.
Heeft het de komst van de multipolaire wereld bewerkstelligd?
Ja, omdat de crisis in de Verenigde Staten acuter werd terwijl de concurrenten zich konden ontwikkelen. Dankzij de stijgende energieprijzen kon Rusland zijn schulden betalen en zijn economie reorganiseren.
Het had een lange weg afgelegd. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie onderging Rusland een neoliberale shocktherapie die de ontwikkeling van het land moest stimuleren, maar een verwoestend effect had. In werkelijkheid werd alles geprivatiseerd en letterlijk geplunderd. Tussen 1992 en 1998 daalde het bnp met 50 procent. Die daling was zelfs groter dan tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De levensverwachting daalde met 5 jaar. 40 procent van de bevolking leefde onder de armoedegrens, vergeleken met 1,5 procent vóór de val van de Sovjet-Unie, volgens officiële cijfers. Volgens de VN stierven drie miljoen Russen tijdens de jaren van shocktherapie. Het was een van de donkerste periodes in de Russische geschiedenis, die als traumatisch en vernederend werd ervaren.
Hoe ging Rusland ermee om?
De stijging van de olieprijzen hielp, maar tegen het einde van de jaren negentig begonnen de Russische leiders de zaken om te keren. Een zekere Jevgeni Primakov zat de regering van Boris Jeltsin voor toen de eerste hervormingen werden goedgekeurd om uit de schoktherapie te geraken: devaluatie van de roebel, beheersing van de energie- en transportprijzen om de inflatie te beteugelen, heropleving van de productie door gebruik te maken van de Sovjeterfenis …
De Russische economie kon toen weer groeien. De stijgende energieprijzen deden de rest in de jaren 2000.
Als antwoord op de ideologen van het Amerikaanse imperialisme ontwikkelde Primakov vooral een doctrine waarvan de invloed vandaag de dag nog meetbaar is.
Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie hoopten de Russische leiders toenadering te zoeken tot het Westen, volwaardig lid te worden van de internationale gemeenschap en deel te nemen aan de opbouw van het gemeenschappelijke Europese huis.
Maar Primakov citeerde Ronald Reagan die zei: “Om de tango te dansen, moet je met twee zijn”. Hij besefte al snel dat de VS hun hegemonie wilden handhaven, “om hun eigen agenda en nationale belangen te bevorderen met uitsluiting van alle anderen”. Daarom pleitte Primakov voor een multipolaire wereld op basis van verschillende regionale centra. Hij raadde ook aan om dichter bij China aan te sluiten.
Een alliantie tussen de twee giganten van Eurazië is Brzezinski’s nachtmerrie.
Net als Henry Kissinger, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken. Tijdens de Koude Oorlog manoeuvreerde hij handig om de Sovjets en de Chinezen te verdelen. Destijds zou een alliantie tussen de twee communistische machten de situatie ongetwijfeld hebben veranderd. Maar uiteindelijk waren het de Verenigde Staten zelf die een toenadering tussen Moskou en Beijing bevorderden door deze landen te isoleren en sancties tegen hen in te stellen.
De Russische autoriteiten wilden zich na de val van de Sovjet-Unie echt op het Westen richten, maar Primakov begreep dat de Verenigde Staten hun hegemonie wilden behouden en de Russische Federatie wilden ontmantelen. Hij begreep ook dat deze verre vijand voor zijn strijd een beroep wilde doen op vazallen dicht bij Rusland. Ik denk aan Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne.
Theoretisch hebben deze vazallen er alle belang bij goede betrekkingen met Rusland te onderhouden om zich te ontwikkelen. Het zijn buren, zij kunnen vruchtbare economische partnerschappen aangaan en zij zouden van nature een klimaat van vrede moeten bevorderen. Maar zij staan onder de invloed van de Verenigde Staten omdat hun leiders corrupte marionetten zijn die geen plannen hebben om hun landen te ontwikkelen.
En de Europese Unie in dit alles?
De Europese leiders doen het niet veel beter. Ze gaan ook tegen hun nationale belangen in en schieten zichzelf in de voet door zich van Rusland af te snijden om Washington een plezier te doen. Een maand na de inval in Oekraïne zei de Belgische premier Alexander De Croo dat de EU geen sancties moet nemen die averechts werken. “We zijn niet in oorlog met onszelf”, zei de premier.
