Schadelijke diersoort mens zaait dood en verderf op Veluwe

.
# De volgende artikelen geven een beeld van de dodelijke ernst van de situatie - maar er is ook hoop.
NU.nl heeft een webpagina met lezenswaardige artikelen over het klimaat


Van vogels tot eikenbos: stikstof nekt leven op de Veluwe

NU.nl zondag 2 mei 2021

Het gaat dramatisch met de Veluwe, ons grootste natuurgebied op land, blijkt uit een rondgang van NU.nl langs wetenschappers. Veel eikenbos is op sterven na dood. Mezenjongen breken door kalkgebrek hun pootjes in het nest. Heidevlinders en unieke bloeiende planten staan op de rand van uitsterven. Oorzaak: stikstofvervuiling, decennialang.

De Veluwe is een geliefd gebied voor miljoenen Nederlanders, zeker in coronatijd. Maar er is iets aan de hand: het wordt er steeds stiller.

Hoeveel vogels hoor je er fluiten? Hoeveel bijen gonzen? Afgezien van wandelaars, fietsers en grote grazende zoogdieren, verdwijnt het leven uit het landschap. Zelfs roofvogels vinden op de Veluwe steeds minder te eten.

Hier is tegenwoordig een woord voor: de stikstofcrisis. Maar daarmee wordt vooral de hinder voor de bouw, boerenprotesten en de politieke impasse bedoeld. De echte crisis zit in de Nederlandse natuur, zeggen ecologen, die er het slechtst voorstaat van heel Europa. Naast verdroging en versnippering van leefgebieden voor dieren, is stikstofvervuiling de belangrijkste oorzaak.

Stikstof veroorzaakt op de Veluwe twee soorten natuurschade, vermesting en verzuring, zegt bodemecoloog Wim van der Putten van onderzoeksinstituut NIOO-KNAW. Door vermesting drukt een klein aantal snelgroeiende planten talloze andere soorten weg. Verzuring leidt daarnaast tot ernstige tekorten aan andere mineralen, waardoor eiken sterven en vogels verdwijnen.

Steeds meer gras, steeds minder bloemen

Vergrassing van heidevelden is een voorbeeld van vermesting. Niet alleen heideplanten komen hierdoor in de knel, maar meer nog talloze bloeiende kruiden die van oorsprong tussen de heidestruiken voorkwamen.

Het verzuren van de bodem, vooral veroorzaakt door ammoniak uit omliggende landbouwgebieden, geeft die heidevelden vervolgens een tweede klap, vertelt plantenautoriteit Joop Schaminée van Wageningen Universiteit. "Op de droge heide verdwijnt hierdoor bijvoorbeeld de kleine schorseneer, een gele bloem die vroeger tussen de paarse struikhei stond."

Andere Veluwse landschapstypen worden nog harder getroffen, zoals 'heischrale graslanden'. Die stonden vroeger vol met een kenmerkende stervormige bloem: valkruid. Het Nationale Park De Hoge Veluwe heeft net een omvangrijke studie naar alle voorkomende planten afgerond. "We vonden valkruid nog maar op één plek van een paar vierkante meter", zegt onderzoeksleider Jakob Leidekker. Die laatste planten zijn zo beschadigd dat ze niet meer tot bloei komen.

Ook op de Veluwe minder vlinders en bijen

De bedreigde planten zijn belangrijk voor zeldzame bijen, zweefvliegen en vlinders - die voor hun rupsen vaak afhankelijk zijn van één specifieke (waard)plant.

Een voorbeeld is het gentiaanblauwtje, dat de klokjesgentiaan nodig heeft. Die kleurde vroeger natte heidevelden blauw, maar verdwijnt door vermesting.
Als gevolg vliegen er op de Veluwe 60 procent minder gentiaanblauwtjes dan 25 jaar geleden, vertelt vlinderonderzoeker Michiel Wallis de Vries. De kleine heivlinder en bosparelmoervlinder namen zelfs meer dan 90 procent af, en de argusvlinder, duinparelmoervlinder en het tweekleurig hooibeestje verdwenen volledig.

En dat terwijl de Veluwe door z'n grote omvang voor veel vlindersoorten een laatste bastion was, zegt Wallis de Vries. "Elders op de zandgronden is het nog erger."

Ook andere insecten sterven af, zegt hoogleraar dierecologie Henk Siepel van de Radboud Universiteit. "Zo zijn de meeste zeldzame zweefvliegsoorten van Veluwse onderzoekslocaties weg. En soorten die eerder heel algemeen waren, hebben veel kleinere aantallen."

