Emanciperen (en botsen) met behoud van eigen identiteit.

[Rabi'ah.]

Emanciperen (en botsen) met behoud van geloof
Door Baukje Sijses

In de hedendaagse discussie over integratie van minderheden neemt de moslimvrouw een speciale plaats in. Het publiekelijk aankaarten van de onderdrukking van moslimvrouwen door Ayaan Hirsi Ali heeft een storm aan reacties in pers en media tot gevolg gehad. Twee vragen lijken daarin centraal ter staan:

Kunnen moslimvrouwen wel emanciperen mét de Koran?
Is emancipatie met behoud van geloof bevorderlijk voor de maatschappelijke en culturele integratie of belemmert het deze juist?
De kwestie rond Ayaan Hirsi Ali heeft laten zien hoe hoog de gemoederen kunnen oplopen en hoe meningen tegenover elkaar kunnen staan als het om de moslimvrouw en haar positie in de Nederlandse samenleving gaat. In deze discussie wordt steeds duidelijker dat de diverse partijen er verschillende opvattingen over emancipatie en integratie op nahouden. Verder spelen de vragen die eerder zijn gesteld in discussies over de islam:

Kunnen cultuur en religie in de praktijk worden gescheiden?
Hoe verhoudt de individuele geloofsopvatting van de moslimvrouw zich tot de islam als geloofssysteem?
Feministische moslima’s
Aan de ene kant staan moslimvrouwen en moslimmeisjes en hun (feministische) woordvoerders (zoals Riffat Hassan en Fatima Mernissi). Zij vinden dat vrouwen op basis van eigen religieuze bronnen kunnen opkomen voor hun rechten als vrouw. Emancipatie buiten de islam is niet wenselijk. Deze vrouwen willen een onderscheid maken tussen de culturele tradities en de islam als geloof en religie. Zij verzetten zich tegen een in hun ogen eenzijdige benadering van ‘de’ islam en verdedigen zich tegen kritiek door te wijzen op de vele verschillende stromingen in de Islam. Zij geloven in een modernisering en feminisering van de islam. Zij laten zich God niet afnemen door mannen, seculiere feministes of ‘afvalligen’. ‘Zij willen noch Al Qaida, noch Talibaan, noch Ayaan Hirsi Ali.’

De critici
Aan de andere kant staan de autochtone en allochtone critici, zoals Ayaan Hirsi Ali en Secil Arda, die vrouwvijandige en onderdrukkende praktijken als besnijdenis, uithuwelijking, verstoting, mishandeling toeschrijven aan het islamitische geloof zelf. Het zijn geen uitwassen of door de traditionele cultuur ingegeven misinterpretaties van oorspronkelijke teksten. Dergelijke praktijken zijn inherent aan de islam: het zijn ‘religieus gelegitimeerde misdaden’. Emancipatie en echte integratie zijn in hun ogen niet mogelijk binnen de islamitische geloofsgemeenschap. Volgens deze critici is het in de praktijk niet mogelijk is om cultuur en traditie te scheiden van het geloof. De kritiek richt zich niet op individuele moslimvrouwen, maar op het onderdrukkende patriarchale islamitische systeem. Door kritiek op de islam en haar geloofspraktijken als taboe te verklaren, zijn de moslimvrouwen in de steek gelaten. Moslimvrouwen moeten worden beschermd tegen onderdrukkende religieuze en culturele praktijken door onze wetgeving.

Ambivalente houding autochtonen
Autochtoon Nederland worstelt met haar houding tegenover moslimvrouwen. Enerzijds vindt men moslimvrouwen onderdrukt en ‘achterlijk’, anderzijds is men trots op de snelle emancipatie van allochtone (moslim)meisjes, die het, paradoxaal genoeg vaak juist dankzij het geloof, zoveel beter doen dan de jongens.
Het zijn juist deze moslima’s, de zelfbewuste en ambitieuze moslimmeisjes, die met hun eigenzinnige opvattingen over emancipatie en soms provocerende geloofsuitingen voor verwarring zorgen en ook steeds meer kritiek oproepen. De recente commotie rond de drie chadordragende meisjes op een ROC in Amsterdam getuigt daar ook van.

Hoofddoek als verzet
In het artikel ‘De leugen van de moslima’s’ keert August Hans den Boef zich tegen de omarming van de moslima’s als dé successtory en hét voorbeeld van integratie met behoud van eigen cultuur. Hij opent de aanval op de zelfbewuste hoofddoek dragende moslima’s en trekt hun onafhankelijkheid (emancipatie) en integratie sterk in twijfel. Ondanks hun assertiviteit en naar buiten toe beleden individualisme bewegen deze meisjes zich keurig binnen de traditionele Islam. Zij verzetten zich niet tegen het systeem en protesteren niet openlijk tegen de wandaden die hun zusters elders worden aangedaan. Volgens Den Boef integreren deze moslima’s niet, maar keren zij zich juist tegen de dominante (autochtone) cultuur, omdat zij vinden dat deze hen discrimineert.

