een transparante manier doen. De VN pleiten voor een embargo op tantalium uit het oorlogsgebied. Ik niet. Ik wil dat Bayer in Congo blijft en er zaken doet. Het gaat om miljarden. Maar ik wil ook dat Bayer, dat daar de macht en het geld voor heeft, tegen de lokale autoriteiten zegt: 'We zijn bereid om zaken te doen, we zullen alle heffingen betalen, maar we eisen dat ons geld niet in wapens, maar in scholen, infrastructuur en ziekenhuizen wordt geïnvesteerd.'
Dat is trouwens wat ook het maatschappelijke middenveld in Oost-Congo vraagt. Multinationale bedrijven moeten blijven, maar ze moeten op een faire manier zaken doen. Als ze er hun volle gewicht achter zetten, kunnen ze misschien een einde aan de oorlog maken. Maar dat doet Bayer niet. Het geeft niet eens toe dat het in Oost-Congo aanwezig is en grondstoffen uit Congo importeert.''
U gelooft niet in economische embargo's.
,,Nee, tenzij de bevolking er zelf om vraagt. Dat is wat destijds in Zuid-Afrika is gebeurd. Ook in Birma vroeg de burgermaatschappij om een boycot van het lingeriemerk Triumph, omdat het met het militaire regime samenwerkt. Na de publicatie van ons boek heeft Triumph zich uit Birma teruggetrokken.
Maar in de meeste gevallen vraagt de bevolking om in geen geval een embargo in te stellen. De mensen zouden er alleen maar hun werk door verliezen. Zelfs kinderen in India werken liever voor Nike dan dat ze op straat staan. Er zijn efficiëntere methoden om te protesteren. Het is de consument die moet eisen dat grote bedrijven op een eerlijke manier handel drijven. Daarom hebben we in ons boek de e-mailadressen van 47 multinationals gegeven. De betrokken bedrijven zijn daar niet echt gelukkig mee. Nu krijgen ze voortdurend mails van boze consumenten.''
Veel multinationale bedrijven hebben maatregelen genomen. Ikea verbrak zijn contracten met leveranciers die kinderen in dienst hadden. BP kreeg dit jaar een eredoctoraat aan de KU Leuven omdat het in schone energie investeert. Zelfs Chiquita werd toegelaten tot het Ethical Trade Initiative, omdat het een ethische gedragscode naleeft. Gaan we erop vooruit?
,,Er zijn bedrijven die onder druk van de consument reële veranderingen hebben doorgevoerd. Triumph heeft zich uit Birma teruggetrokken. De Zwitserse textielproducent Migros werkt samen met de actie Schone Kleren om onafhankelijke controle en een beter loon mogelijk te maken. Natuurlijk is ook hun imago daarmee gediend. Maar bij de meeste bedrijven dient een gedragscode alleen om het imago op te poetsen. Fundamenteel verandert er weinig. BP investeert misschien in schone energie, maar hun core business blijft petroleumontginning en dat willen ze zo lang en zo goedkoop mogelijk blijven doen.
Zo is Shell de grootste financier van sociaal werk in Nigeria. Onder druk van mensenrechten- en milieuorganisaties pompt het jaarlijks zestig miljoen euro in scholen en ziekenhuizen. Maar een school bouwen is makkelijk -- ze moeten hun productiemethode veranderen, zodat die geen sociale of ecologische schade meer aanricht.''
U richt uw pijlen op multinationals, maar is de toestand niet veel erger bij kleine, lokale bedrijven, die niet door de kritische consument in de gaten gehouden worden?
,,Klopt, maar de multinationals zijn de marktleiders. Zij hebben de macht om dingen te veranderen. De no name -bedrijven zullen wel volgen.''
Door de globalisering kunnen bedrijven de plaatsen opzoeken waar ze met de kleinste investering de grootste winst boeken. Er is geen weg terug. Of toch?
,,In Duitsland werd mijn boek de nieuwe bijbel voor de antiglobalisten genoemd. Dat is leuke publiciteit, maar het klopt niet. Ik ben een voorstander van globalisering. Globalisering creëert kansen voor vrije handel.