Maar een paar maanden later is de situatie schrijnend. De door de sancties beloofde snelle ineenstorting van de Russische economie is niet gebeurd. Anderzijds is de situatie in Europa rampzalig. De energiekosten zijn ondraaglijk geworden voor huishoudens, maar ook voor veel bedrijven.
Verschillende regeringen hebben maatregelen genomen om te proberen de schade te beperken, maar ook na de crisis blijft de schuld toenemen. En de resultaten zijn gemengd. Bedrijven hebben hun productie al verminderd, arbeidstijdverkorting breidt zich uit en sommige sectoren overwegen bedrijfsverplaatsingen.
Ondertussen werken de BRICS aan een gemeenschappelijke munt en een alternatief voor de Westerse instellingen van de Wereldbank en het IMF. Het nieuwe systeem moet zelfvoorziening op voedselgebied en tastbare agrarische en industriële kapitaalvorming bevorderen in plaats van financialisering (de grote invloed van financiële markten, financiële instellingen en financiële elites op de economie, nvdr). Ook op economisch gebied wordt de multipolaire wereld een realiteit.
En de VS laten dit gebeuren?
In 2005 nam een Amerikaanse intellectueel het tegenovergestelde standpunt in van de genoemde charlatans. Chalmers Johnson, een specialist wat betreft Japan en China, schreef een lang artikel waarin hij uitlegde dat de VS niet langer de enige supermacht ter wereld is, omdat het onmogelijk is de economische ontwikkeling van China tegen te houden.
In plaats van oorlog te zoeken met China, moeten we het zich laten ontwikkelen en ermee onderhandelen. De Verenigde Staten kunnen dan hun militaire uitgaven drastisch verminderen en hun economie reorganiseren.
Was Chalmers Johnson niet te idealistisch? In 1961 al waarschuwde president Eisenhower, kort voor zijn aftreden, dat het militair-industrieel complex het gevaar liep zich zodanig te concentreren dat de democratie in de Verenigde Staten in gevaar kwam. Vijftig jaar en vele oorlogen later blijven de militaire budgetten records breken en drukt deze enorm zwaar op de economie en politiek van de VS.
De problemen van de VS-economie worden groter door de neoliberale mondialisering en de de-industrialisering van het land. Het imperialistisme komt ten goede aan de parasitaire elementen van het militair-industrieel complex en aan bepaalde sectoren die op korte termijn winst maken zonder na te denken over de negatieve gevolgen op lange termijn. Maar andere sectoren hebben verloren en lijden onder de achteruitgang van de VS.
Een studie van de Brown University uit 2021 toont deze trend goed aan. Daaruit blijkt dat één miljard dollar die aan het leger wordt besteed ongeveer 11.200 banen oplevert, vergeleken met 26.700 in het onderwijs, 16.800 in de energietransitie en 17.200 in de gezondheidszorg.
Volgens dezelfde studie hebben de oorlogen na 11 september 11.000 miljard dollar gekost, grotendeels gefinancierd met schulden. Ondertussen was er de financiële crisis en de oorlog in Oekraïne. In oktober bereikte de Amerikaanse overheidsschuld een record van 31.000 miljard dollar.
Kan dit kaartenhuis instorten?
Zolang de dollar de dominante valuta in de internationale handel is, is de situatie beheersbaar. Maar de positie van de dollar wordt aangevochten door de BRICS, zoals ik reeds aangaf. Saoedi-Arabië heeft ook aangekondigd dat het zijn olie in yuan aan China wil verkopen. Dit zou een belangrijk keerpunt zijn, want tot nu toe moesten alle landen dollarreserves hebben om olie te kunnen kopen.
Bovendien heeft Beijing zijn portefeuille van Amerikaanse staatsobligaties gestaag verminderd. Afgelopen mei bedroeg het 980,8 miljard dollar. Dit is natuurlijk nog steeds aanzienlijk, maar het is de eerste keer in twaalf jaar dat het onder de grens van 1 biljoen dollar komt.