Paul Steenhuis (NRC 11 januari 2003) ziet in het gedrag van de chadordragende meisjes een puberaal protest: zich afzetten tegen de maatschappij en tegen de westerse opvattingen over de (seksuele) vrijheid van vrouwen. Zij eisen het recht op om zich te bedekken.
Voor alle standpunten en hun schakeringen valt veel te zeggen en de principiële discussie hierover zal voorlopig nog wel voortduren. De realiteit is echter dat de meeste islamitische vrouwen simpelweg hun moslimidentiteit niet wíllen opgeven, wel participeren en op hun eigen wijze integreren in deze samenleving.
In de praktijk is dus niet de vraag óf moslimvrouwen kunnen emanciperen of integreren met de Koran of met behoud van hun geloof interessant, maar eerder hóe ze dat (al) doen en welke vragen en dilemma’s zij daarbij zelf tegen komen. Het gaat hier zowel om de zelfbewuste jongere moslima’s als om de minder in het oog springende vrouwen uit de eerste generatie (de moeders) en de vrouwen in de moslimvrouwenorganisaties op het lokale niveau.

Diversiteit van moslima’s
Moslima’s zijn er in vele soorten, van zeer liberaal of gematigd tot recht in de leer. Zij pleiten voor meer openheid en debat in eigen kring over de islamitische geloofspraktijk(en) of voor een rechtmatige erkenning van hun geloof. In de discussie rond de chador bijvoorbeeld bleek de hoofddoekdragende advocate Famile Arslan bereid om met het wetboek in de ene hand en de Koran in de andere het dragen van de chador te verdedigen.

Volgens een aantal meer gematigde woordvoerders, zoals bijvoorbeeld Naima Azough (Tweede Kamerlid voor GroenLinks), wordt het debat over vrouwen in de islam te veel gedomineerd door verzet tegen de islam en een eenzijdige negatieve correlatie tussen de islam en vrouwvijandige praktijken. De vijandige houding tegenover de islam heeft een averechts effect op een groot deel van de islamitische vrouwen: zij voelen zich aangevallen en gaan met de hakken in het zand of zij voelen zich in het geheel niet aangesproken door de dichotomie ‘gelovig en dus onderdrukt’ of ‘atheïst en bevrijd’. Zij geloven dat emancipatie mogelijk is binnen de islam en benadrukken dat kennis over de Koran voor moslimvrouwen van groot belang is, waarbij de geest van de Koran voor hen belangrijker is dan de letter.

Ook PvdA- kamerlid Nebahat Albayrak "wil respect tonen voor de islam en de gelovigen, anders stoot je hen af en bereik je niemand meer". Zij probeert zowel vaders en moeders aan te spreken op hun verantwoordelijkheid om hun kinderen en vooral hun dochters de ruimte te geven die zij nodig hebben in de Nederlandse samenleving.
Daarnaast dienen moslimvrouwen onderdrukkende praktijken en zaken als huiselijk geweld en vrouwenbesnijdenis aan de orde te stellen binnen de gemeenschap en in de moskee, volgens deze gematigde woordvoerders. "De publieke zaak rechtvaardigt dat er wordt ingegrepen in privé-situaties."
Een bekende en inmiddels onderscheiden moslima is Saida Elhantali die het met haar stichting Spiegelbeeld opneemt voor mishandelde islamitische vrouwen vanuit de moslimgemeenschap zelf.

De organisaties van moslimvrouwen
Ook moslimvrouwenorganisaties zijn er in vele soorten van progressief, gematigd tot extreem behoudend. Sommigen zijn al twintig jaar bezig met het vraagstuk rondom de positie van de vrouw in de islam via educatie, debat, ontmoeting, publicaties en onderzoek. Deze organisaties zijn vaak een sociale ontmoetingsplek voor vrouwen die anders in een isolement terecht zouden komen. Ook worden er nieuwe multiculturele en creatieve initiatieven tot stand gebracht die nieuwe, niet-traditionele vormen van participatie mogelijk maken (bijvoorbeeld kunstateliers voor allochtone vrouwen).

Onderzoek naar emancipatie van moslimvrouwen in Amsterdam
In het kader van integratie (en burgerschap) en emancipatie van moslimvrouwen op het lokale niveau is het onderzoek onder Amsterdamse moslimvrouwen in vrouwencentra, van Mariangela Vekou (IMES) interessant. Zij bevestigt wat andere woordvoerders van moslimvrouwenorganisaties ook beweren, namelijk dat een hele groep moslimvrouwen al een lange tijd ‘van onderop’ en dus vrij onzichtbaar of onopgemerkt met integratie- en religieuze vraagstukken bezig is. Hun ideeën, gedragingen en praktijken stroken evenwel vaak niet met de integratie-ideeën op het nationale niveau (en vaak ook niet met het gemeentelijke diversiteitsbeleid dat bijvoorbeeld computerlessen en danslessen aanbiedt als integratie bevorderend beleid).

