Chatoloog
29-04-04, 12:07
de Volkskrant van 27-04-2004, Pagina 11, Forum, Opinie
Theologische argumenten van atheďsten overtuigen niet
Dick Douwes
Hoe zouden moslims zich moeten verweren tegen de primitieve theologie van ongelovigen, vraagt Dick Douwes zich af.
Vervaet reikt islam-critici een theologisch argument aan ter bevordering van vrijzinnigheid onder islamitische migranten (Forum, 20 april). Maar waarom zouden Hirsi Ali c.s. de strijd met God/Allah en de aard van zijn openbaring aanbinden? Bestaat er een theologie voor ongelovigen?
In Vervaets presentatie van ontwikkelingen in het vroege islamitischetheologische vertoog ontbreekt besef van historisch verloop en politieke context. De debatten over de aard van de openbaring – geschapen of ongeschapen – kennen wij uit tweede of derde hand; uit geschreven bronnen uit de tiende tot twaalfde eeuw. Ze betroffen niet de twijfel over de eeuwige geldigheid van Gods bedoelingen met de mensheid, maar de vraag of de openbaring zoals vastgelegd in de koran, even tijdloos was als de goddelijke bron. Het was niet zozeer de status van de koran die ter discussie stond maar de goddelijke natuur.
Onder de voorstanders van de idee van een geschapen koran – geschapen op het moment van openbaring aan de profeet Mohammed – bevonden zich geleerden die kritisch stonden tegenover het groeiende belang van de hadith (berichten over uitspraken en handelingen van de profeet) die toen sterk aan populariteit wonnen. In hoeverre wij de context van het toenmalige debat op waarde kunnen schatten is onzeker, maar de discussies draaiden ook om de aard van religieuze autoriteit in de gemeenschap.
Het afdwingen van het dogma van de geschapenheid van de koran door kalief Ma'moen staat bekend als de mihna, inquisitie; een mix van dwang, gevangenschap en lijfstraffen werd ingezet om religieuze leiders met andere ideeën tot de orde te roepen. Ondanks de repressie bleek het verzet tegen dit beleid succesvol en werd het uiteindelijk verlaten. Dit betekende dat er een zekere – nooit formele – scheiding tussen staat en religie ontstond.
Vervaet vermoedt een verband tussen de bloei van islamitische wetenschappen en de promotie van de idee van de geschapenheid van de islam. Maar de bloei van wetenschap en cultuur manifesteerde zich vooral in de tiende tot twaalfde eeuw en dus ruim na de door Vervaet gesignaleerde ondergang van de idee van de geschapen koran. Het is zeker waar dat kalief Ma'moen zich inzette voor wetenschap door het stimuleren van vertalingen naar het Arabisch van teksten uit voornamelijk de Grieks/Hellenistische traditie.
Opmerkelijker is Vervaets pleidooi voor theologische interventie om orthodoxie te bestrijden en vrijzinnigheid te stimuleren. Dit lijkt mij geen taak voor niet-gelovigen. Kritiek is nodig, maar kritiek moet ook zinnig en relevant zijn voor degenen die worden aangesproken. Degenen die moslims in Nederland vooral willen begrijpen vanuit hun al dan niet gepraktiseerde geloof zitten er vaker naast.
Vervaets analyse van het tekort aan kritiek onder moslims ontbeert relevantie omdat hij zich niet op de hoogte heeft gesteld van moderne islamitische debatten en zich verlaat op een merkwaardige interpretatie van idjma, consensus onder religieuze voorlieden. De idjma behelst de wens tot overleg en afstemming en de behoefte aan zekerheid, aan breed gedragen standpunten.
Historischgezien was het een instrument om willekeur tegen te gaan en zekerheid te bieden, vooral in juridische procedures. Vervaet ziet het als een belemmering voor intern debat, voor gelovigen kan het echter een aanmoediging tot debat zijn
Tot nu zijn het vooral niet-moslims of ex-moslims die zich in de discussie islam-integratie manifesteren. Dat is ook hier het geval. Er wordt veel geklaagd over het uitblijven van kritisch verweer door moslims. Maar hoe moet men zich als gelovige in gods naam verweren tegen de primitieve theologie van ongelovigen?
