Chili stemt over nieuwe grondwet

[Rob Gosseling]

.
Chili stemt over een progressieve nieuwe grondwet, maar voor veel Chilenen gaan de veranderingen te snel


Tegenstanders van de nieuwe grondwet demonstreren donderdag in de Chileense hoofdstad Santiago. Beeld Marcelo Hernandez / Getty

Aangespoord door miljoenen ‘ontwaakte’ jongeren stemt Chili zondag over een progressieve grondwet, die de oude tekst uit de tijd van Pinochet moet vervangen. Maar de veranderingen zouden weleens te snel kunnen gaan voor veel Chilenen.

---

Bron : volkskrant.nl - 4 september 2022

Wat maakt dit Chileense grondwetsreferendum zo bijzonder?

Grondwetten worden vaker herschreven in Latijns-Amerika, maar meestal heeft een autoritaire president daar de hand in. In Chili heeft zondag het volk het laatste woord over een tekst die is geschreven door een comité van gekozen afgevaardigden.

De 388 nieuwe grondwetsartikelen moeten de oude grondwet uit 1980 vervangen, een tekst die sindsdien meermaals is aangepast, maar in de kern nog stamt uit de dictatuur van generaal Augusto Pinochet. De militair die op 11 september 1973 met geweld een einde maakte aan de linkse regering van president Salvador Allende, hervormde Chili tot een neoliberaal land met een open economie, even welvarend als ongelijk.

De vraag die de 19 miljoen Chilenen zondag krijgen voorgelegd: willen jullie een geheel nieuwe basis onder jullie samenleving? Het eerste artikel van de nieuwe tekst omschrijft Chili als een ‘sociale en democratische rechtsstaat, plurinationaal, intercultureel, regionaal en ecologisch’.

Dat klinkt woke.

En dat is het ook. Het neoliberalisme maakt in het beoogde nieuwe Chili plaats voor een zeer betrokken staat die een lange lijst aan rechten garandeert: op onderwijs, zorg, sociale zekerheid, lichamelijke beweging, huisvesting, voeding, water, energie. De nieuwe grondwet rekent niet alleen af met het vrijemarktdenken dat Pinochet het land opdrong, ze is ook een radicale afslag richting een progressieve en postmoderne toekomst.

In de oude grondwet is de familie de ‘kern van de samenleving’ en staat de overheid in dienst van een ‘zo groot mogelijke spirituele en materiële verwezenlijking’ van het individu. Het nieuwe Chili wordt ‘inclusief’, erkent ‘families in diverse vormen’ en spant zich in voor de rechten van (onder anderen) vrouwen, inheemse minderheden, seksuele minderheden, gehandicapten, gevangenen en ouderen. Ook de natuur heeft rechten in de nieuwe tekst.

Hoe is Chili op dit punt beland?

Alles begon met een bedrag van 30 Chileense peso (zo’n 4 eurocent). In oktober 2019 kondigde de toenmalige regering van de rechtse president Sebastián Piñera aan dat de metrokaartjes 30 peso duurder zouden worden. Ogenschijnlijk weinig geld, maar voor veel Chilenen was het een zoveelste rechtse maatregel die de meerderheid raakte en de rijken ontzag.

De maatregel bleek een vonk in een kurkdroge stapel van onvrede. Manifestaties tegen de prijsverhoging veranderden snel in grote volksprotesten tegen het Chileense model, tegen ongelijke toegang tot onderwijs, zorg en pensioen, tegen een systeem waarin zelfs het water is geprivatiseerd. ‘Chili is ontwaakt!’, klonk het op straat. Na een halfjaar van felle demonstraties gaf president Piñera toe aan een prominente wens van de protestbeweging: een nieuwe grondwet.

Hij schreef een referendum uit met de vraag of de oude tekst moest worden vervangen. Tijdens die stembusgang, eind 2020, lieten de Chileense jongeren weer luidkeels van zich horen. De helft van het electoraat kwam opdagen, maar van die helft stemde 80 procent voor. Zij drukten ook hun stempel op de grondwetscommissie, een gezelschap van 154 leden, van wie 17 inheems en met evenveel mannen als vrouwen.

Gaan de jongeren zondag ook de laatste slag winnen?

