PDA

Bekijk Volledige Versie : Irak: Het is angstig geworden, voor de vrouw



jaja
21-04-04, 23:00
Trouw, De verdieping, dinsdag 20 april 2004

Het is angstig geworden, voor de vrouw

Judit Neurink

De oorlog in Irak bracht, zoals iedere oorlog, overvallers, ontvoerders en verkrachters. En met de val van Saddam kregen strenge varianten van de islam vrij spel. Het is er voor de vrouw in Irak niet beter op geworden. Nog niet.


'Ik heb een huis gevonden waar we vrouwen kunnen onderbrengen die zijn mishandeld door hun man, of bang zijn het slachtoffer te worden van eerwraak.” Yanar Mohammed, van de Organisatie van Vrouwenvrijheid in Irak, zegt het met trots. ,,Het zal een geheime locatie zijn, waar je alleen geblinddoekt naar toe gebracht kunt worden, waar de vrouwen bij een gastgezin kunnen wonen.”Het zijn grote plannen in het Bagdad van vandaag, een stad die gebarricadeerd is vanwege de voortdurende aanslagen op Amerikanen en andere buitenlanders, en op Irakezen die met hen samenwerken. Een stad waar niemand zich veilig voelt, niet alleen vanwege die aanslagen, vooral vanwege de vele misdadigers die uit de gevangenis zijn gekomen. Sinds de val van Bagdad zijn vrouwen bang ontvoerd, verkracht en vermoord te worden.

Het aantal misdrijven jegens vrouwen is de laatste maanden, sinds de komt van de nieuwe politiemacht, wel dalende. Door de komst van de nieuwe politiemacht. Maar Yanar Mohammed is ervan overtuigd dat ook haar organisatie daarin een aandeel heeft gehad. ,,We zijn een campagne begonnen om mensen van dit probleem bewust te maken. We hebben de Amerikaanse gouverneur Bremer er zelfs een brief over gestuurd, en een demonstratie gehouden, al durfden niet veel vrouwen mee te doen. We hielden wekelijkse bijeenkomsten. Langzaamaan begon de politie de zaak serieus te nemen. Ik hoorde laatst een paar jonge mannen zeggen: Yanar heeft gelijk, wij moeten het zelf doen, want de regeringsraad en de coalitietroepen zijn veel te druk met zichzelf om onze vrouwen te kunnen beschermen.”

Wie Mohammed bezoekt, mag de poort pas door na een inspectie door een bewaker met kalasjnikov. Ook hier is de angst voelbaar. In een kale, sombere kamer in een slecht onderhouden pand in Bagdad vertelt Mohammed dat de oorlog en de chaos erna vrouwen kwetsbaar hebben gemaakt. ,,De situatie is nu slechter voor ze dan onder Saddam. Velen zijn hun baan kwijt, terwijl ze vaak de enige kostwinner waren. Hoe overleven ze? We zien ze: bleek, ziek, ze leven alleen nog op brood.”

Moet je met al deze problemen in Irak prioriteit leggen bij het openen van een blijf-van-mijn-lijfhuis? Is het niet te vroeg om over vrouwenrechten te praten, als er op zoveel gebieden chaos is? Moet die chaos niet eerst opgelost worden? Yanar Mohammed glimlacht: ,,De Iraakse politieke partijen zeggen ook: eerst moet de situatie weer normaal zijn. Maar dan is het te laat, want dan zijn de wetten klaar die nu geschreven worden. Waarom moeten wij wachten? We wachten al 35 jaar. We hebben recht op respect.”

Daar ligt haar drijfveer. ,,In onze cultuur zijn vrouwen niet gelijk aan mannen, ze zijn er voor hun genot. Dat is algemeen geaccepteerd. Mijn grootvader bijvoorbeeld was een gerespecteerdmollah. Niemand protesteerde toen hij als oude man een veertienjarig meisje trouwde - mijn grootmoeder.”

Door voor buitenlandse hulporganisaties goederen onder de armen te verdelen, komt Mohammeds organisatie in contact met vrouwen én mannen. ,,Als je wat komt geven, luisteren ze naar je”, legt ze uit. ,,Dan kun je er makkelijker over beginnen dat mannen hun vrouwen niet moeten slaan, dat ze niet met meerdere vrouwen moeten trouwen.”

Deze problemen komen deels voort uit de strengere islam die al onder Saddam aan invloed won. Maar nu de sjiieten niet meer onderdrukt worden, manifesteren ook zij zich openlijk. En soennietische scherpslijpers proberen hun vorm van de islam soms met geweld op te leggen. ,,Vrouwen worden zelfs op hun werk lastiggevallen, soms worden ze gedwongen om een hoofddoek te dragen. Veel vrouwen voelen zich zonder niet meer veilig op straat.”