Ernstige mineraaltekorten nekken bomen en vogels

Niet alleen kleine planten leggen door verzuring het loodje, vertelt bosecoloog Jan den Ouden van Wageningen Universiteit. "In de zwaarst getroffen delen van de Hoge Veluwe is meer dan 90 procent van de eiken afgestorven."

Het is een wisselwerking van stikstof en klimaatverandering. Zo wordt de bodem tijdens hete, droge zomers nog zuurder. En doordat de gezondheid van de eiken achteruitgaat, worden ze kwetsbaarder voor klimaatplagen, bijvoorbeeld van de eikenprachtkever, die vanuit Zuid-Europa naar de Veluwe kwam. "Al die factoren spelen op elkaar in."

Mineralentekort in bladeren tast hele voedselketen aan

Ook Roland Bobbink onderzoekt de Veluwse eiken, en ontdekte dat ook de nog levende bomen ernstig zijn aangetast door verzuring van de bosbodem. De eikenbladeren zitten propvol stikstof, maar bevatten veel te weinig fosfor, calcium, kalium en magnesium.

Dat mineralentekort tast de hele voedselketen aan, vertelt ecoloog Arnold van den Burg. Huisjesslakken die eikenblad eten, krijgen zo weinig calcium binnen dat ze geen slakkenhuis meer kunnen bouwen.

Dat heeft desastreuze gevolgen voor mezen, die normaal de slakken eten: een derde van de mezen die Van den Burg onderzocht heeft een dusdanig kalkgebrek dat hun eierschalen te broos zijn. Jongen die wel geboren worden, zijn zo verzwakt, dat ze in het nest hun pootjes breken.

Het korhoen is op de Veluwe uitgestorven

Als gevolg gaat op de Veluwe ook de sperwer, een roofvogel die leeft van kleine vogels, door voedselgebrek hard achteruit. Ook de havik, wespendief en draaihals (een zeldzame spechtensoort), worstelen met stikstofgevolgen, vertelt Albert de Jong van vogelonderzoekscentrum SOVON.

Maar het meest iconische stikstofslachtoffer is het korhoen - een fazantachtige vogel die vroeger algemeen voorkwam op Nederlandse heidevelden, maar op de Veluwe is uitgestorven.

Een handvol korhoenders overleeft ten oosten van de Veluwe op de Sallandse Heuvelrug. Ook die laatste Nederlandse populatie is door stikstofvervuiling gedoemd te verdwijnen, zeggen ecologen: kuikens vinden in het voorjaar steeds minder insecten, en de insecten die ze vinden, bevatten door verzuring te weinig mineralen.


In het artikel op NU.nl staan mooie foto's

.
Wolven, water, kalk en veel minder mest: zo kan leven terugkeren op de Veluwe

NU.nl maandag 3 mei 2021

Het leven op de Veluwe gaat hard achteruit. Herstel is mogelijk, zeggen wetenschappers tegen NU.nl, maar dan moet de stikstofuitstoot fors omlaag. Om de Veluwse natuur sneller gezond en soortenrijker te maken, pleiten ze daarnaast voor natuurherstel, andere boomsoorten en minder verstoring door bezoekers. De komst van de wolf helpt trouwens ook.

Na tientallen jaren vervuiling met ammoniak uit landbouwgebieden en stikstofoxiden uit wegverkeer, is de bodem van Nederlands grootste natuurgebied op land sterk vermest én verzuurd. Heide maakt plaats voor gras, eiken sterven af, vogels en vlinders verdwijnen en er staan steeds minder bloeiende kruiden.

Je las erover in het eerste deel van ons verhaal over de Veluwe.

Het probleem valt maar op een manier echt op te lossen, zeggen alle experts: de stikstofuitstoot moet fors omlaag. Pas als die onder een grens komt die het natuurgebied zelf kan verwerken, is herstel mogelijk.

Verlaging stikstofuitstoot

● De Nederlandse uitstoot van stikstof moet de komende negen jaar halveren, oordeelde de commissie-Remkes.
● Natuurorganisaties willen dat de reductie ook daarna doorzet, tot 70 procent in 2035.
● Zandgronden zijn gevoeliger voor stikstofvervuiling dan kleigronden. Rond de Veluwe zou de uitstoot eigenlijk naar nul moeten, zeggen beheerders.

Dat herstel zal langzaam gaan, want na tientallen jaren vervuiling, krijg je die stikstof niet van de ene op de andere dag uit de bodem.

Daarom noemen ecologen andere maatregelen die gelijktijdig genomen moeten worden om de Veluwe weer tot leven te brengen.