Sinds de protesten van 2019 boekten progressieve Chilenen een indrukwekkende reeks overwinningen. Ze dwongen niet alleen het schrijven van een nieuwe grondwet af, maar kozen in december tevens Chili’s jongste president ooit en de meest linkse sinds Allende. De 36-jarige Gabriel Boric begon zijn politieke loopbaan als leider van linkse studentenbewegingen.

Maar het zou zomaar kunnen dat zondag aan die overwinningsreeks een einde komt. Enquêtes voorspellen dat een meerderheid van de Chilenen zal zeggen: de veranderingen gaan ons te snel. Met succes hamerde de tegencampagne de afgelopen maanden op het gevaar dat de nieuwe grondwet zou vormen voor Chili’s economie, hoe de tekst vol rechten voor minderheden knaagt aan traditionele waarden en hoe het land ten prooi dreigt te vallen aan opsplitsing. Vooral de voorgestelde ‘plurinationaliteit’, met zelfbestuur voor inheemse volkeren, leidde tot hevig verzet. Chili wordt opgesplitst, stellen de tegenstanders.

Wat gebeurt er als de nieuwe grondwet wordt weggestemd?

De peilingen kunnen ernaast zitten. Het percentage twijfelaars is groot en het feit dat de stembusgang dit keer (bij uitzondering) verplicht is, maakt de uitkomst lastig te voorspellen. Voorsorterend op verlies kondigde president Boric al aan dat na een ‘nee’ de zoektocht naar een nieuwe grondwet gewoon verdergaat. Dat was een opsteker voor de tegencampagne, die kon benadrukken dat een tegenstem evengoed een stem is voor verandering.



.

[Rob Gosseling]

.
Nieuwe grondwet moet van Chili een ‘plurinationale’ staat maken


Elisa Loncon, een Mapuche-vrouw, leidde de conventie die een nieuwe grondwet voor Chili schreef, waarin inheemse groepen meer autonomie krijgen. Maar voor radicale Mapuche-groeperingen is dat niet genoeg Foto Javier Torres

De nieuwe grondwet Chili stemt zondag over een nieuwe grondwet, die de positie van inheemsen en vrouwen verbetert. Of het voorstel het haalt, is ongewis.

---

Bron : nrc.nl - 30 augustus 2022

Chili gaat zondag naar de stembus om te stemmen over een nieuwe grondwet. De stemming is het sluitstuk van een jarenlang proces, ingezet in reactie op de protestgolf die in 2019 over het land spoelde.

1
Wat zou er mis zijn met de huidige grondwet?

De oude grondwet kent zijn oorsprong in de dictatuur van generaal Augusto Pinochet (1973-’90). Hij liet zijn ideoloog Jaime Guzmán samen met enkele andere advocaten en economen twee jaar lang werken aan een grondwet. Inspiratie haalden ze uit het neoliberale gedachtengoed dat een groep Chileense economen in Chicago opdeed bij Milton Friedman. Diens vergaande ideeën over de vrijemarkteconomie en de kleine rol van de staat, domineren de grondwet die in 1980 werd aangenomen bij een referendum dat werd geboycot door oppositiepartijen.

Na de terugkeer naar de democratie, hield Chili deze constitutie en bleven land en economie op neoliberale leest geschoeid. In 2019 legden grote protesten tegen de groeiende inkomensongelijkheid het land wekenlang plat. In reactie hierop besloot de politiek de bevolking te laten stemmen of er een nieuwe grondwet moest komen.

Daarbij kregen kiezers de vraag wie de nieuwe grondwet moest schrijven: een grondwetgevende vergadering van direct gekozen vertegenwoordigers, of een assemblee met ook parlementariërs. Een ruime meerderheid van de Chilenen koos voor vervanging en voor een vergadering waar progressief-links ruim vertegenwoordigd was, met daarnaast aparte zetels voor inheemse afgevaardigden. Deze assemblee werkte een jaar lang aan nieuwe grondwet, een boekwerk waarin 388 artikelen staan.

2
Welke belangrijke verandering behelst de nieuwe grondwet?

Een van de grootste veranderingen is de rol die inheemse volkeren krijgen. Er komt een mechanisme waarmee zij aanspraak kunnen maken op teruggave van land en herstelbetalingen. Chili wordt een „plurinationale” staat en inheemsen krijgen eigen rechtbanken om geschillen te beslechten. Dit laatste punt kan op veel verzet rekenen; volgens tegenstanders worden inheemse burgers eersterangs burgers met meer rechten dan de rest van de bevolking.