Dick Douwes is uitvoerend directeur van het International Institute for the Study of Islam in the Modern World in Leiden.
bron: de Volkskrant
Theologische argumenten van atheďsten overtuigen niet
Dick Douwes
Hoe zouden moslims zich moeten verweren tegen de primitieve theologie van ongelovigen, vraagt Dick Douwes zich af.
Vervaet reikt islam-critici een theologisch argument aan ter bevordering van vrijzinnigheid onder islamitische migranten (Forum, 20 april). Maar waarom zouden Hirsi Ali c.s. de strijd met God/Allah en de aard van zijn openbaring aanbinden? Bestaat er een theologie voor ongelovigen?
In Vervaets presentatie van ontwikkelingen in het vroege islamitischetheologische vertoog ontbreekt besef van historisch verloop en politieke context. De debatten over de aard van de openbaring – geschapen of ongeschapen – kennen wij uit tweede of derde hand; uit geschreven bronnen uit de tiende tot twaalfde eeuw. Ze betroffen niet de twijfel over de eeuwige geldigheid van Gods bedoelingen met de mensheid, maar de vraag of de openbaring zoals vastgelegd in de koran, even tijdloos was als de goddelijke bron. Het was niet zozeer de status van de koran die ter discussie stond maar de goddelijke natuur.
Onder de voorstanders van de idee van een geschapen koran – geschapen op het moment van openbaring aan de profeet Mohammed – bevonden zich geleerden die kritisch stonden tegenover het groeiende belang van de hadith (berichten over uitspraken en handelingen van de profeet) die toen sterk aan populariteit wonnen. In hoeverre wij de context van het toenmalige debat op waarde kunnen schatten is onzeker, maar de discussies draaiden ook om de aard van religieuze autoriteit in de gemeenschap.
Het afdwingen van het dogma van de geschapenheid van de koran door kalief Ma'moen staat bekend als de mihna, inquisitie; een mix van dwang, gevangenschap en lijfstraffen werd ingezet om religieuze leiders met andere ideeën tot de orde te roepen. Ondanks de repressie bleek het verzet tegen dit beleid succesvol en werd het uiteindelijk verlaten. Dit betekende dat er een zekere – nooit formele – scheiding tussen staat en religie ontstond.
Vervaet vermoedt een verband tussen de bloei van islamitische wetenschappen en de promotie van de idee van de geschapenheid van de islam. Maar de bloei van wetenschap en cultuur manifesteerde zich vooral in de tiende tot twaalfde eeuw en dus ruim na de door Vervaet gesignaleerde ondergang van de idee van de geschapen koran. Het is zeker waar dat kalief Ma'moen zich inzette voor wetenschap door het stimuleren van vertalingen naar het Arabisch van teksten uit voornamelijk de Grieks/Hellenistische traditie.
Opmerkelijker is Vervaets pleidooi voor theologische interventie om orthodoxie te bestrijden en vrijzinnigheid te stimuleren. Dit lijkt mij geen taak voor niet-gelovigen. Kritiek is nodig, maar kritiek moet ook zinnig en relevant zijn voor degenen die worden aangesproken. Degenen die moslims in Nederland vooral willen begrijpen vanuit hun al dan niet gepraktiseerde geloof zitten er vaker naast.
Vervaets analyse van het tekort aan kritiek onder moslims ontbeert relevantie omdat hij zich niet op de hoogte heeft gesteld van moderne islamitische debatten en zich verlaat op een merkwaardige interpretatie van idjma, consensus onder religieuze voorlieden. De idjma behelst de wens tot overleg en afstemming en de behoefte aan zekerheid, aan breed gedragen standpunten.
Historischgezien was het een instrument om willekeur tegen te gaan en zekerheid te bieden, vooral in juridische procedures. Vervaet ziet het als een belemmering voor intern debat, voor gelovigen kan het echter een aanmoediging tot debat zijn
Tot nu zijn het vooral niet-moslims of ex-moslims die zich in de discussie islam-integratie manifesteren. Dat is ook hier het geval. Er wordt veel geklaagd over het uitblijven van kritisch verweer door moslims. Maar hoe moet men zich als gelovige in gods naam verweren tegen de primitieve theologie van ongelovigen?
Dick Douwes is uitvoerend directeur van het International Institute for the Study of Islam in the Modern World in Leiden.
bron: de Volkskrant