OPINIE
Oek de Jong: ‘Amerika is gewelddadig tot op het bot’
Bron : de Volkskrant - 19 juni 2020
Oek de Jong: ‘Amerika als sociaal experiment begint te lijken op een failed state.’ Beeld Ivo van der Bent
Schrijver Oek de Jong (67) veranderde van mening over de Verenigde Staten.
Oude standpunt
‘De Amerikanen zijn ‘onze bevrijders’. Dat beeld kreeg je als kind in de jaren vijftig en zestig via je ouders overgedragen. Geen kwaad woord over de Amerikanen.
‘Daarnaast was Amerika een wonderland waar allemaal nieuwe producten vandaan kwamen en waar een soort glamour omheen hing. Op het platteland waar ik opgroeide, reden heel rijke mensen in een Amerikaanse slee, een Cadillac of Chevrolet. Dat was een sensatie, zo’n auto. Toen ik 14 was kreeg ik mijn eerste All Stars, hoge gympen, en ook die vertegenwoordigden Amerika.
‘Ik herinner me de schok toen president Kennedy werd vermoord, in 1963, ik was 11 jaar. In mijn ogen was hij de machtigste man ter wereld. Bijna God zelf. Hij was het symbool van het Amerikaanse optimisme en de Amerikaanse almacht. Ik kon haast niet geloven dat zelfs Kennedy vermoord kon worden.
‘Tijdens mijn studie kwam er door de oorlog in Vietnam een barst in mijn beeld van Amerika. Ik deelde het verzet tegen deze ongekend wrede oorlog, waarin Amerika zelfs chemische wapens inzette om de Vietcong uit te roeien. Miljoenen Vietnamezen zijn omgekomen. Maar ondanks mijn afschuw gaf ik de Amerikanen het voordeel van de twijfel, omdat hun grote doel was het oprukkende communisme tegen te houden. Hoe afschuwelijk en zinloos die oorlog was, werd ook pas naderhand volledig duidelijk.
‘Ik heb van jongs af aan veel gelezen over de VS. Ik ben altijd bezig met hun buitenlandse en ook binnenlandse politiek. Ik lees momenteel bijna dagelijks The New York Times.’
Het kantelpunt
‘De Golfoorlog in 1990-1991. Het was de eerste oorlog die live op tv te zien was. CNN had overal reporters in de frontlinie staan. Ik heb dagenlang voor de televisie gezeten om te zien hoe de Amerikanen die oorlog voerden en aan de wereld verkochten.
‘Het aantal doden was verschrikkelijk. Aan Iraakse kant zijn honderdduizenden mensen omgekomen, aan Amerikaanse kant een paar honderd. Daar zit een krankzinnige wanverhouding in.
‘De aanpak was buitenproportioneel en onnodig. Nota bene Colin Powell, chef van de militaire staf, was tegen een oorlog. Met embargo’s, insluiting en afschrikking wilde hij de Irakezen verdrijven uit Koeweit. En Irak bezat met Koeweit erbij slechts 7 procent van de olieproductie. Je zag in de woestijn al die kapotgeschoten Iraakse tanks. Een walgelijke vertoning. Er knapte iets bij mij.’
Nieuwe standpunt
‘Amerika is een extreem gewelddadig land. Een land dat al meer dan honderd jaar vindt dat het overal ter wereld de deur kan intrappen – onder de banier van vrijheid en democratie, terwijl het gaat om grondstoffen en strategische belangen.
‘De climax was de aanval op Irak in 2003, waar de VS een ongelooflijke verwoesting hebben aangericht. Onder valse voorwendselen: de massadestructiewapens van Saddam Hussein bleken er niet te zijn. Hoe kun je bovendien zo arrogant en verblind zijn om te denken dat je in een land met een tribale cultuur in een paar jaar een democratie kunt neerzetten? De Amerikanen hebben zichzelf altijd beschouwd als een uitverkoren volk, dat de wereld ‘vrijheid’ zou brengen. In die mythe gelooft nu niemand meer.
‘De Amerikaanse samenleving is gewelddadig tot op het bot – dat ben ik steeds scherper gaan zien. Op een dag drong het tot me door dat de VS zijn gebaseerd op een genocide: de moord op tientallen miljoenen indianen in de 18de en 19de eeuw. Systematisch zijn de Native Americans opgeruimd: door slachtpartijen, deportaties en sterilisatie van vrouwen tot het uitdelen van dekens die met pokken waren besmet. Waarom erkennen we de genocide van de Turken op de Armeniërs wel en die van de Amerikanen op de indianen niet?
‘Daarnaast vind ik het wanstaltig dat in een van de rijkste landen ter wereld ongeveer 15 procent van de bevolking op of onder de armoedegrens leeft. Amerika heeft nooit de stap naar een socialer systeem gezet, ook niet in de gezondheidszorg. Je ziet in de coronacrisis hoe dat uitwerkt: de armen, vooral de zwarten, zijn het slachtoffer. Amerika als sociaal experiment begint te lijken op een failed state. Trump is daar de uitdrukking van.’
‘De recente massale protesten tegen racisme en politiegeweld zijn een gevolg van een maatschappelijk systeem dat stagneert. Vanaf de jaren vijftig had Amerika de middelen om een veel socialer systeem te ontwikkelen. Het is niet gebeurd. De sociale ongelijkheid is alleen maar groter geworden, mede door de voortdurende belastingverlagingen voor de rijken sinds Reagan. De levensgevaarlijke polarisatie in de VS is een gevolg van onaanvaardbare maatschappelijke ongelijkheid.’
Het effect
‘Ik ben me bewuster geworden van het specifieke en uitzonderlijke van onze Europese cultuur. Europa heeft de sociaal-democratie ontwikkeld. Nederland is een diep sociaal-democratisch land. Dat zie je nu ook bij de aanpak van de coronacrisis. Over de hele breedte in de samenleving accepteren wij de sociale maatregelen die zijn genomen. Je ziet een fundamenteel verschil tussen de oude beschaving die Europa is en de toch nog jonge beschaving van Amerika. Het blijft een immigrantenland waar alles draait om geld en succes, winnaars en verliezers. Amerika maakt zich nu los van Europa. Wij zullen ons nog bewuster moeten worden van onze Europese waarden. Waar staan wij voor?’
.
Bladwijzers