Een ander revolutionair voorstel betreft vrouwenquota. Bij alle overheidsinstanties en publieke instituten moeten minstens 50 procent vrouwen werken. Vrouwen mogen bij deze instanties nooit in de minderheid zijn. Critici vragen zich af hoe dit er in de praktijk uit zou gaan zien: volgen er massale ontslagen van mannelijke ambtenaren?

Goede zorg en onderwijs zijn in Chili bijna alleen nog betaalbaar voor de hoogste inkomens. De nieuwe grondwet wil gratis onderwijs op alle niveaus garanderen en de kloof tussen private en publieke zorg dichten via een nationale gezondheidsaanbieder. Een andere belangrijke pijler is het waterrechtensysteem, dat op de schop gaat.

3
Gaat de nieuwe grondwet het zondag redden bij de stembus?

De stemming vormt een eerste vuurdoop voor de dit jaar aangetreden linkse president Boric, die zich als activist altijd heeft ingezet voor een nieuwe grondwet. Ondanks de progressieve wind die in Chili onder hem is gaan waaien, is het allerminst zeker dat dit voorstel wordt aangenomen. In peilingen loopt het Rechazo-kamp, tegen de nieuwe grondwet, ruim voor.

Traditionele media, in handen van families die rijk werden onder het neoliberale model, voeren campagne tegen verandering. Ook is een nepnieuwscampagne opgezet: op straat, waar men de nieuwe grondwet in boekvorm kan kopen, gaan vervalste edities rond met soms absurde teksten.

Tegenstanders van het nieuwe voorstel noemen het te radicaal. Ze zeggen dat hervorming van de huidige grondwet volstaat en waarschuwen voor economische instabiliteit.



.

[Rob Gosseling]

.


Vandaag ga ik stemmen voor 'rechazo'. Ben benieuwd naar de uitslag. De opkomst is verplicht, maar uit peilingen blijkt al dat lang niet iedereen zal gaan stemmen.

Van de huidige grondwet uit 1980 is tussen 1990 en 2020 al 49% veranderd en aangepast.



Kijk voor de resultaten van het referendum hier. 'Apruebo' vóór of 'Rechazo' tégen.



Het is hier nog vroeg de stemlokalen zijn nog niet open.

Ik doe een voorspelling. Als de nieuwe grondwet door de meerderheid wordt weggestemd breken er zware rellen uit, omdat het militante deel van de voorstanders géén democraten zijn. Op 18 oktober 2019 braken er zeer geweldadige rellen uit die aanleiding waren voor een nieuwe grondwet. Rellen die maandenlang aanhielden met honderden miljoenen schade aan o.a. de metro. De staat heeft daar toen niet adequaat op gereageerd. Zelfs het militante deel van de mapuches - oorspronkelijke bevolking - wijzen de nieuwe grondwet af, omdat ze de Chileense staat sowieso niet erkennen.


.

[SportFreak]

Nieuwe grondwet is bedoeld voor rijke gasten die dan kunnen ontkomen als ze iets fouts doeb

[Rob Gosseling]

.
Net wezen stemmen. Had een hele rij mensen verwacht, maar er was niemand vóór mij. In het stemlokaal zijn er veel stemhokjes en ik was met een minuut klaar. Gegevens opnemen en stemmen. Heb dus 'rechazo' (tégen) gestemd. De peilingen vooraf duiden op een meerderheid van 'rechazo'. Maar er zijn ook nog twijfelaars, dus het kan nog alle kanten op gaan. In de peilingen zou 47% tégen stemmen, 37% vóór en 16% onbeslist.



.

[Oiseau]

Goed voor Inheemsen, vrouwen en de natuur waarom daartegen zijn?

[Rob Gosseling]

.

Goed voor Inheemsen, vrouwen en de natuur waarom daartegen zijn?

Er zitten goede artikelen in, maar er zitten ook artikelen tussen waar ik heel erg tegen ben. En dan moet je de balans opmaken. Maar ook in de huidige grondwet zitten goede dingen. Je kunt moeilijk kiezen tussen 139 artikelen van de huidige grondwet en 388(!) artikelen van de nieuwe grondwet. Dat zijn eigenlijk 388 overwegingen die je met één ja of nee moet beantwoorden. Een groot bezwaar vind ik ook de hoeveelheid artikelen. Die timmeren de wet zo dicht dat je achteraf nergens meer over kunt debatteren. Een grondwet moet een basis zijn.

