PDA

Bekijk Volledige Versie : Pleidooi voor individualisme



Orakel
26-05-04, 20:21
Individualisme / Boerka en jodenster als private gevangenis
door Peter Henk Steenhuis
2004-05-25 - lezersreacties op dit artikel (12)

,,Individualisme betekent mens worden met alle rechten en vrijheden die dit met zich meebrengt, maar ook met alle plichten tegenover anderen en ten aanzien van de samenleving.'' Gesprek met de Belgische schrijver Dirk Verhofstadt over individualisme, egoïsme en de overeenkomst tussen de jodenster en de boerka.


Normvervaging, hebzucht, consumentisme, en de dode buurvrouw die pas maanden later wordt gevonden. Allemaal de schuld van het individualisme, dat te ver is doorgeschoten en gezorgd heeft voor een ieder-voor-zich mentaliteit, waardoor de solidariteit in de samenleving steeds verder afbrokkelt.

Om deze gedachtegang te ondergraven, publiceerde de Belgische schrijver Dirk Verhofstadt 'Pleidooi voor individualisme'. Verhofstadt is de schrijvende broer van de Belgische premier, en de drijvende kracht achter Liberales, een onafhankelijke denktank binnen de liberale beweging.

Naar Verhofstadts idee vormt individualisme geen rem op, maar is het juist een voorwaarde voor ware solidariteit met de medemens. Individualisme erkent elk mens als een uniek wezen dat kansen moet hebben zelf invulling te geven aan zijn of haar levenslot. Als we dat doen, verheft het individualisme de mens uit de massa en geeft hem de kans zijn eigen weg te gaan.

Bij de onderbouwing van zijn stelling begint Verhofstadt bij het begin, bij het woordenboek. Van Dale omschrijft het individualisme allereerst als een leer die de rechten van het individu boven die van de gemeenschap stelt, en de persoonlijke vrijheid voor alles wil bewaren. Het individualisme staat dus diametraal tegenover het collectivisme, dat de gemeenschap vooropstelt in plaats van het individu.

Verhofstadt bakent de begrippen scherp af omdat hij gemerkt heeft dat individualisme gemakkelijk verward wordt met egoïsme, hedonisme en onverschilligheid. ,,Daar heeft het individualisme niets mee te maken'', zegt hij. ,,Individualisme betekent mens worden met alle rechten en vrijheden die dit met zich meebrengt, maar ook met alle plichten tegenover anderen en ten aanzien van de samenleving.''

Het is dus niet tegengesteld aan solidariteit?

,,Integendeel, de zelfstandigheid van het individu is noodzakelijk om te komen tot echte solidariteit. En solidariteit is dan weer nodig om diegenen die in minder gunstige omstandigheden leven, alsnog de kans te geven zich te ontplooien en een eigen leven op te bouwen.''

,,Het is ook niet hetzelfde als het najagen van eigenbelang. Maar eigenbelang is wel een belangrijk aspect van het individualisme. Eigenbelang is namelijk de bron van welvaart. Het verzekert een economisch systeem waarin mensen creatief zijn, initiatieven en risico's durven nemen.''

,,Er is een mooie uitspraak van Adam Smith: 'Niet van de welwillendheid van de slager, de brouwer of de bakker mogen we ons avondmaal verwachten, maar van hun groot respect voor hun eigenbelang. We zijn niet aan hun menselijkheid overgeleverd, maar aan hun eigenliefde'.''

Toch egoïsme.

,,Absoluut niet! Egoïsten vertrekken vanuit een onaantastbaar en onwrikbaar mensbeeld waarin het eigen ik centraal staat, desnoods ten koste van anderen. Het is negatieve kracht. Het individualisme is een positieve stroming. Het erkent de morele grenzen van de vrijheid en het belang van de vrijheid en gelijkwaardigheid van de medemens.''

,,Ook zo'n misverstand. Men denkt dat een individualist een voorstander is van absolute vrijheid.''

En dat bent u niet?

,,Zet een mens midden in een woestijn en zeg: je bent vrij. Dat is absurd. De individualist wil alleen vrij zijn de samenleving zo in te richten dat hij voor zichzelf kan uitmaken wat goed voor hem is, zonder dat dit ten nadele gaat van anderen. Pas als hem dit lukt, wordt hij ertoe aangespoord de positie van de medemens te bevorderen.''