Grondwater herstellen en diversere bossen

De verdroging aanpakken helpt natuurherstel. Die verdroging komt deels door klimaatverandering, maar ook door menselijke ingrepen. Het zou schelen om greppels en kunstmatige beken dicht te gooien en natuurlijke beken te herstellen, zegt Juul Limpens van Wageningen Universiteit.

Net als bosecoloog Jan den Ouden pleit ze er daarnaast voor om het bos op de Veluwe diverser te maken. In het verleden is naaldbos aangeplant. Dat onttrekt meer water en biedt minder voedsel aan insecten en vogels dan loofbomen. Maar op veel plekken is óók het loofbos te eentonig, zegt Den Ouden.

"Ratelpopulier, boswilg, winterlinde, fladderiep, gewone esdoorn, veldesdoorn en boskers, het zijn heel normale bomen die op de Veluwe thuishoren, maar er nu veel te weinig staan. Terugkeer van die loofbomen herstelt de bodems en stimuleert de terugkeer van talloze andere soorten."
"Maar de introductie van nu ontbrekende boomsoorten is op dit moment op grote delen van de Veluwe kansloos door het te grote aantal edelherten, die alle jonge loofbomen kaal eten."
Terugkeer wolf stap naar completer ecosysteem

Alle ecologen zijn daarom blij met de terugkeer van de wolf in het gebied. De hoeveelheid herten zal nauwelijks kleiner worden, maar hun gedrag verandert wel.

Er ontstaan plekken waar herten liever niet grazen, en daar kunnen zeldzame planten weer kiemen, zegt vlinderonderzoeker Michiel Wallis de Vries. "Studies uit het buitenland laten zien dat bijvoorbeeld vlinders profiteren van de terugkeer van grote roofdieren."

Zo gaat het herstel van soorten vaker gelijk op, vertelt hoogleraar 'rewilding' Liesbeth Bakker van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). "Waar we dood hout in het bos laten liggen, herstellen keversoorten en daarmee ook spechten."

Plaggen en steenmeel hebben keerzijde

Toch blijken niet alle maatregelen voor natuurherstel effectief. Joop Schaminée verzamelt de zaden van met uitsterven bedreigde Veluwse plantensoorten in een archiefbank. Maar daarmee is de snelle achteruitgang aan bloeiende planten op de Veluwe niet te stoppen, zegt de Wageningse hoogleraar.

"Die planten verdwijnen omdat hun leefmilieu is aangetast. De enige kans op herstel op de Veluwe is de door stikstofvervuiling aangetaste mineralenbalans weer te herstellen."

Gebiedsbeheerders zijn daarom al jaren op zoek naar manieren om stikstof weer uit het natuurgebied weg te krijgen. En eigenlijk zonder succes. Vergrassing van de heide tegengaan met branden werkt niet omdat de stikstof achterblijft in de as.

Ook het afplaggen van de heide blijkt geen goed middel. Aanvankelijk hielp het om een deel van de stikstof weer kwijt te raken. Maar ook alle andere mineralen werden afgevoerd. De uiteindelijke winnaar werd het pijpestrootje, een grassoort die veel stikstof wil en verder weinig mineralen nodig heeft - en nu struikheide en andere bloeiende planten verdringt.

Ook het nieuwste 'wondermiddel', het uitstrooien van steenmeel om de schade van verzuring te compenseren, is dat waarschijnlijk niet, waarschuwen ecologen. Op droge heide kan het mogelijk helpen om ernstige kalktekorten aan te vullen, maar op andere delen van de Veluwe kan het juist schadelijk zijn.

Minder hekken en meer rustgebieden

Zo vraagt elk deel van de Veluwe om een andere aanpak. Maar het blijft ook belangrijk het gebied als een groot verbonden geheel te zien, zegt Limpens, want juist daar zitten kansen voor herstel. "Voor veel dieren op de Veluwe is het belangrijk om versnippering van leefgebieden te verminderen."

"Dus minder hekken, wegen en parkeerplaatsen, en meer ruimte voor rustgebieden. Zonder verstoring door bezoekers."

Toch valt er ook voor recreanten uiteindelijk wat te winnen in natuurherstel op de Veluwe. Nu zien we er herten en zwijnen lopen en in augustus de paarse heide bloeien. Maar de ervaring tijdens een wandeling door het bos of over de heide kan nog een stuk diverser, zegt Bakker. "Als wij zelf meer ruimte geven, wordt de Veluwse natuur een heel stuk rijker."