Het probleem is dat de globalisering van enkele multinationale bedrijven niet gepaard ging met de globalisering van de sociale en ecologische normen. Er bestaan internationale sociale regels, die van de Internationale Arbeidsorganisatie, maar we hebben geen enkel instrument om overtreders te straffen. Alleen de Wereldhandelsorganisatie kan straffen uitdelen, maar ze doet dat heel willekeurig. Wie grote bedrijven handelsbelemmeringen oplegt, wordt gestraft. Maar terzelfder tijd houdt Europa zijn grenzen gesloten voor landbouwproducten uit het Zuiden. Dat gaat volledig in tegen de eigen regels voor vrije handel.
Trouwens, de antiglobalistische beweging bestaat niet. De enige antiglobalisten zijn enkele nationalisten in extreem-rechtse hoek, conservatieve vakbonden die pleiten voor meer protectionisme én de grote bedrijven die zich verzetten tegen de globalisering van internationale wetgeving. 'Dat hebben we niet nodig', zei de grote baas van Nestlé me, 'we hebben onze eigen gedragsregels.' Maar ik als individu heb ook geen wetten tegen diefstal nodig. Ik steel niet. Maar niet iedereen respecteert de regels.''
Wat kunnen de vakbonden doen?
,,Ik begrijp niet wat ze willen. Sommige vakbonden zijn heel conservatief. Ze willen per se alle productie in Europa houden. Maar als er minder arbeid nodig is om onze levensstandaard te behouden, zouden we gewoon blij moeten zijn. Misschien moeten we gewoon met zijn allen minder gaan werken. Vakbonden zouden de strijd om sociale rechten op mondiaal niveau moeten aangaan. Het is hun taak om hun collega's in arme landen waar vakbonden zwakker staan, te verdedigen.''
Multinationals liggen al langer onder vuur: petroleummaatschappijen vervuilen het milieu, textielbedrijven maken gebruik van kinderarbeid en fastfoodketens serveren wereldwijd dezelfde eenheidsworst. Maar is het ook waar? Waar eindigen de feiten en waar begint de verbeelding van overactieve wereldverbeteraars? Bedrijven als Ikea, Nike en Shell hebben onder druk van de consument toch een ethische gedragscode aangenomen? ,,Meer dan een cosmetische operatie is zo'n gedragscode niet'', zeggen de Oostenrijkse journalist Klaus Werner en zijn Duitse collega Hans Weiss. ,,Fundamenteel is er aan hun productie- en handelswijze niets veranderd.''
Twee jaar lang onderzochten Weiss en Werner mensenrechten-schendingen door grote internationale bedrijven. Hun bevindingen zijn nu gebundeld in Zwartboek wereldmerken . Veel nieuwe informatie bevat het boek niet. Wel is het een interessante synthese van gegevens uit allerlei bronnen. De auteurs leggen de mechanismen van de mondiale economie bloot en geven veertig concrete bedrijfsportretten, met tips voor de consument om te protesteren.
Wat is er mis met een reepje kinderchocola?
Klaus Werner: ,,Veel chocoladeproducten worden gemaakt met cacao uit Ivoorkust. Daar werken 20.000 kinderen uit de buurlanden Mali en Burkina Faso als dwangarbeiders op de cacaoplantages, waar ze slecht gevoed, mishandeld en geslagen worden. Vaak zijn het straatkinderen, maar evengoed zijn er kinderen bij die door hun ouders worden verkocht, omdat die zelf hun gezin niet kunnen voeden.''
Over hoeveel kinderen gaat het?
,,Tweehonderdduizend in West-Afrika als geheel. Grote chocoladeproducenten als Nestlé en Suchard weten dat ook. Ze hebben maatregelen beloofd om die praktijken in te dijken, maar daar is nog niets van in huis gekomen. Bovendien heeft het geen zin om de producenten onder druk te zetten. Veel plantagehouders houden zelf nauwelijks het hoofd boven water. De extreem lage cacaoprijzen op de wereldmarkt dwingen ze ertoe zo goedkoop mogelijk te produceren. Alleen door de producenten een betere prijs te betalen, kun je verwachten dat ze hun arbeiders fatsoenlijk behandelen. Dat is wat Fair Trade-organisaties doen. Zij betalen een eerlijke prijs en controleren hun producenten. Maar zo ver willen Nestlé en Suchard niet gaan.''