,,Tegenstanders van het individualisme -voornamelijk linkse intellectuelen en conservatieve politici- gaan ervan uit dat de mens niet in staat is een redelijk evenwicht te bepalen tussen hemzelf en de gemeenschap.''

U bent toch niet zo optimistisch, dat u meent dat de mens daartoe wél in staat is?

,,Adam Smith schrijft in 'The Theory of Moral Sentiments' -een minder bekend maar prachtig boek- dat de mens geneigd is mee te voelen met de gevoelens van anderen. Mensen koppelen zo hun natuurlijk eigenbelang als vanzelf aan rechtvaardigheid en welgezindheid. Ook Kant stelde dat elk individu inziet dat zijn eigen welzijn het respecteren van het welzijn van anderen vereist. 'Du kannst, denn Du sollst'. Hiermee koppelt Kant de autonomie van het individu aan een plicht tegenover anderen. Een plicht die verder gaat dan een religieus gebod of een formeel sociaal contract. Dat het aanvaarden van redelijke beperkingen alleen door een rationele vrije wil tot stand kan komen is ook de kern van de rechtvaardigheidstheorie van John Rawls. Je kan maar mens zijn in relatie tot andere mensen. Ik ben dus wel zo optimistisch, ja.''

,,Maar dan moet de mens wel vrij zijn en zelf zijn levenslot kunnen bepalen. Daarom moet het individualisme niet worden getemperd maar juist aangemoedigd, vooral in die gemeenschappen waar mensen wegens religieuze, sociale en culturele tradities onderdrukt worden. Waarbij doorgaans vrouwen slachtoffer zijn omdat ze als minderwaardig worden beschouwd aan de man.''

Verhofstadt doelt daarbij ook op de moslimwereld. In navolging van Ayaan Hirsi Ali stelt hij dat er een derde feministische golf noodzakelijk is om de vrijheid en de zelfbeschikking - die we in Nederland en België zo vanzelfsprekend vinden voor elk individu - ook mogelijk te maken voor miljoenen moslimvrouwen.

,,In orthodox islamitische landen waar vrouwen verplicht worden een boerka te dragen, zien we het duidelijkst hoe de rechten van het individu geschonden worden. Eigenlijk is de bedekking van de vrouw een logische zaak . Het is de consequentie van de superioriteitsgedachte van de man tegenover de vrouw. Je zou in die boerka zelfs een modern equivalent kunnen zien van de jodenster tijdens de nazi-periode.''

Pardon?

,,Net als de jodenster is de boerka opgedrongen door een groep die zich superieur acht aan anderen. De nazi's vonden de ariërs superieur tegenover de Joden, vandaag denken orthodox islamitische mannen hetzelfde over hun vrouwen. Maar er zijn nog meer overeenkomsten. De boerka is het uiterlijke kenteken van die inferieure groep net zoals de gele ster dat was voor de Joden. Vrouwen mogen alleen gaan op plaatsen en tijdstippen die door de mannen worden opgelegd, net zoals de nazi's dat deden tegenover de Joden die niet op banken of trams mochten zitten en voor de avondklok binnen moesten zijn.

De boerka is -natuurlijk alleen in de ogen van de mannen die het opleggen- een middel om een onrein wezen af te schermen tegenover de 'zuivere' mannen zoals de jodenster dat ook deed. En ten slotte, maar dat vind ik nog het meest schokkend, wist de boerka het individu uit, zoals de ster dat deed met de Joden. Joden werden niet beschouwd als unieke mensen met een eigen persoonlijkheid maar als een minderwaardige groep. Hetzelfde zie je nu bij orthodoxe islamitische vrouwen, van wie het aangezicht wordt uitgewist. Boerka's zijn het hedendaags symbool van de de-individualisering. Het zijn private gevangenissen waarbij de vrouw de wereld alleen kan zien door een gaas, alsof het de tralies van een cel zijn.''

Dirk Verhofstadt: Pleidooi voor individualisme; uitgeverij Houtekiet; 159 blz.; €14,95.


We zijn tegenwoordig collectief in ons individualisme. Cirkeltje weer rond.