Chalmers Johnson voelde het veranderende tij beter aan dan de meesten. Voor hem moeten de VS de onvermijdelijke verschuiving naar een multipolaire wereld accepteren, hun bases overal ter wereld terugtrekken en de troepen naar huis brengen. Door de parasitaire uitgaven te beëindigen, kunnen de VS opnieuw investeren in infrastructuur en de productieve economie.
In zekere zin geeft China Chalmers Johnson gelijk. Het is de grootste economie ter wereld geworden zonder dure oorlogen te voeren en zonder honderden militaire bases over de hele wereld te bouwen. Het hoeft geen staatsgrepen te plegen om de belangrijkste economische partner van veel landen te worden.
Dit is de weg die Chalmers Johnson voorstaat door zich te richten op de economie in plaats van op het leger. De Verenigde Staten zijn een jong land met veel middelen. Het heeft enorme mogelijkheden. Maar vandaag zijn er 500.000 daklozen in de Verenigde Staten, en het sterftecijfer is omhoog geschoten.
Er zijn ook twee miljoen gevangenen op een totaal van elf miljoen wereldwijd. Eén op de tien huishoudens heeft moeite om zichzelf te voeden. Het imperialisme vernietigt de Verenigde Staten van binnenuit en heeft niet verhinderd dat de twee grote rivalen, Rusland en China, aan macht winnen. En deze machtstoename verzwakt de positie van het VS-imperialisme in de wereld.
Dit blijkt uit de betrekkingen van de VS met hun historische vazallen. Verschillende Centraal-Aziatische landen zijn dichter bij Rusland komen te staan omdat ze er meer belang bij hebben.
Hetzelfde geldt voor Turkije, dat een belangrijke speler is. Hoewel het land een crisis doormaakt, heeft het een aanzienlijke economische ontwikkeling doorgemaakt en beschikt het over een solide industriële basis. Turkije heeft zichzelf de middelen gegeven om onafhankelijk te zijn en zal zijn betrekkingen met Rusland niet opofferen om de Verenigde Staten een plezier te doen als dat tegen zijn belangen indruist.
Turkije importeert 25 procent van zijn olie en 45 procent van zijn gas uit Rusland. Russen vertegenwoordigen 15 procent van de buitenlandse toeristen in Turkije. Rusland is ook de belangrijkste afnemer van verse groenten en fruit uit Turkije. Het is goed voor 30 procent van de Turkse export. Deze uitvoer nam toe na de eerste EU-sancties tegen Rusland in 2014.
In feite hebben de Westerse sancties de economische betrekkingen tussen Rusland en Turkije alleen maar versterkt. En dat is zo gebleven sinds de oorlog in Oekraïne. Hoezeer Washington de Turkse werkgeversorganisaties ook bedreigde, tussen mei en juli steeg de export naar Rusland met bijna 50 procent ten opzichte van vorig jaar.
De Turkse werkgevers zijn niet de enigen die de dreigementen van Washington trotseren. Zoals we in Afrika hebben gezien, weigeren veel landen hun betrekkingen met Rusland en China op te offeren. Waarom verliest Afrika zijn belangstelling voor het Westen?
Ik sprak onlangs met een Keniaanse senator. Wat hij me vertelde illustreert de mentaliteit van de Afrikanen op dit moment. Hij vertelde me dat hij een paar weken eerder gedurende twee uur had geluncht met een VS-diplomaat.
Twee uur lang bleef de diplomaat tegen hem herhalen: “Werk niet samen met China, werk niet samen met China”. De senator antwoordde: “De VS zijn al 50 jaar in Kenia en jullie hebben hier niet eens een toilet gebouwd. Waarom zouden we niet met China samenwerken? Geef ons tenminste een reden.” De diplomaat antwoordde hem niet, hij herhaalde alleen: “Werk niet samen met China”.
Het is een feit dat de VS de Chinese investeringen in Afrika niet kunnen tegenhouden. Bovenal biedt de ontwikkeling van China de Afrikaanse landen een comparatief voordeel. Deze landen hebben veel grondstoffen. Ze kunnen nu verkopen aan de hoogste bieder in plaats van dat hen neokoloniale plundering wordt opgedrongen.
Bladwijzers