Ook Yanar, die weigert haar donkere krullenbos onder een doek te verbergen, zegt zich bedreigd te voelen als een vrachtwagen vol mannen met religieuze vlaggen en baarden haar passeert op straat. Zij ondervond hoe dreigend het extremisme kan zijn: ze ontving meerdere dreigmails van een radicale soennietische groepering na haar uitgesproken optredens op de Iraakse televisie. Toen de Amerikanen weigerden haar te beschermen, droeg ze een tijdje een kogelvrijvest en kocht ze een pistool. Maar, zegt ze ernstig, ze laat zich niet intimideren.

Als bijverschijnsel van de oorlog en de chaos in Irak is ook het huiselijk geweld toegenomen, stelde Amnesty International onlangs, maar Mohammed ziet vooral een relatie met de tradities en de religie in Irak. ,,Een vrouw moet volgens het geloof worden gecorrigeerd als ze zich slecht gedraagt. Ik hoor vaak van mishandelde vrouwen dat slaag voor hen onderdeel was van de dagelijkse routine.”

Diezelfde normen en waarden leiden tot eerwraak en zelfverbrandingen van vrouwen. ,,Dat is een groot taboe, maar het gebeurt heel vaak”, zegt Mohammed. ,,Vrouwen worden vermoord langs de weg gevonden, soms ernstig verminkt. Of ze worden onder druk gezet zichzelf in brand te steken: als je jezelf niet vermoordt, doen wij het.”

En altijd gaat het om de eer van de familie, zegt ze: vrouwen die willen trouwen met een man die de familie niet ziet zitten, getrouwde vrouwen die een verhouding hebben of door hun man verstoten zijn.

Ook Runak Faraj kent dit probleem:ze heeft er uitgebreid over gepubliceerd in het Koerdische vrouwenmagazine Rewan, waarvan ze hoofdredacteur is. In het vrouwencentrum in Soeleimania zijn net geurende narcisjes binnengebracht, en iedereen die zich in Farajs kamer meldt steekt er even de neus in. Het is druk, want de krant moet af vandaag, maar tussen de bedrijven door vertelt Faraj hoe haar eigen vriendin het slachtoffer werd van eerwraak. Ze was actief in de vrouwenbeweging, en zwanger, haar echtgenoot vertrouwde haar niet en stak haar dood. ,,Twee jaar later is hij nog steeds niet gearresteerd, want haar moeder doet geen aangifte. Dat is vaak het probleem. Vooral als broers de dader zijn willen moeders niet meewerken. Daarom proberen wij als organisatie nu het recht te krijgen zo'n dader aan te klagen.”

De vrouwen van Rewan, die ook een wekelijks uurtje zendtijd hebben op de Koerdische tv, besteden veel aandacht aan het verschijnsel. Dat leidt tot tips van omwonenden, waardoor informatie aan de politie kan worden overgedragen. Die doet op basis daarvan momenteel onderzoek naar achttien gevallen van eerwraak.

Vervolg op pagina 13

Het is angstig geworden, voor de vrouw

Vervolg van pagina 11

,,Eén jongen is opgepakt, vier families zijn in staat van beschuldiging gesteld.” Dit wordt de vrouwen niet in dank afgenomen: iedereen die eerwraakzaken onderzocht, is bedreigd, vaak met de dood.

Anders dan in de rest van Irak heeft het al jaren autonome Koerdische noorden na acties van vrouwen als Faraj sinds enkele jaren een wet die eerwraak zwaar bestraft. Niet alle rechters passen die even goed toe, maar Faraj ziet al wel de invloed ervan.

,,Voorheen werden vrouwen dood op straat gedumpt en zei de familie hardop dat het om hun eer ging. Nu de wet er is gaat het niet meer openlijk, uit angst voor vervolging, en dat is een klein begin.”

Toch lijkt het onmogelijk dat de gewoonte hiermee zal worden uitgeroeid. Tenslotte is ook het besnijden van vrouwen in Irak verboden, maar gebeurt dat op grote schaal in het geniep, zegt Runak Faraj.

Yanar Mohammed in Bagdad beaamt dat, al heeft zij geen cijfers. Haar Koerdische collega wel, die verzamelde dertien jaar lang informatie. In totaalsprak Faraj, of anderen namens haar, met 40 000 vrouwen, van wie er 30 000 vertelden besneden te zijn. Soms al een maand na de geboorte, maar meestal als ze tussen de vier en elf jaar waren, was hun clitoris weggesneden - wat de mildste vorm van vrouwenbesnijdenis heet te zijn.

,,Ik was acht”, zegt de jonge vrouw die naast Farajs bureau heeft zitten luisteren. ,,We woonden in Bagdad. Mijn vader was erg religieus, en hij dacht dat het schoner was. We gingen naar Kirkoek, waar een oude vrouw het deed. Ik denk dat ze niet goed zag.” Nee, pijn deed het toen niet.

,,Pijn heb ik nu, want ik voel me geen vrouw. Ik heb problemen met mijn man. Hij klaagt: zijn vrienden vertellen dat hun vrouwen hen 's nacht wakker maken. En waarom doe ik dat niet?”