Als er een referendum over één enkel grondwet artikel zou zijn, bijvoorbeeld dat Chili een ecologische staat is, dan zou ik vóór stemmen.

In de nieuwe grondwet zou privaat eigendom ook geen absoluut recht meer zijn. Nou daar ben ik uiteraard heel erg tégen. Dat zou betekenen dat je je huis zou moeten huren. Het ideaal van communisten zoals Salvador Allende. Maar ook onze Hedy D'Ancona.

Toen Hedy d’Ancona voor het eerst een huis kocht, in 1972, vond ze dat ‘verschrikkelijk’. Want: “Als socialist doe je zoiets niet, je hoort te huren.

Voor de huidige president Gabriel Boric is deze grondwet noodzakelijk om de door hem gewenste hervormingen er door de drukken. Zijn politieke idool is dan ook Salvador Allende. Boric wil zelfs de senaat (de eerste kamer) opheffen. Via die door hem gehate senaat zijn er sinds 1990 bijna 70 artikelen van de grondwet aangepast of radicaal veranderd. Via een zeer gedetalleerde grondwet wil Boric ook het parlement overbodig maken. Met zoveel detail is ieder debat met die nieuwe grondwet overbodig.





.

[Rob Gosseling]

.
Vandaag 52 jaar geleden, op 4 september 1970, won de socialist Salvador Allende de verkiezingen. De datum 4 september 2022 is dan ook geen toeval. Chili moet van een neoliberale staat naar een communistische staat worden omgevormd. Daar is dan wel behalve de president een radicaal andere grondwet voor nodig. Netals als Allende zullen er dan onteigeningen van grond (en huizen) gaan plaatvinden. Tussen 1970 en 1973 heeft Salvador Allende ook grond en huizen van duizenden mensen onteigend. Aangezien Boric er geen geheim van maakt dat Allende zijn grote voorbeeld is, weten we wel waar Chili na een eventuele overwinning voor de nieuwe grondwet naar toe zal gaan.

Op 11 september 1973 werd de staatgreep gepleegd om Allende af te zetten.

De ex-president van Chili, Michelle Bachelet, tegenwoordig wonende in Geneve, heeft zojuist vóór gestemd. Sinds 1 september 2018 is Michelle Bachelet hoge commisaris mensenrechten van de VN. In die hoedanigheid heeft zij namens de VN China beschuldigd van het op grote schaal schenden van mensenrechten.



.

[Rob Gosseling]

.


Haha wat een resultaten. Beter dan ik had verwacht. Dit ziet er slecht uit voor Boric. Gaan zijn plannen voor een marxistische heilstaat niet door. Chilenen zijn ook van nature liefhebbers van de vrije markt.



Dit is niet alleen een afwijzing van de nieuwe grondwet, maar ook een afwijzing van de regering Boric, die zeer slecht in de peilingen staat. Chili heeft de VS en "het westen" dan ook niet nodig om tegen te zijn. Het volk heeft de socialistische heilstaat afgewezen.



.

[Rob Gosseling]

.
Een zwarte dag ook voor Nicolas Maduro en Evo Morales. Die hadden de hoop gevestigd op een mooie vriendschap met een nieuwe socialistische staat in de regio. Dat gaat het dus niet worden. De afwijzing van deze socialistische grondwet is een grote nederlaag voor de regering Boric. Het is ook een afwijzing van de geweldadigheden die gepaard gingen met de sociale protesten sinds 18 oktober 2019. De cultuur van geweld heeft vandaag ook een flinke nederlaag geleden. Een dikke middenvinger naar groepen die dachten en denken met geweld een socialistische heilstaat te kunnen bouwen. Dus niet! Boric heeft dat geweld ook nooit overtuigend afgewezen, want het waren zijn politieke vrienden die met molov's gooiden naar de politie. Het waren zijn vrienden die de metro hebben vernield. Boric heeft vriendschappelijke banden met geweldadige groepen, alhoewel hij nu officieel geweld zegt af te wijzen. Hij is daar heel selectief in.


.