Inzet van het onderzoek is onder meer dat juist de levenservaringen van migranten zelf een belangrijke bron zijn voor integratieprocessen van onderop. Wat (onder)vinden de vrouwen zelf? Hoe zien zij de relatie tussen hun religie en hun sociale gedrag en interacties en tussen de islam en man-vrouwthema’s zowel in de publieke sfeer als in de privé-sfeer?
De voorlopige bevindingen van dit onderzoek wijzen erop dat deze moslimvrouwen voortdurend bezig zijn te zoeken naar hoe zij hun religie en traditie kunnen inpassen in deze moderne samenleving. Hun voornaamste zorg is integratie met behoud van geloof en identiteit. Zij zijn wel tot reflectie bereid en zij zijn zich ervan bewust dat zij een minderheid vormen en maar één religie zijn onder vele. Met name de moeders zoeken voortdurend naar passende oplossingen voor zaken rond seksualiteit, interpersoonlijke relaties en leefstijlen in relatie tot hun dochters.

Nadruk op religieuze identiteit: moslim ‘zusterschap’
Het streven van de moslimvrouwen te integreren met behoud van identiteit levert wel degelijk een religieuze én culturele ontwikkeling op, hoe onzichtbaar en lokaal die vaak ook is.
Vekou ziet bijvoorbeeld tekenen van een multinationale islam, bijvoorbeeld bij de ramadan, en een homogenisering van moslimpraktijken onder de verschillende culturele groepen, waardoor een zekere scheiding optreedt tussen cultuur en religie. De religieuze identiteit is voor de vrouwen belangrijker en vitaler dan de etnische of culturele afkomst. Zij voelen zich deel van een ‘gemeenschap van zusters’. Het moslim-zijn (als identiteit) vertegenwoordigt een bepaalde set van waarden, religieuze verplichtingen en een toekomstige bestemming.

De tweede generatie moslimvrouwen is meer bezig met een persoonlijke interpretatie van de Koran en met modernisering van de islam. Zij participeren ook veel meer in de samenleving, zoals bijvoorbeeld in de lokale politiek, waarbij zij hun moslimidentiteit niet voortdurend in het geweer brengen (zij kunnen die ‘shift’ maken). Ook hier geldt de uitzondering die alle moslimmeisjes maken als het op partnerkeuze en huwelijk aankomt: dat kan nooit een niet-moslim zijn.
Ook het zusterschap is voorbehouden aan de moslimidentiteit. Op het punt van acceptatie van andere leefstijlen hebben veel moslimvrouwen problemen. Zij hanteren vaak een stereotiep beeld als het over Nederlandse vrouwen gaat (en Surinaamse en Antilliaanse vrouwen?): Nederlandse vrouwen zijn extreem in hun gedrag, onzedelijk gekleed, slecht gemanierd en vaak alleenstaande moeder.
Wel zeggen deze vrouwen veel multiculturele vriendschappen te hebben (met vrouwen van allerlei verschillende achtergronden) én zeggen zij wel culturele kwaliteiten en gedragingen uit de dominante cultuur over te nemen die zij als positief beoordelen, zoals wederzijds respect, je aan je afspraken houden, meer openheid, directheid en eerlijkheid.

Integratie gericht op eigen buurt
Vekou concludeert (voorzichtig en voorlopig) dat deze partiële integratie - niet in de culturele mainstream, niet in de Nederlandse samenleving als geheel, maar gericht op de eigen buurt, de eigen netwerken en centra - in de ogen van deze vrouwen zelf wel degelijk integratie is. Zij proberen op een persoonlijk en individueel niveau zich aspecten van de Nederlandse cultuur eigen te maken en werken hard om alles min of meer in elkaar te passen. Het beeld daarover is bij hen zelf veel positiever dan in de samenleving.



Bronnen
Debat over Íslam en burgerschap met dr. Riffat Hassan, FORUM, 26 november 2002.
Debat over vrouwen en Islam: ‘Moslima wenst emancipatie met de Koran’ (Lutherse kerk, Utrecht).Trouw, 12 december 2002.
‘Moslimvrouwen voelen zich verscheurd’. Contrast, 26 september 2002.
Onderzoek naar huiselijk geweld onder allochtonen, Intomart, november 2002.
Boef, A.H. van, ‘De Leugen van de moslima’s’. Vrij Nederland, 23 november 2002.
Kremer, M., Tonkens, E. ‘Bijten Islam en emancipatie elkaar?’ De Helling, winter 2002.
Pinedo, D. ‘Botsen met behoud van geloof: Jonge Marokkaanse vrouwen over integratie en conflicten’. NRC Handelsblad, 13 december 2002.
Steenhuis, P. ‘Puber tussen hotpants en gezichtssluier’. NRC Handelsblad, 11 januari 2003.
Veikou, M., ‘Contextualizing Multiculturalism and Integration of North African Migrants in Amsterdam’, IMES presentatie onderzoekspaper, 22 november 2002.

Bron: http://www.forum.nl/trendsite/emanciperen.html

[Olive Yao]

Rabi'ah, het meest positieve stuk van de laatste tijd volgens mij.

"Wat we nodig hebben is tijd" (Olivier Roy).

[Rabi'ah.]

Geplaatst door Olive Yao

"Wat we nodig hebben is tijd" (Olivier Roy).

Insha'Allah.

[mark61]

Die tijd tikt vanzelf door. Of we dat nou leuk vinden of niet.