Een probleem dat veel vrouwen hebben, maar waarmee ze niet te koop lopen, zegt Runak Faraj. Ze heeft geprobeerd hen seksuele educatie te geven, om hen te leren toch iets aan seks te hebben, maar kon dat alleen onder de vlag van algemenere voorlichting doen. Omdat besnijdenis bedoeld is om vrouwen het genot van seks te ontnemen en zo te voorkomen dat ze ontrouw is, zijn haar lessen zeer omstreden onder de mannen.

Volgens Faraj is de gewoonte, met de soennietische islam, uit Egypte naar delen van Iraaks Koerdistan gekomen. In het noorden bij Dohoek, dat de Arabische strijders op weg naar Iran links lieten liggen, komt besnijden niet voor. In de armere wijken van Suleimania en Irbil vond ze de meeste slachtoffers. ,,We kunnen er sinds 1991 (toen het Koerdische noorden zich van Bagdad wist vrij te maken, red) over praten, maar er is veel meer tijd nodig om er verandering in te brengen. We weten dat sociale veranderingen de moeilijkste zijn.”

Net zo gedreven als haar twee seculiere collega's is Jenan al-Obaedi van de aan de sjiitische partij van wijlen ayatollah Al-Hakim gelieerde Associatie voor Vrouwenzaken in de zuidelijke stad Najaf. Een groot portret van Al-Hakim staat naast haar bureau. Behalve een zwarte Iraanse chador draagt 'de doctora', zoals ze door een geheel gesluierde medewerkster wordt aangesproken, ook nog zwarte handschoenen. De gesluierde vrouw heeft bij de ingang onder de gezichtsdoekdoor moeizaam de inhoud van de handtas van de bezoekster onderzocht.

Al-Obaedi's pleidooi is vooral politiek en religieus. Waar Runak Faraj en Yanar Mohammed beiden geloven in de kracht van vrouwen om zelf iets te veranderen en daarnaast streven naar een politieke stem voor vrouwen, ziet Al-Obaedi de oprichting van een sjiitische vrouwenbond als eerste doel. Die moet vrouwen leren wat hun rechten zijn, en wat de islam voor hen betekent. En waar de andere twee zich fel verzet hebben tegen de, inmiddels door Bremer afgewezen, nieuwe familiewet die ieder geloof z'n eigen geloofswetten als leidraad zou geven, is Al-Obaedi daar een voorstander van. Onder de oude wet zagen sjiieten zich gedwongen veel zaken buiten de rechtbank te regelen om zich niet aan soennietische regels te hoeven onderwerpen, zegt ze, en dat is voor vrouwen niet goed.

Zo wil zij dat mannen die hun vrouw slaan, een soort schadevergoeding moeten betalen. Ze baseert zich op de islam, zegt ze: ,,Hoeveel de man moet betalen, hangt af van de kleur van de verwonding; voor blauwe plekkenzoveel, een bloedende wonde meer, dat staat al vast.”

Ze gruwt hartstochtelijk van Yanar Mohammeds plan voor een blijf-vanmijn-lijfhuis. ,,De man zal niet begrijpen dat de vrouw met geweld bij hem weg is gehaald, dat is tegen ons geloof. Er moet een verandering in het gezin tot stand worden gebracht, niet door de vrouw weg te halen. Alle vrouwenhouden van het gezinsleven. Een gelukkig gezin, dat is ons eerste doel.” In haar ogen moet de vrouw zich melden bij de politie, en ze gelooft niet dat de man zijn vrouw uit woede daarover opnieuw zal slaan. ,,Onze politie moet dat aankunnen”, meent ze, al geeft ze toe dat vrouwen in Najaf momenteel met dit soort problemen liever naar de Spaanse coalitietroepen gaan. Al-Obaedi erkent dat eerwraak ook in Najaf voorkomt. ,,Maar minder dan voorheen”. Ook hier is er een sjiitische oplossing: ,,Een man heeft niet het recht om zijn vrouw eigenhandig te vermoorden. Als hij beweert dat ze hem ontrouw is, moet hij daarvoor vier ooggetuigen meebrengen, dan pas kan ze gestraft worden met de dood. Omdat het zo moeilijk is die getuigen te vinden, worden de meeste problemen hiermee opgelost”, zegt ze stellig.

Onder Saddam was het niet mogelijk over het geloof te praten, of over de rechten van vrouwen in de islam, zegt Al-Obaedi. ,,Nu proberen we duidelijk te maken wat de vrouw is in de islam. Is ze gelijk aan de man? Nee, ze is beter. Ze heeft meer rechten, vanwege haar lichaam is ze meer waard. Ze heeft hetzelfde recht als de man om zich te ontwikkelen, maar het is niet wenselijk dat ze evenveel moet werken. Ze moet haar vrouwelijkheid bewaren en voor het gezin zorgen. God gaf de vrouw schoonheid en emotie, daar moet ze zuinig op zijn.”


Copyright: Trouw