Hebben ze een alternatief? Door de wet van de concurrentie moeten ze nu eenmaal cacao kopen tegen de laagste prijs, in het land waar de meeste cacao beschikbaar is.
,,Nestlé is marktleider. Met zijn miljardenbudget voor marketing kan het zich permitteren om ernstige controles en eerlijker lonen in te voeren. De chocolade in de winkelrekken zou hoogstens enkele centen duurder worden. Eerlijke chocolade is bovendien goed voor het imago. Nestlé zou zijn marktleiderschap zeker niet verliezen.''
Waarom doet het dan niks?
,,Omdat het niet binnen de bedrijfsfilosofie past. Ik heb het verschillende mensen in de business gevraagd. Ze schuwen externe controle. Te duur, zeggen ze. In werkelijkheid willen ze niet dat een buitenstaander zegt wat ze moeten doen. Zulke bedrijven hebben grotere budgetten dan veel staten. Als ze onafhankelijke controle toestaan, verliezen ze een deel van hun macht.
Een sportschoen van Adidas of Nike kost in de winkel zo'n honderd euro. Ze worden in lagelonenlanden tegen een hongerloon gemaakt, vaak door kinderen. Als Adidas of Nike hun arbeiders een fatsoenlijk loon betaalden, dan zou die schoen veertig cent duurder zijn. Bij een prijsverhoging met tachtig cent zouden de arbeiders ook hun kinderen naar school kunnen sturen.''
Veel van de informatie in uw boek is niet nieuw. De kritische consument weet al langer dat Nike gebruik maakt van kinderarbeid, dat Shell het Ogoni-gebied in Nigeria vervuilt of dat arbeiders op Chiquita-plantages ziek worden van de pesticiden.
,,Toch niet. Ik was verrast toen ik vernam hoeveel mensen er ondanks de vele campagnes geen benul van hebben hoe hun dagelijkse winkelwaar geproduceerd wordt. Dit boek is niet geschreven voor activisten, maar voor de gemiddelde consument. Er is veel informatie beschikbaar, maar ik wou die informatie bundelen en nagaan hoe actueel ze nog is.''
Wel nieuw zijn uw onthullingen over de chemiereus Bayer.
,,Bayer is betrokken bij elke vorm van schendingen van de mensenrechten die je je kunt voorstellen. Voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen worden patiënten zonder hun medeweten als proefkonijn gebruikt. In Europa of de Verenigde Staten zijn die praktijken verboden, maar mijn collega Hans Weiss heeft undercover ontdekt dat verschillende ziekenhuizen in Oost-Europa graag aan zulke proeven deelnemen. Grote farmabedrijven maken daar volop gebruik van.
Er is één zaak die voor de publicatie van dit boek niet bekend was, namelijk dat het bedrijf H.C. Starck, een volle dochteronderneming van Bayer, de grootste en bloedigste oorlog ter wereld financiert: de oorlog in Congo. Sinds augustus 1998 zijn in Congo drie miljoen mensen gestorven. Volgens de VN is het een oorlog om grondstoffen.
De belangrijkste inzet is een metaal dat bijna niemand kent, maar iedereen gebruikt: tantalium. Het wordt gebruikt in gsm's. Sinds de boom van de gsm-industrie is tantalium een van de kostbaarste grondstoffen op de wereldmarkt. Ik heb ontdekt dat Bayer via H.C. Starck de helft van de volledige Congolese tantaliumproductie koopt. H.C. Starck is daarmee de grootste tantaliumverwerker ter wereld en een van de belangrijkste financiers van de Congolese rebellen. Zonder tantalium zou er geen enkele reden zijn om de oorlog voort te zetten.''
Hebt u daar bewijzen van?
,,Het hangt ervan af wat u als bewijs beschouwt. Ik heb mezelf voorgedaan als verkoper van tien ton tantalium. Het e-mailcontact dat ik met Bayer had, leverde geen sluitend bewijs op dat Bayer inderdaad tantalium uit Oost-Congo inkoopt. Bayer heeft het contact plots verbroken. Misschien vermoedden ze iets. Maar de mails hebben wel aangetoond dat Bayer belangstelling had.