.
Van Terschelling tot Zuid-Limburg: stikstof speelt overal

NU.nl donderdag 1 juli 2021

In een donderdag verschenen rapport wordt ervoor gepleit de stikstofaanpak op de korte termijn te concentreren in twee gebieden: de Gelderse Vallei en het Groene Hart. Ecologen zeggen tegen NU.nl dat ze die aanpak snappen. Maar ze wijzen er ook op dat stikstofvervuiling inmiddels bijna overal speelt: ook op plekken waar je dat niet direct zou verwachten. Dat vraagt volgens hen ook om een gespreide aanpak.

Stikstofvervuiling speelt zelfs op de Waddeneilanden, vertelt ecoloog Roland Bobbink van onderzoekscentrum B-WARE. "Sinds de jaren zeventig kom ik op Terschelling, aanvankelijk nog als student. In de duingebieden zag je toen heel gevarieerde plantengroei, met sterke verschillen tussen de noord- en zuidhellingen: bloeiende kruiden aan de ene kant, hei aan de andere."

"Al in de jaren negentig was die variatie enorm afgenomen, en was het vooral helmgras geworden. De oorzaak bleek stikstof te zijn. Wij vonden ter plekke veel hogere waarden dan de RIVM-modellen hadden voorspeld."

Dat is opmerkelijk, want die Waddeneilanden liggen op grote afstand van snelwegen en varkensstallen. Met name ammoniak legt geen grote afstanden af door het lucht: het grootste deel slaat binnen enkele tientallen kilometers van de bron neer.

Veeteelt Gelderse Vallei heeft grote invloed op de Veluwe

Dat is ook de gedachte achter een meer geconcentreerde aanpak van het probleem, die wordt bepleit in het donderdag verschenen rapport Naar een ontspannen Nederland.

Wil je bijvoorbeeld de ecologische achteruitgang op de Veluwe stoppen, dan heeft het vooral veel zin om de uitstoot in de naastgelegen Gelderse Vallei sterk te verlagen, zo is de redenering in het rapport. Onder andere Bobbink deelt die gedachte, als een van de voorwaarden voor ecologisch herstel op de Veluwe.

Maar daar kan de intensieve veehouderij in bijvoorbeeld delen van Overijssel aan worden toegevoegd - bij oostenwind een stikstofbron voor de Veluwe, en ook voor de eveneens sterk aangetaste Sallandse Heuvelrug, waar de laatste korhoenpopulatie door stikstofvervuiling op het punt van uitsterven staat.

Dat erkennen de auteurs van het nieuwe rapport ook. Naast de Gelderse Vallei en het Groene Hart noemen ze nog vier andere 'sleutelgebieden' die extra aandacht verdienen: delen van Friesland, Drenthe, Overijssel en het gebied rond de Peel.

Zo kan dat rijtje van potentiële aandachtsgebieden nog wel even doorgaan. De meest stikstofgevoelige natuur ligt in Nederland op de oostelijke zandgronden, en die reiken van Noord-Brabant tot Drenthe. De natuurschade is niet overal even groot. De nabijheid van intensieve veehouderij is een belangrijke factor, net als industrie en druk wegverkeer.

Via rivierwater verspreidt mest zich langs kust

Maar hoe kan het dan dat er ook te veel stikstof neerslaat op de Waddeneilanden? Dat gaat via een flinke omweg, legt Bobbink uit. Een deel van de (kunst)mest uit de landbouw belandt via oppervlaktewater uiteindelijk in de Maas en de Rijn. Daardoor bevat ook het kustwater in de Nederlandse Noordzee en Waddenzee veel ammonium - water dat langs de kust naar het noorden stroomt.

Als de zon op het zeewater schijnt en de temperatuur omhoog gaat, ontstaat een reactie waarbij dat ammonium wordt omgezet in ammoniak, en dus vanuit het zeewater neerslaat op de duinen en de Waddeneilanden. "Daar komt op Texel en Terschelling stikstof uit lokale landbouw bij, en stikstofoxiden uit de industrie, die wel grote afstanden afleggen."

"Stikstof speelt echt overal", zegt hoogleraar plantecologie Joop Schaminée tegen NU.nl. "Het meest bekend zijn de gebieden die van nature voedselarm zijn, zoals de oostelijke zandgronden - en dat is eigenlijk van Zeeuws-Vlaanderen tot Drenthe. Maar stikstofvervuiling speelt bijvoorbeeld óók in het heuvelland van Zuid-Limburg, dat met kalksteen en löss weer een heel andere bodem heeft."

Door die kalkrijke bodem is verzuring, een van de schadelijke effecten van ammoniak, er niet direct een probleem, maar vermesting is dat volgens Schaminée wel: door de steeds hogere stikstofconcentraties wordt een grote diversiteit aan bloeiende planten weggedrukt door een klein aantal stikstofminnende soorten, vooral gras.