Ik ben daarna zelf naar Oost-Congo gereisd. Ik heb er gehoord in welke afschuwelijke omstandigheden tantalium gewonnen wordt, onder meer door kindarbeiders. Ik kreeg er ook informatie over een Duitse geoloog, Karl-Heinz Albers.
Ik ben met die man in contact getreden. Hij heeft me verteld dat hij al zes, zeven jaar tantalium uit Congo verkoopt aan H.C.Starck. Hij was daar heel open over. Ik had hem nochtans gezegd dat ik journalist was. Volgens mij was hij er trots op. Albers is een echte racist. Hij vertelde me hoe je Afrikanen moet behandelen, dat kinderarbeid in Afrika normaal is, dat het deel uitmaakt van de cultuur.
Afrikanen zouden ook niet graag betaald worden. Ze zouden gelukkiger zijn zonder geld en liever alcohol krijgen om te feesten en te dansen. Hij deed me denken aan het personage Kurtz in Heart of Darkness van Joseph Conrad.
Als je King Leopold's Ghost van Adam Hochschild leest, over de exploitatie van Congo door Leopold II, dan zie je dat er niets veranderd is. De globalisering heeft de koloniale uitbuiting alleen een andere vorm en een andere snelheid gegeven. Leopold II is nooit in Congo geweest. Hij heeft zijn handen niet vuilgemaakt, hij heeft niemand gedood. Maar hij lag wel aan de oorsprong van een van de ergste genocides uit de geschiedenis. De ontdekking van de opblaasbare rubberband had voor een enorme boom op de rubbermarkt gezorgd. Leopold II heeft daar volop van geprofiteerd.
Sinds de ontdekking van de gsm gebeurt nu exact hetzelfde. Ook de managers van Bayer zijn nooit in Congo geweest. Mobiele telefonie, nieuwe technologieën, het lijkt een schone economie. In werkelijkheid leidt het tot de grootste oorlog ter wereld, maar er is niemand die het verband legt. Ik vrees dat de meesten onder ons het vrij normaal vinden dat er in Afrika mensen sterven. Al hebben we wereldwijde media en zien we live op CNN mensen uit de WTC-torens springen, in Afrika gaat de oorlog onzichtbaar door. Er zijn nu eenmaal geen camera's in Oost-Congo.''
Is het niet te eenvoudig om de multinationals alle schuild te geven? Het zijn de Afrikanen die om de mijnen vechten. Misschien is Bayer zelfs gebaat bij politieke stabiliteit in Congo. Het zou de tantaliumprijs drukken.
,,Kijk, misschien hebben ze inderdaad geen alternatief, maar laten ze het dan op zijn minst op een transparante manier doen. De VN pleiten voor een embargo op tantalium uit het oorlogsgebied. Ik niet. Ik wil dat Bayer in Congo blijft en er zaken doet. Het gaat om miljarden. Maar ik wil ook dat Bayer, dat daar de macht en het geld voor heeft, tegen de lokale autoriteiten zegt: 'We zijn bereid om zaken te doen, we zullen alle heffingen betalen, maar we eisen dat ons geld niet in wapens, maar in scholen, infrastructuur en ziekenhuizen wordt geïnvesteerd.'
Dat is trouwens wat ook het maatschappelijke middenveld in Oost-Congo vraagt. Multinationale bedrijven moeten blijven, maar ze moeten op een faire manier zaken doen. Als ze er hun volle gewicht achter zetten, kunnen ze misschien een einde aan de oorlog maken. Maar dat doet Bayer niet. Het geeft niet eens toe dat het in Oost-Congo aanwezig is en grondstoffen uit Congo importeert.''
U gelooft niet in economische embargo's.
,,Nee, tenzij de bevolking er zelf om vraagt. Dat is wat destijds in Zuid-Afrika is gebeurd. Ook in Birma vroeg de burgermaatschappij om een boycot van het lingeriemerk Triumph, omdat het met het militaire regime samenwerkt. Na de publicatie van ons boek heeft Triumph zich uit Birma teruggetrokken.