'Stikstof is in Zuid-Limburg een tikkende tijdbom'

Als je naar die oorspronkelijke plantenrijkdom kijkt, zou je zelfs kunnen zeggen dat stikstofvervuiling vooral in Zuid-Limburg een risico is: het gebied heeft de hoogste biodiversiteit van Nederland, met zeldzame planten, vlinders en bijen - ook voor Europese begrippen is het (nog) een hotspot. "Zuid-Limburg is door menselijke activiteiten een extreem belast gebied, maar aan de andere kant ook het gebied met de meest diverse soorten. Dus je kunt er ook heel veel verliezen."

Als we de stikstofvervuiling in dit gebied niet aanpakken, zijn we straks mogelijk te laat, zegt Schaminée: "In Zuid-Limburg is stikstof een tijdbom. Wat nog nauwelijks aandacht krijgt, is dat er door overbemesting ook steeds hogere concentraties in het grondwater belanden. Zuid-Limburg heeft langs de hellingen bronnen met unieke bronvegetatie. Die bronnen raken op gegeven moment teveel vervuild, en dan is de ellende niet langer te overzien - het dreigt overal langs de helling af te lopen."

Schaminée is er geen voorstander van om de stikstofaanpak te concentreren in slechts twee gebieden, maar ziet meer heil in het aanwijzen van 'nationale landschappen', waar bescherming van ecologie en cultuurhistorie hand in hand gaan.

Een advies met die strekking van een speciale commissie onder leiding van Pieter van Vollenhoven werd in november vorig jaar gepubliceerd. Enkele maanden eerder had de commissie-Remkes al geadviseerd de totale Nederlandse stikstofuitstoot tot 2030 tenminste te halveren. Zo stapelen adviezen en rapporten over de crisis in de Nederlandse natuur zich op, maar is er tot nog toe niet een die heeft geleid tot een grote politieke koerswijziging.

.
Nederland: het zinkende land

https://www.youtube.com/watch?v=Vl4rF8gSZ6k

.
De boerenopstand is de schuld van CDA

CDA saboteert politiek leiderschap

:ninja: Opeens kwam de stikstofcrisis uit de lucht vallen. Of niet?

Al in 1991 kwam de eerste EU richtlijn over stikstof tot stand. Toen was het probleem al gesignaleerd.

Rond 2000 was duidelijk dat Nederland zich niet aan deze nitraatrichtlijn hield. Stikstofuitstoot piekte en piekt in Nederland.

https://i.postimg.cc/sXWPLzRH/stikkstof-2005s.png

stikstofuitstoot in 2005

Regeringen hadden 20 jaar geleden moeten beginnen met effectieve stikstofmaatregelen. En vanaf toen een goed, duidelijk verhaal vertellen. Politiek leiderschap nemen.

Namen nederlandse regeringen effectieve stikstofmaatregelen? Nee, integendeel, al die jaren konden boeren doorgaan, met instemming en aanmoediging van regeringen. CDA en VVD vertikten het om maatregelen te nemen.

Nu is de situatie zó ernstig dat grote delen van natuur in Nederland op uitsterven staan en zeer ingrijpende maatregelen nodig zijn.

Sommige boeren zullen die als draconisch ervaren.

Daarbij moet men rekening houden met ‘s mensens beperkte rationaliteit.

Maar zelfs nu begon CDA - nota bene regeringspartij - meteen te protesteren tegen het plan van minister Van der Wal (VVD).

Om te functioneren heeft een democratie leiderschap nodig. CDA saboteert leiderschap, zodat het leiderschapsvacuum maatregelen voorkomt.

Is het dan gek dat boeren in opstand komen?

De boerenopstand is de schuld van CDA.

:ninja: Deze gang van zaken staat niet op zichzelf. Zo doet CDA het ook met klimaatmaatregelen.

Al twee decennia vertikken VVD en CDA koppig om effectieve klimaatmaatregelen te nemen en daar internationaal actief aan te werken, saboteren ze klimaatleiderschap en een goed, duidelijk verhaal. PvdA en D66 heulen mee.

Nu staat planeet Aarde aan de rand van de afgrond en zijn onmiddellijke zeer ingrijpende maatregelen imperatief.

Het gevaar bestaat dat groepen mensen – die hier vaak debiel over praten, na 40 jaar desinformatie door kapitalisten en populisten – ook daartegen in opstand komen.

Dat is dan de schuld van de regeringspartijen, vooral CDA en VVD.

Klimaatnazi's.