Maar in de meeste gevallen vraagt de bevolking om in geen geval een embargo in te stellen. De mensen zouden er alleen maar hun werk door verliezen. Zelfs kinderen in India werken liever voor Nike dan dat ze op straat staan. Er zijn efficiëntere methoden om te protesteren. Het is de consument die moet eisen dat grote bedrijven op een eerlijke manier handel drijven. Daarom hebben we in ons boek de e-mailadressen van 47 multinationals gegeven. De betrokken bedrijven zijn daar niet echt gelukkig mee. Nu krijgen ze voortdurend mails van boze consumenten.''
Veel multinationale bedrijven hebben maatregelen genomen. Ikea verbrak zijn contracten met leveranciers die kinderen in dienst hadden. BP kreeg dit jaar een eredoctoraat aan de KU Leuven omdat het in schone energie investeert. Zelfs Chiquita werd toegelaten tot het Ethical Trade Initiative, omdat het een ethische gedragscode naleeft. Gaan we erop vooruit?
,,Er zijn bedrijven die onder druk van de consument reële veranderingen hebben doorgevoerd. Triumph heeft zich uit Birma teruggetrokken. De Zwitserse textielproducent Migros werkt samen met de actie Schone Kleren om onafhankelijke controle en een beter loon mogelijk te maken. Natuurlijk is ook hun imago daarmee gediend. Maar bij de meeste bedrijven dient een gedragscode alleen om het imago op te poetsen. Fundamenteel verandert er weinig. BP investeert misschien in schone energie, maar hun core business blijft petroleumontginning en dat willen ze zo lang en zo goedkoop mogelijk blijven doen.
Zo is Shell de grootste financier van sociaal werk in Nigeria. Onder druk van mensenrechten- en milieuorganisaties pompt het jaarlijks zestig miljoen euro in scholen en ziekenhuizen. Maar een school bouwen is makkelijk -- ze moeten hun productiemethode veranderen, zodat die geen sociale of ecologische schade meer aanricht.''
U richt uw pijlen op multinationals, maar is de toestand niet veel erger bij kleine, lokale bedrijven, die niet door de kritische consument in de gaten gehouden worden?
,,Klopt, maar de multinationals zijn de marktleiders. Zij hebben de macht om dingen te veranderen. De no name -bedrijven zullen wel volgen.''
Door de globalisering kunnen bedrijven de plaatsen opzoeken waar ze met de kleinste investering de grootste winst boeken. Er is geen weg terug. Of toch?
,,In Duitsland werd mijn boek de nieuwe bijbel voor de antiglobalisten genoemd. Dat is leuke publiciteit, maar het klopt niet. Ik ben een voorstander van globalisering. Globalisering creëert kansen voor vrije handel.
Het probleem is dat de globalisering van enkele multinationale bedrijven niet gepaard ging met de globalisering van de sociale en ecologische normen. Er bestaan internationale sociale regels, die van de Internationale Arbeidsorganisatie, maar we hebben geen enkel instrument om overtreders te straffen. Alleen de Wereldhandelsorganisatie kan straffen uitdelen, maar ze doet dat heel willekeurig. Wie grote bedrijven handelsbelemmeringen oplegt, wordt gestraft. Maar terzelfder tijd houdt Europa zijn grenzen gesloten voor landbouwproducten uit het Zuiden. Dat gaat volledig in tegen de eigen regels voor vrije handel.
Trouwens, de antiglobalistische beweging bestaat niet. De enige antiglobalisten zijn enkele nationalisten in extreem-rechtse hoek, conservatieve vakbonden die pleiten voor meer protectionisme én de grote bedrijven die zich verzetten tegen de globalisering van internationale wetgeving. 'Dat hebben we niet nodig', zei de grote baas van Nestlé me, 'we hebben onze eigen gedragsregels.' Maar ik als individu heb ook geen wetten tegen diefstal nodig. Ik steel niet. Maar niet iedereen respecteert de regels.''
Wat kunnen de vakbonden doen?
,,Ik begrijp niet wat ze willen. Sommige vakbonden zijn heel conservatief. Ze willen per se alle productie in Europa houden. Maar als er minder arbeid nodig is om onze levensstandaard te behouden, zouden we gewoon blij moeten zijn. Misschien moeten we gewoon met zijn allen minder gaan werken. Vakbonden zouden de strijd om sociale rechten op mondiaal niveau moeten aangaan. Het is hun taak om hun collega's in arme landen waar vakbonden zwakker staan, te verdedigen.''